Wikipedia

Oksiheno: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnosBarbaro nga urnos →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m r2.7.1) (Robot: Agnaynayon vep:Hapanik
inurnos
Linia 1:
{{Infobox oksíheno}}
{{infobox elemento
|name=oksíheno
|icon_name=oxygen
|number=8
|symbol=O
|pronounce={{IPAc-en|ˈ|ɒ|k|s|ɨ|dʒ|ɨ|n}} {{respell|OK|si-jin}}
|left=[[nitróheno]]
|right=[[pluor]]
|above=-
|below=[[asupre|S]]
|series=saan a metal
|series 2=[[chalcogen]]
|group=16
|period=2
|block=p
|series color=
|phase color=
|appearance= Awan maris nga alingasaw; nakusnaw nga asul a likido. Dagiti labutab ti oksiheno ket agpangato iti daytoy nga imahen iti [[likido nga oksiheno]].
|image name=Liquid Oxygen.gif
|image alt=Maysa a botelia a napno a kagudua ti aglablabutab nga asul a likido
|image size=170
|image name comment=
|image name 2=Oxygen spectre.jpg
|image name 2 comment=Dagiti espektral a linia iti oksiheno
|atomic mass=15.9994
|atomic mass 2=3
|atomic mass comment=
|electron configuration=1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>4</sup>
|electrons per shell=2, 6
|color=
|phase=alingasaw
|phase comment=
|density gplstp=1.429
|density =
|density gpcm3nrt 2=
|density gpcm3mp=
|density gpcm3bp=1.141
|melting point K=54.36
|melting point C=-218.79
|melting point F=-361.82
|boiling point K=90.20
|boiling point C=-182.95
|boiling point F=-297.31
|triple point K=
|triple point kPa=
|critical point K=154.59
|critical point MPa=5.043
|heat fusion=(O<sub>2</sub>) 0.444
|heat fusion 2=
|heat vaporization=(O<sub>2</sub>) 6.82
|heat capacity=(O<sub>2</sub>)<br />29.378
|vapor pressure 1=&nbsp;
|vapor pressure 10=&nbsp;
|vapor pressure 100=&nbsp;
|vapor pressure 1 k=61
|vapor pressure 10 k=73
|vapor pressure 100 k=90
|vapor pressure comment=
|crystal structure=cubic
|oxidation states=[[Oksiheno dipluoruro|2]], [[Dioksiheno dipluoruro|1]], [[peroksido|&minus;1]], &minus;'''2'''
|oxidation states comment=
|electronegativity=3.44
|number of ionization energies=4
|1st ionization energy=1313.9
|2nd ionization energy=3388.3
|3rd ionization energy=5300.5
|atomic radius=
|atomic radius calculated=
|covalent radius=[[1 E-11 m|66±2]]
|Van der Waals radius=[[1 E-10 m|152]]
|magnetic ordering=[[paramagnetismo|paramagnetiko]]
|electrical resistivity=
|electrical resistivity at 0=
|electrical resistivity at 20=
|thermal conductivity=26.58x10<sup>-3</sup>&nbsp;
|thermal conductivity 2=
|thermal diffusivity=
|thermal expansion=
|thermal expansion at 25=
|speed of sound=(alingasaw, 27 °C) 330
|speed of sound rod at 20=
|speed of sound rod at r.t.=
|Young's modulus=
|Shear modulus=
|Bulk modulus=
|Poisson ratio=
|Mohs hardness=
|Vickers hardness=
|Brinell hardness=
|CAS number=7782-44-7
|isotopes=
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oksiheno-16|16]] | sym=[[oksiheno-16|O]] | na=99.76% | n=8 }}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oksiheno-17|17]] | sym=[[oksiheno-17|O]] | na=0.039% | n=9 }}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oksiheno-18|18]] | sym=[[oksiheno-18|O]] | na=0.201% | n=10 }}
|isotopes comment=
}}
 
