Bulan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Content deleted Content added
m r2.7.2) (Robot: Agnaynayon or:ଜହ୍ନ
nagnayon
Linia 54:
| atmosphere_composition = [[Argon|Ar]], [[Helio|He]], [[Sodio|Na]], [[Potasio|K]], [[Hidróheno|H]], [[Radon|Rn]]
| atmosphere = yes
| adjectives = [[wiktionary:lunar|lunar]], [[wiktionary:selenic|selenicseleniko]]
}}
Ti '''Bulan''' isisu ti kakaisuna a [[masna a satelite]] tiiti [[Daga (planeta)}|Daga]].,<ref group="nb">
 
Adda dagiti adu ken sabsabali a [[sideg ti Daga nga asteroid]] a mairaman ti[[3753 Cruithne]] a dagitoy ket [[kumaduaan nga agpalpalikmut]] iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagittoy ket [[quasi a satelite]] - dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti [[Dagiti sabali a bulan iti Daga]].</ref><ref name="Morais2002">
Ti '''Bulan''' ti kakaisuna a [[masna a satelite]] ti [[Daga (planeta)|Daga]].
 
{{Cite journal | last = Morais | first = M.H.M.
{{pangted}}
| coauthors = Morbidelli, A.
| title = Ti Populasion dagiti Asideg ti Daga nga Asteroid iti Kumaduan a Panaggunay iti Daga
| journal = Icarus
| year = 2002
| volume = 160 | issue = 1| pages = 1–9
| bibcode = 2002Icar..160....1M
| doi = 10.1006/icar.2002.6937}}
 
</ref> ken ti [[Listaan dagiti masna a satelite|maikalima a kadakkelan]] a satelite iti [[Sistema a Solar]]. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a [[nagruna (astronomia)|nangruna]], nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken {{frac|1|81}} ti bukodna a [[masa]].<ref group="nb">Ti [[Charon (bulan)|Charon]] ket maibagay a dakdakkel no ipada iti [[Pluto]], ngen ti Plutoket nabaliwan ti panakaidasina a kas maysa nga [[ansisit a planeta]]</ref> Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti [[lunar mare|maria]] a maysa kadagiti karanigan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan adagdaga ken narimbaw [[impakto ng abot]]. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti [[Init]], uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti [[lunar a paset|paset]] , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti [[Bulan#Nagan ken etimolohia|pagsasao]], dagiti [[Lunar a kalendario|kalendario]], [[Bulan iti piksion|arte]] ken [[Lunar kinadios|mitolohia]]. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti [[ugot ti taaw]] ken ti [[ugot a panagpardas|panagpaatiddog ti minuto]] iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a [[solar a salip]].
 
Ti Bulan ket isu laeng ti [[Astronomikal a banag|nailangtana bagi]] malaksid ti Daga a ti [[Panagsanglad ti Bulan|tao ket simmanglad]]. Nupay ti [[Luna programme]] ti [[Kappon ti Sobiet]] ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a [[pagluganan ti limbang]] idi 1959, ti [[Apollo a programa]] ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti [[Apollo 8]] idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti [[Apollo 11]]. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagiotisumurok a 380&nbsp;kg kadagiti [[Bato ti Bulan|lunar a bato]], a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti [[kaunegan a patakder iti Bulan|uneg ti bulkodna a patakder]], ken [[heolohia iti Bulan|iti napalabas a pakasaritaanna]]. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5&nbsp;bilion a tawtawen. Ti maysa a panakaporma a teoria ket ti [[higante nga impakto a hipotesis|higante nga impakto]] a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad.
 
Kalpasan ti [[Apollo 17]] a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a [[Sobiet]] a [[Lunokhod]] [[Rover (panagsukisok ti limbang)|rover]]. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti [[Europeano nga Ahensi ati Limbang]] ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti [[lunar a danum|lunar a danum a yelo]] idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a [[regolito]]. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti [[Tulag ti Pangaruar a Limbnag ]], a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep.
 
[[File:Evolution of the Moon.ogv|thumb|250px||Ti ebolusion iti Bulan ken panagbaniaga iti Bulan.]]
 
== Nagan ken etimolohia ==
 
Ti [[maitutop a nagan]] para iti masna a satelite ti Daga ket "ti Bulan".<ref>
 
{{cite web
| url = http://www.iau.org/public_press/themes/naming/#spelling
|title=Panagginagan dagiti Astronomikal a Banbanag: Panangiletra dagiti nagab
|publisher=[[Kappon ti Internadional nga Astronomiko]]
|accessdate=29 Marso 2010}}
 
</ref><ref name="PN-FAQ">
 
{{cite web
| url = http://planetarynames.wr.usgs.gov/nomenFAQ.html
| title = Gazetteer iti Planetario a Nomenklatura: Planetario a Nomenklatura FAQ|publisher=USGS Programa ti Astroheolohia a Panagsukisok
| accessdate =29 Marso 2010}}
 
</ref> Ti panginagan ti Inggles a ''moon'' ket naala manipud ti ''moone'' (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud ti ''mone'' (1135), a naala manipud ti [[Daan nga Inggles]] ''mōna'' (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin [[Dagiti Hermaniko a pagsasao|Hermaniko a pagsasao]] a kognado, a nanipud ti [[Proto-Hermaniko]] ''*mǣnōn''.<ref name="barnhart1995">
 
{{Cite book
| last = Barnhart|first=Robert K.
| title = Ti Barnhart nga Ababa a Diksionario iti Etimolohia
| publisher = Harper Collins
| location = Estado sUnidos
| year = 1995
| page = 487
| isbn = 0-06-270084-7}}</ref>
 
Ti kangrunaan a moderno nga Inggles a panagilasin a maipanggep ti Bulan ket ''lunar'', a naala manipud ti Latin ''Luna''. Ti maysa pay ngem saan a nalatak a panagilasin ket ti ''seleniko'', a naala manipud ti Taga-ugma a Griego a ''Selene'' ({{lang|el|''Σελήνη''}}), a naggapuan ti pasaruno a "seleno-" (a kas iti nakaalaan ti ''[[selenograpia]]'').<ref name="oed">
 
{{cite web
| url = http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50136796?single=1&query_type=word&queryword=lunar&first=&max_to_show=10
| title = Oxford nga Inggles a Diksionario: lunar, a. ken n.
| work = Oxford nga Inggles a Diksionario: Maikadua nga Eision 1989
| publisher = Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan
| accessdate =23 Marso 2010}}</ref>
 
==Pinagibasaran==