Bantay Guiting-Guiting

bantay ti Filipinas

Ti Bantay Guiting-Guiting ket ti kangatuan a bantay iti probinsia ti Romblon a mabirukan iti tengnga ti Isla Sibuyan ken iturayanna ti intero nga isla. Ti Guiting-Guiting, ti kayatna a sawen iti lokal a dialekto a Romblomanon ket "pisolpisol". Ti bantay ket maysa kadagiti pagtengngaan a punto iti deklarasion iti lugar ti dibersidad ti Sibuyan. Ti intero nga isla ket namin-adun a naiyasping iti gatad ti endemisno a biodibersidad ti is-isla ti Galapagos. Daytoy nga endemismo ket isu ti nakaiturongan iti pannakasalaknb ti bantay ken dagiti bakrasna babaen ti Masna a Parke ti Bantay Guiting-Guiting, a naitakder idi 1996.[1] Sakupen pay ti parke ti asideg a Bantay Nailog (789 masl) iti laud.

Bantay Guiting‑Guiting
Dagiti pisolpisol a pantok a mangited iti nagan ti Bantay Guiting-Guiting.
Kangatuan a punto
Kangato2,058 m (6,752 ft)
Kalatak2,058 m (6,752 ft)
ListaanUltra
Nagsasabtan12°24′50″N 122°34′04″E / 12.413889°N 122.567778°E / 12.413889; 122.567778Nagsasabtan: 12°24′50″N 122°34′04″E / 12.413889°N 122.567778°E / 12.413889; 122.567778
Pananginagan
Pataruspisolpisol (Romblomanon)
Heograpia
Ti Bantay Guiting‑Guiting ket mabirukan idiay Luzon
Bantay Guiting‑Guiting
Bantay Guiting‑Guiting
Ti Bantay Guiting‑Guiting ket mabirukan idiay Filipinas
Bantay Guiting‑Guiting
Bantay Guiting‑Guiting
Bantay Guiting‑Guiting (Filipinas)
PagilianFilipinas
RehionMIMAROPA
ProbinsiaRomblon
Panagsang-at
Sinang-at1982

Pannagna urnosen

 
Ti pantok ti Bantay Guiting-Guiting kas mabuya manipud iti Pantok ti Mayo. Ti akikid a pantok a mangisilpo kadagiti dua a likudan ket ammo iti komunidad dagiti agkalkalay-at a kas ti Tadem ti Kutsilio.
 
Ti nawatwat a bakir ket mangabungot kadagiti bakras iti kompleks a bantay.

Daytoy ket masansan a makunkuna a kas ti Bantay G2[2], ngem ti birngas ket saan nga awaten dagiti lokal nga agnanaed gapu ta mangdisrespeto iti indihenio a nagan iti sagrado a lugar. Silulukat ti bantay iti amin a paset ti tawen para iti pannagna. Dagiti dua nga agdama nga adda a dalan: ti Dalan Tampayan manipud iti amianan, ken ti Dalan Olango manipud iti abagatan. Dagiti pammalubos iti pannagna ken dagiti tarabay ket magun-od manipud iti opisina ti DENR iti ili ti Magdiwang. Ti intero nga akinngato a dalan ket buklen dagiti naiparang, naburak, ken natadem nga ultramapiko a batbato ken dagiti dakkel a bato. Ti pantok a lugar ti Bantay Guiting-Guiting ket kangrunaan a dagiti nawaya a lugar dagiti bassit a kayo ken karuotan nga agraman kadagiti naiparang a bato kadagiti pisolpisol a pantok.

Ngem ti kaatiddog ken kapaut ti panagkalay-at ket relatibo nga ab-ababa, dua nga aldaw a panaguli ken maysa nga aldaw a bumaba, daytoy a bantay ket ammo pay laeng a kas ti karigatan ken ti teknikal a nakarit a makalay-at a bantay iti Filipinas, a kakuyog ti Bantay Halcon iti Mindoro ken Bantay Mantalingajan iti Palawan.