Ti '''Oksíheno''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɒ|k|s|ɨ|dʒ|ɨ|n}} {{respell|OK|si-jin}}) ket isu ti [[kimiko nga elemento|elemento]] nga addaan ti [[atomiko a numero]] iti 8 ken nairepresenta babaen ti simbolo nga '''O'''. Ti naganna ket naala manipud ti [[Pagsasao a Griego|Griego]] a ramut a ὀξύς (oxys) ("asido", literal a "natadem", a mangitudo ti [[naalsem a nanam]] iti [[asido]]) ken ti -γενής (-genēs) ("agpadpataud"), gapu ta idi daytoy a nanaganan, addan ti biddut a kapanunutan nga amin nga asido ket makasapul ti oksiheno ti panakabukelda. Iti [[pagalagadan a temperatura ken presion]], ti dua nga atomo iti daytoy nga elemento ket [[kimiko a piansa|agpiansa]] tapno agporma ti dioksiheno, maysa daytoy a pusasaw nga asul, awan ti ayamuom, awan ti nanam a [[diatomiko a molekula|diatomiko]] nga [[alingasaw]] nga ti pormulana ket ti {{chem|O|2}}.
 
Ti oksíheno ket kameng iti [[chalcogen]] a [[Grupo (periodiko a lamisaan)|grupo]] idiay [[periodiko a lamisaan]] ken daytoy ket nakaro a [[Kimiko a panagreaktibo|reaktibo]] a [[saan a metal]] nga elemento nga aggaggagana nga agporma kadagiti [[kumadua a kimiko|kumadua]] (a kas dagiti [[oksido]]) a gangani kadagiti amin a dadduma nga elemento. Ti oksíheno ket maysa a napigsa nga [[oksido nga ahente]] ken daytoy ket addaan ti maikadua a kangatuan ti [[elektronegatibidad]] kadagiti amin nga elemento (ti laeng [[pluor]] ti addaan ti nagatngato nga elektronegatidad).<ref>{{cite web|url=http://www.webelements.com/oxygen/electronegativity.html |title=WebElements Periodiko a Lamisaan dagiti Elemento &#124; Oksíheno &#124; Elektronegatibidad |publisher=Webelements.com |date= |accessdate=2011-11-07}}</ref> Bababen ti masa, ti oksíheno ket isu ti [[Panakaaduan dagiti kimiko nga elemento |maikatlo a kaaduan]] nga elemento iti law-ang, kalpasan ti [[hidrógeno]] ken[[helio]]<ref name="NBB297">[[#Reference-idEmsley2001|Emsley 2001]], p.297</ref> ken ti [[Panakaaduan dagiti kimiko nga elemento (datos a panid)|kaaduan]] nga elemento babaen ti masa iti [[rabaw a natangken (heolohia)#Rabaw a natangken ti Daga|rabaw a natangken ti daga]], a makaaramid daytoy ti gangani a kagudua iit masa ti rabaw a natangken. Ti nawaya nga Panakaaduan dagiti kimiko nga elemento is too kimikalio unay a reaktibo iti Daga no awan ti [[potosintesis|photosintetiko]] nga aksion dagiti agbibiag nga organismo, nga agusar ti enerhia ti lawag ti init tapno agpataud ti elemental nga oksíheno nga agtaud ti danum. Ti elemental nga {{chem|O|2}} ket mangrugi laeng nga agpaadu idiay atmospera kalpasan ti ebolusionario a panagparang kadagitoy nga organismo, iti agarup idi a 2.5&nbsp;a bilion a tawtawen.<ref>{{cite press release|title=NASA Research Indicates Oxygen on Earth 2.5 Billion Years ago|url=http://www.nasa.gov/home/hqnews/2007/sep/HQ_07215_Timeline_of_Oxygen_on_Earth.html|publisher=[[NASA]]|date=2007-09-27|accessdate=2008-03-13}}</ref> Ti diatomiko nga oksíheno nga alingasaw ket buklenna ti 20.8% iti tomo iti [[atmospera ti Daga|angin]].
 
