Wikipedia

Benin: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnosBarbaro nga urnos →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m +plantilia
pabaro/nagnayon
Linia 1:
{{Infobox pagilian
{{Infobox_Pagilian
|native_name = ''République du Bénin'' {{Fr icon}}
|conventional_long_name =Republic ofRepublika ti Benin
|common_name = Benin
|image_flag = Flag of Benin.svg
|image_coat = Arms of Benin.svg
|image_map = LocationBeninLocation Benin AU Africa.pngsvg
|alt_map = Lokasion ti Benin ti uneg ti Kappon ti Aprika.
|national_motto =''Fraternité, Justice, Travail''<br>([[French language|French]]: "Fellowship, Justice, Labour")
|map_caption = {{map_caption |location_color = nangisit nga asul |region=[[Aprika]] |region_color = purple |subregion = ti [[Kappon ti Aprka]] |subregion_color = asul |legend = Location Benin AU Africa.svg}}
|national_anthem =''[[L'Aube Nouvelle]] ''
|national_motto = ''"Fraternité, Justice, Travail"''{{Spaces|2}}(Pranses)<br />"Pagkakabsatan, Hustisia, Trabaho"
|official_languages =[[French language|French]]
|national_anthem = [[Papeles:L'Aube Nouvelle.ogg|L'Aube Nouvelle]]''[[L'Aube Nouvelle]]''{{Spaces|2}}<small>(Pranses)<br />''Ti Parbangon ti Baro nga Aldaw''</small>
|capital =[[Porto Novo]], [[Cotonou]]<sup>1</sup>
|official_languages = [[Pagsasao a Pranses|Pranses]]
|languages_type = [[Bernakulo]]
|languages = [[Pagsasao a Fon|Fon]], [[Pagsasao a Yoruba|Yoruba]]
|demonym = Benines; Beninois; Taga-Benin
|ethnic_groups = Fon 39.2%<br>Adja 15.2%<br>Yoruba 12.3%<br>Bariba 9.2%<br>Fula 7%<br>Ottamari 6.1%<br>Yoa-Lokpa 4%<br>Dendi 2.5%<br>dadduma pay 1.6%<br>saan anainaganan 2.9%
|ethnic_groups_year = 2002
|capital = [[Porto-Novo]]<sup>1</sup>
|latd= 6|latm=28 |latNS=N |longd=2 |longm=36 |longEW=E
|largest_city = [[Cotonou]]
|government_type =Multiparty dem.Adu a partido a ruledemokrasia
|leader_title1 = [[PresidentListaan ofdagiti daulo ti estado ti Benin|PresidentPresidente]]
|leader_name1 = [[Yayi Boni]]
|leader_title2 = [[Kangrunaan a Ministro ti Benin|Kangrunaan a Ministro]]
|area_rank = 101st
|leader_name2 = [[Pascal Koupaki]]
|area_magnitude = 1 E11
|legislature = [[Nailian nga Asemblia (Benin)|Nailian nga Asemblia]]
|area=112,622
|sovereignty_type = [[Panakawayawaya]]
|areami²= 43,483
|established_event1 = manipud ti [[Pransia]]
|percent_water =1.8
|established_date1 = Agosto 1, 1960
|population_estimate =8,439,000 <sup>2</sup>
|area_rank = Maika-101
|population_estimate_rank = 89th
|area_magnitude = 1 E11
|population_estimate_year = July 2005
|area_km2 = 112,622
|population_census = 6,769,914
|area_sq_mi = 43,484
|population_census_year = 2002
|percent_water = 0.02%
|population_density =75
|population_estimate = 9,598,787<!--<ref name=cia/>-->
|population_densitymi² = 194
|population_estimate_rank = Maika-89
|population_density_rank =118th <sup>3</sup>
|population_estimate_year = 2012
|GDP_PPP = $8.75 billion<!--IMF-->
|population_census = 8,500,500
|GDP_PPP_rank =140th
|population_census_year = 2002
|GDP_PPP_year= 2005
|population_density_km2 = 78.1
|GDP_PPP_per_capita = $1,176
|population_density_sq_mi = 202.2
|GDP_PPP_per_capita_rank = 165th
|population_density_rank = Maika-120
|sovereignty_type = [[Independence]]
|GDP_PPP = $14.683 bilion<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=638&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=81&pr.y=9 |title=Benin|publisher=Internasional a Pundo ti Panguartaan|accessdate=2012-04-17}}</ref>
|sovereignty_note = From [[France]]
|GDP_PPP_rank =
|established_event1 = Date
|GDP_PPP_year = 2011
|established_date1 = [[August 1]], [[1960]]
|GDP_PPP_per_capita = $1,481<ref name=imf2/>
|HDI = 0.431
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|HDI_rank =162nd
|GDP_nominal = $7.306 bilion<ref name=imf2/>
|HDI_year =2003
|GDP_nominal_year = 2011
|HDI_category = <font color="#E0584E">low</font>
|GDP_nominal_per_capita = $736<ref name=imf2/>
|currency =[[CFA franc]]
|Gini = 36.5<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|title=Panakaiwarwaras ti matgedan ti pamilia – Gini a pagsurotan|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=2009-09-01}}</ref>
|currency_code =XOF
|Gini_year = 2003
|country_code =
|Gini_category = <span style="color:#fc0;">kalalainganna</span>
|time_zone = [[West Africa Time|WAT]]
|HDI = {{decrease}} 0.427
|utc_offset =+ 1
|HDI_rank = Maika-167
|time_zone_DST = not observed
|HDI_year = 2011
|utc_offset_DST = + 1
|HDI_category = <span style="color:#e0584e;">nababa</span>
|cctld = [[.bj]]
|currency = [[Laud nga Aprikano a CFA a pranko]]
|calling_code =229
|currency_code = XOF
|footnotes = 1. Cotonou is the seat of government.<br>2. Note: estimates for this country explicitly take into account the effects of excess mortality due to AIDS; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population and growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex than would otherwise be expected<br>3. Rank based on 2005 estimate.
|country_code =
|time_zone = [[Oras ti Lud nga Aprika|WAT]]
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = ''saan amapalpaliiw''
|utc_offset_DST = +1
|drives_on = kanawan
|cctld = [[.bj]]
|calling_code = 229
|footnote1 = Ti Cotonou ket isu ti tugaw ti gobierno.
|footnote2 = Dagit ikarkulo para iti daytoy a pagilian ket nalawag a mangiramraman kadagiti sobra a mortalidad gapu ti AIDS; daytoy a pagbanagan ket mabalin a mangibaba ti mabalin a panagbiag, ti nangatngato a mortalidad dagiti maladaga, nababbaba a a gatad ti panagdakkel ti populasion, ken dagiti panagbalbaliw ti panakaiwarwaras ti populasion babaen ti edad ken sekso a mabalin a saan a mapagarup.
}}
 