Pakasaritaan urnosen

Idi Mayo1982, babaen ti panangipangulo ni Arturo Valdez, ti maysa a nagkaykaysa a timpuyog manipud iti naikuartel iti Bacolod a Philippine Mountaineering Society (PMS) ken ti Unibersidad ti Filipinas (UP), kinalay-at ti timpuyog ti bantay, daytoy a panagkalay-at ket isu ti immuna iti pakasaritaan.[3]

Iti daytoy nga ekspedision nga iti maysa pantok, ammo itan a kas ti "Pantok ni Mayo" ket nanaganan idi manipud iti maysa kameng ti timpuyogan, ni Mayo Monteza, a nagrambak iti kasangayna iti las-ud iti panagkalay-at, bayat a ti maysa taudan ti ubbog ti danum ket ammo itan a kas ti "Ubbog ni Bulod" ket nanaganan manipud iti maysa kadagiti lokal a tarabay, ni Bulod, a nagboluntario (a kakuyog dagiti sabali a lokal nga agnanaed) a kimmuyog iti panagkalay-at.[3]

Napaay ti timpuyo a nakapan iti pantok iti daytoy nga immuna a panagipadas, ngem nagsublida kalpasan iti dua a lawas. Idi 17 Hunio 1982, uppat nga agkalkalay-at ti immuna a nagtakder iti pantok. Dagiti naganda ket Mon Ruiz, Kim Valino, Roel Tan Torres (dagiti montenaro UP) ken Edwin Gatia iti timpuyog ti PMS.[3]

Biodibersidad urnosen

 
Ti Sibuyano a pitcher a mula a mabirukan laeng kadagiti bakras ti Bantay Guiting-Guiting. Mabirukan pay ditoy dagiti nadumaduma a sebbangan ti nepenthes.

Ti Isla Sibuyan ket addaan iti nakaro nga endemismo gapu iti kaadayona. Ad-adu ngem kagudua iti Isla ket nabungotan iti bakir. Dagiti preliminario a reporta ket mangiraman a ti densidad ti bakir iti Sibuyan ket 1,551 a kaykayo iti tunggal maysa nga ektaria a mangaramid daytoy iti kapusekan a bakir a nairehistro iti Filipinas. Adda pay dagiti napno a sakop ti bakir iti Filipinas a buklen dagiti parakad, tanap, montane, dagiti nalunotan a bakir, nawaya a lugar dagiti bassit a kayo, ken karuotan manipud iti igid ti baybay aginggana iti pantok ti Bantay Guiting-Guiting.

Adda dagiti agarup a 700 a sebbangan ti vascular a mula, a mairaman dagiti 54 a sebbangan nga endemiko iti isla. Dagitoy ket mairaman ti Nepenthes sibuyanensis (Sibuyano a Pitcher a Mula); Heterospathe sibuyanensis Becc. (Bil-is), Agamyla sibuyanensis (Sibuyano a lipstick a mula); Myrmephytum beccarii Elmer (Sibuyano a kuton a mula); Begonia gitingensis Elmer (Guiting-guiting begonia).

Adda dagiti nairehistron a 130 a dagup a dagiti sebbangan dagiti billit iti parke, kadagitoy ket 102 dagiti ammo wenno naipagpagarup nga agpatpataud a residente. Adda pay dagiti (9) a patneng a saan nga agtayab a sebbangan ti terestial a mamalia, dagiti siam a sebbangan ti paniki, maysa kadagitoy ket endemiko, ken dagiti (9) alutiit ken tekka.[4]

Dagiti ladawan urnosen

Kitaen pay urnosen

Dagiti nagibasaran urnosen

  1. ^ "Mt. Guiting-Guiting Natural Park". mimaropa.denr.gov.ph (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-05-18. Naala idi 2018-05-18.
  2. ^ Lasco, Gideon (26 Marso 2008). "Mount Guiting-Guiting". Pinoy Mountaineer. Naala idi 28 Marso 2008.
  3. ^ a b c Lasco, Gideon (14 Septiembre 2008). "MountainTalk #2: Edwin Gatia recalls the first-ever Guiting-Guiting climb". Pinoy Mountaineer. Naala idi 30 Septiembre 2014.
  4. ^ "Mt. Guiting-Guiting Natural Park". mimaropa.denr.gov.ph (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-05-18. Naala idi 2018-05-18.

Dagiti akinruar a silpo urnosen