Gapu ta buklenna ti kaaduan a masa iti danum, ti oksíheno ket buklenna ti kaaduan a masa kadagiti agbibiag nga aorganismo (kas pagarigan, agarup a dua pagkatlo ti masa ti bagi ti tao). Amin kadagiti kangrunaan a klase iti patakder ti molekula iti sibibiag nga organismo, a kas dagiti [[protina]], dagiti [[karbohidrato]], ken dagiti [[taba]],ket aglaonda ti oksíheno, a kas dagiti pay kangrunaan a [[kumadua nga inorganiko]] a mangbukel kadagit kontsa ti ay-ayup, ngipen, ken tulang. Ti elemental nga oksíheno ket mapataud babaen ti [[sianobakteria]], [[algas]] ken mulmula, ken mausar dagitoy iti [[selular a panaglinget]] para iti amin a narikut a biag. Ti oksíheno ket makasabidong kadagiti [[anaerobio nga obligado|anaerobio nga obligado nga organismo]], a dagitoy ket ti kaaduan a porma dagiti [[Panakaitutubo a pakasaritaan iti biag|nasap a biag]] iti Daga aginggana ti {{chem|O|2}} ket nangrugi nga immadu iiti atmospera. Ti maysa pay a porma ti ([[dagiti alotropo iti oksíheno|alotropo]]) iti oksíheno, [[osono]] ({{chem|O|3}}), ket tumulong dagitoy a mangsalaknib ti biospera manipud ti [[ultrabioleta a radiasion]] nga addaan ti nagato a kangato ti daga nga [[osono a rutap]], ngem daytoy ket rugitan iti asideg ti rabaw a daytoy ket produkto iti [[narugit nga asuk]]. Iti nagatngato pay a [[nababa nga orbita ti daga]] nga altitud nga atomiko nga oksiheno ket adu dagitoy idiay ken daytoy ket punganay pay iti [[panagrunot idiay limbang|panagrunot parakadagit pagluganan ti limbang]].<ref>{{cite web|accessdate=2009-08-08|url=http://www.spenvis.oma.be/spenvis/help/background/atmosphere/erosion.html|title=Panagrunot ti atomiko a oksihena|archiveurl = http://web.archive.org/web/20070613121048/http://www.spenvis.oma.be/spenvis/help/background/atmosphere/erosion.html |archivedate = Hunio 13, 2007|deadurl=yes}}</ref>
 
Ti oksiheno ket nawaya a duktalan babaen ni [[Carl Wilhelm Scheele]], idiay [[Uppsala]], idi 1773 wenno nasapsapa pay, ken ni [[Joseph Priestley]] idiay [[Wiltshire]], idi 1774, ngem ni Priestley ket isu ti naikkan ti prioridad gapu ta ti obrana ket immuna a naipablaak. Ti nagan nga ''oksíheno'' ket naaramid idi 1777 bababen ni [[Antoine Lavoisier]],a dagit panag-eksperimentona iti Oksíheno ket nakatulong a nagikkat ti panagtalek ti nalatak idi a [[plogiston a teoria]] iti [[panag-uram]] ken [[panag-runot]]. Ti [[Oksíheno#Pinataud ti industria|oksíheno ket pinataud ti industria]] babaen ti [[praksional nga alambike]] iti nalikido nga angin, ti panag-usar dagiti[[seolita]] nga addaan ti [[presion nga agpallayog nga adsorsion|presion a panag-siklo]] tapno mapaadu ti oksiheno manipud iti agin, [[elektrolisis iti danum]] ken dadduma pay a pamuspusan. Dagiti us-usar ti oksiheno ket mairaman kadagiti panagtaud iti asero, dagiti plastik ken dagiti tela; [[propulsor ti kuitis]]; [[oksíheno aterapia]]; ken suporta ti biag kadgiti eroplano, dagiti submarino, [[panagbaniaga ti tao iti limbang|panagbaniagati limbang]] ken dagiti panagbatok ti adalem a danum.
 
{{pangted}}
 
== Pinagibasaran ==
{{reflist}}
 
[[Category:Dagiti kimiko nga elemento]]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/wiki/Oksiheno"