Ti '''Benin''' {{IPAc-en|audio=En-us-Benin.ogg|b|ɨ|ˈ|n|iː|n}} (dati a, '''Dahomey'''), opisial a ti '''Republika ti Benin''', ket maysa apagiian idiay [[Laud nga Aprika]]. Daytoy ket nabeddengan babaen ti [[Togo]] iti laud, babaen ti [[Nigeria]] iti daya ken babaen ti [[Burkina Faso]] ken [[Niger]] iti amianan. Kaaduan ti populasion ket agtataeng idiay bassit nga akin-abagatan nga aplaya ti [[Sikko ti Benin]].<ref>R. H. Hughes, J. S. Hughes. Ti direktorio ti Aprikano a nabasa a dagdaga, p. 301. IUCN, 1992. ISBN 2-88032-949-3</ref> Ti kapitolio ti Benin ket ti [[Porto-Novo]], ngem ti [[tugaw ti gobierno]] ket idiay [[Cotonou]], ti kadakkelan asiudad ti pagilian. Ti Benin ket sumakop ti kalawa ti agarup a 110,000 kuadrado kilometro (42,000 kd mi), nga adda ti populasion ti agarup a 9.05 a riwriw. Ti Benin ket maysa a [[tropikal]], [[sub-Sahara]] a pagilian, a kaaduan nga agkamkammatalek iti [[agrikultura]], nga adu dagiti pagitrabahoan ken matgedan nmg agataud manipud ti [[pagbiagan nga agrikultura|pagbiagan a panagtaltalon]].<ref>[http://www.fao.org/isfp/country-information/benin/en/ "Organisasion ti Taraon ken Agrikultura ti Nagkaykaysa a Pagpagilian"]. Nagkaykaysa a Pagpagilian, Hunio 29, 2010</ref>
 
