Imperio a Britaniko: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m nainayonan ti Kategoria:Nangruna nga artikulo (pungol) nga inusar ti HotCat |
Lam-ang (tungtungan | aramid) nagnayon |
||
Linia 17:
Kalpasan ti Maikadua a sangalubongan a Gubat, a kas paset ti dakdakkel a [[dekolonisasion]] a tignay babaen dagiti Europeano a bileg, ti Britania ket kaaduan a nagited ti panakawaya dagiti teritoriona iti Imperio a Britaniko. Daytoy a pamay-an ket nalpas babaen ti panakaisubli ti [[Hong Kong]] iti [[Tsina]] idi 1997. Dagiti 14 a [[Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko]] ket nabati babaen ti Britaniko a katurayan. Kalpasan ti panakawayawaya, adu kadagiti dati a kolonia ti Britaniko ket timmiponda ti [[Mankomunidad dagiti Pagilian]], ti maysa a nawaya nga asosasion dagiti nawaya nga estado. Dagiti sangapulo ket innem a Mankomunidad a pagilian ket makibinningayda ti bukodda a [[daulo iti estado]], Reina [[Isabel II]], a kas dagiti [[Mankomunidad a pagarian]].
==Dagiti taudan (1497–1583)==
[[Papeles:Matthew-BristolHarbour-Aug2004.jpg|thumb|upright|Ti replika ''Ti Mateo'', a bapor ni [[John Cabot]] a nausar para iti maikadua a a panagbanniagana iti [[Baro lubong]] ]]
Dagiti pundasion ti Imperio a Britaniko ket nabangon idi ti [[Pagarian iti Inglatera|Inglatera]] ken [[Pagarian iti Eskosia|Eskosia]] ket dua a sabsabali a pagarian. Idi 1496 ni Ari [[Enrique VII iti Inglatera]], kalpasan ti panagbalballigi ti [[Espaniol nga Imperio|España]] ken [[Portuges nga Imperio|Portugal]] kadagiti ballasiw taaw a panagsuksukimat, ket nagkomisionado kenni [[John Cabot]] tapno mangidaulo ti maysa a panagbaniaga tapno agduktal kadagiti dalanan idiay Asia babaen ti [[Taaw Atlantiko|Amianan nga Atlantiko]].<ref name="ferguson3">[[#refFergusonEmpire2004|Ferguson 2004]], p. 3.</ref> Ni Cabot ket nanglayag idi 1497, lima atawen kalpasan ti [[panakaduktal ti Amerika]], ken urayno isu ket simmanglad idiay aplaya ti [[Newfoundland (isla)|Newfoundland]] (naikamalian a namatmati, a kasla ni [[Christopher Columbus]], nga isu ket naabotna ti Asia),<ref>[[#refAndrews1985|Andrews 1985]], p. 45.</ref> awan ti panagpadas nga agbiruk ti maysa a [[kolonia]]. Ni Cabot ket nangidaulo manen ti maysa a panagbanniaga idiay Kaamerikaan itisumaruno a tawen ngem awanen ti nakangegan manen kadagiti barkona.<ref>[[#refFergusonEmpire2004|Ferguson 2004]], p. 4.</ref>
Awanen kadagiti panagpadas a mangibangon kadgiti Inggles a kolonia idiay Kaamerikaan aginggan idi nagturay ni [[Isabel I iti Inglatera|Isabel I]], ti las-ud kadagiti naudi a dekada ti maika-16 a siglo.<ref>[[#refOHBEv1|Canny]], p. 35.</ref> Ti [[Inggles a Repormasion|Protestante a Repormasion]] ket nakirinninggor iti Inglatera ken [[Katoliko a Simbaan|Katoliko]] nga España.<ref name="ferguson3"/> Idi 1562, ti [[Listaan dagiti Inggles a monarkia|Inggles a balangat]] ket pimmalubos kadagiti [[korsario]] a ni [[John Hawkins]] ken ni [[Francis Drake]] tapno mangrautda kadagiti tagabu kadagiti barko ti España ken Potugal idiay aplaya ti [[Laud nga Aprika]]<ref>[[#refThomas|Thomas]], pp. 155–158</ref> nga adda ti gandat a mangdadael iti Atlantiko a sistema ti panaglaklako. Daytoy a ganetget ket napaiden ken kapasan daytoy, idi ti [[Anglo-Espaniol a Gubat (1585)|Anglo-Espaniol a Gubgubat]] ket kimmarkaro, ni Isabel ket nangipalubos kadagiti adu paya panagraraut kadagiti puerto ti España idiay Kaamerikaan ken dagiti barko a nagsubsubli ti ballasiw ti Atlantiko, a napunno kadagiti gameng manipud ti [[Baro a Lubong]].<ref>[[#refFergusonEmpire2004|Ferguson 2004]], p. 7.</ref> Iti isu met laeng a panawen, dagiti makainpluensia a mannurat a kas ni [[Richard Hakluyt]] ken ni [[John Dee]] (nga isu ti immuna a nagusar ti "Britaniko nga IMperio")<ref>[[#refOHBEv1|Canny]], p. 62.</ref> ket nangrugrugida idi nga agitaltalmeg para iti panakabangon ti bukod nga imperio ti Inglatera. Babaen ti daytoy a panawen, ti España naitrinseradan idiay Kaamerikaan, ti Portugal ket nangibangon kadagiti luagar apaglakuan ken dagiti kota manipud kadagiti aplaya ti Aprika ken [[Brasil]] aginggan ati Tsina, ken ti [[Kolonia nga Imperio ti Pransia|Pransia]] ket nangrugrugi nga nagitataeng idiay [[Karayan San Lawrence]], a ti kalpasan daytoy ket nagbalin a ti [[Baro a Pransia]].<ref>[[British Empire#refLloyd1996|Lloyd]], pp. 4–8.</ref>
===Dagiti minulaan ti Irlanda ===
Nupay ti Inglatera ketnaududi kadagiti bileg ti Europa iti panagibangon kadagiti ballasiw taaw a kolonia, daytoy ket nagtigtignay idi las-ud ti maika-16 a siglo ti panagtaeng iti Irlanda, a nagalaala manipud kadagiti napaspasamak ti [[Normando a panagraut ti Irlanda]] idi 1169.<ref>[[#refOHBEv1|Canny]], p. 7.</ref><ref>[[#refKenny|Kenny]], p. 5.</ref> Dagiti nadumaduma a tattao a timmulong ti panakabangon kadagiti [[Dagiti minulmulaan ti Irlanda|minulmulaan ti Irlanda]] ket nakaayayam ti maysa a paset iti nasapa a panakakolonia ti Amianan nga Amerika, a naisangsangayan ti grupo a naamaamoan akas ti [[Lallaki ti Laud a Pagilian]].<ref>[[#refTaylor2001|Taylor]], pp. 119,123.</ref>
== Pinagibasaran ==
Line 23 ⟶ 32:
[[Kategoria:Imperio a Britaniko]]
[[Kategoria:Imperialismo]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo
[[af:Britse Ryk]]
| |||