Ti opisial a pagsasao ti Benin ket [[Pagsasao a Pranses|Pranses]]. Nupay kasta, dagiti patneng a pagsasao a kasti [[Pagsasao a Fon|Fon]] ken [[Pagsasao a Yoruba|Yoruba]] ket kadawyan dagitoy a maisasao. Ti kadakkelan a relihioso a grupo idiay Benin ket ti [[Romano Katolisismo]], ken asiden nga insarsarunuan ti [[Islam]], [[Vodun]] ken [[Dagiti Protestante|Protestantismo]]. Ti Benin ket maysa a kameng ti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian]], ti [[Kappon ti Aprika]], ti [[Organisasion ti Islamiko a Pagtitinnulongan]], [[Kappia ken Pagtitinnulongan a Sona ti Abagatan nga Atlantiko]], [[La Francophonie]], ti [[Komunidad dagiti estado ti Sahel-Sahara]], ti [[Asosasion ti Agpatpataud ti Petroleo ti Aprika]] ken ti [[Turay ti Niger Labneng]].<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Benin-INTERNATIONAL-COOPERATION.html "Benin – Internasional a Pagtitinnulongan"]. Nation Encyclopedia (2010-06-29).</ref>
 
Manipud idi maika-17 ken maika-19 a siglo, ti moderno tattan a Benin ket tinurayan idi babaen ti [[Dahomey|Pagarian ti Dahomey]]. Daytoy a rehion ket nakunkuna idi a kas ti [[Tagabu nga Aplaya]] manipud idi nasapa nga maika-17 a siglo gapu ti kaadu dagiti bilang dagiti tagabu a naipatuod idiay Baro a Lubong idi las-ud ti [[Trans-Atlantiko a komersio ti tagabu]]. Kalpasan idi narebba ti panagtagabu, ti Pransia ket nagtengngel ti pagilian ket ninagananna manen ti [[Pranses a Dahomey]]. Idi 1960, ti Dahomey ket nakagun-od ti napno a panakawayawaya manipud ti Pransia, a nakaited daytoy ti dempkratiko a gobierno para kadagiti simmaruno a 12 a tawtawen.<ref name="Ibp Usa p85">Ibp Usa. Global Logistics Assessments Reports Handbook: Strategic Transportation and Customs Information for Selected Countries, p. 85. Int'l Business Publications, 2008. ISBN 0-7397-6603-1</ref>
 
Ti [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninista]] nga [[naturay nga estado|estado]] a tinawtawagan a ti [[Republika ti Tattao ti Benin]] ket adda idi nagbaetan ti 1972 ken 1990. Adda dagiti adu a nagtaudan a nagibagbaga a daytoy a turay ket nagturongan kadagiti panagparukma ken panakarebba ti ekonomia. Ti Republika ti Benin ket naporma idi 1991 a nakaiyeg ti adu a partido a panagbutbutos.<ref name="Ibp Usa p85"/>
 
==Pinagibasaran==
{{Reflist|colwidth=30em}}
 
==Adu pay a mabasbasa==
* Butler, S., ''Benin (Bradt a Pagsurotan ti Panagbaniaga)'', (Bradt a Pagsurotan ti Panagbaniaga, 2006)
* Caulfield, Annie, ''Ipakitam Kaniak ti Salamanka: Panagbaniaga ti Lawlaw ti Benin babaen ti Taksi'', (Penguin Books Ltd., 2003)
* Kraus, Erika ken Reid, Felice, ''Benin (Pagsurotan ti Panagbaniaga kadagiti Sabali pay a Lugar)'', (Other Places Publishing, 2010)
* Seely, Jennifer, ''Dagit iLegado ti Daliasata Gobierno idiay Aprika: Dagit iKaso ti Benin ken Togo'', (Palgrave Macmillan, 2009)
 
==Dagiti silpo ti ruar==
{{Commons-inline}}
; Gobierno
* [http://www.gouv.bj/ Gobierno ti Benin] (opisial a sitio iti Pranses)
 
{{Dagiti pagilian ti Aprika}}
 
[[CategoryKategoria:AfricaBenin| ]]
[[Kategoria:Dagiti Aprikano a pagilian]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Taaw Atlantiko]]
[[Kategoria:Ekonomiko a KOmunidad dagiti estado ti Laud nga Aprika]]
[[Kategoria:Dagiti ipagilian nga agsasao ti Pranses]]
[[Kategoria:Dagiti kabassitan anaparang-ay a pagilian]]
[[Kategoria:Dagit iliberala demokrasia]]
[[Kategoria:Dgaiti estado a kameng ti La Francophonie]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon ti Aprika]]
[[Kategoria:Dagiti iestado a kameng ti Organisasion ti Islamiko a Pagtitinnulongan]]
[[Kategoria:Dagiti republika]]
[[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1960]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]]
 
{{Link FA|yo}}
{{Link GA|fi}}
 
[[ace:Benin]]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/wiki/Benin"