Rebision manipud idi 20:53, 29 Mayo 2013 urnosen Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits naipatarus manipud idiay en:Nile http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nile&oldid=551114918 ← Nadadaan nga urnos		Rebision manipud idi 21:40, 29 Mayo 2013 urnosen ibabawi Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits m naipatarus manipud idiay en:Nile http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nile&oldid=551114918 Barbaro nga urnos →
Linia 147: Ti [[ pagayusan ti danum a labneng]] ti Bahr al Ghazal ket isu ti kadakkelan kadagiti aniaman a sub-labneng ti Nilo, a marukod iti {{convert\|520000\|km2\|sigfig=2}} iti kadakkel, ngem mangted laeng ti bassit a dagup ti danum, agarup daytoy a {{convert\|2\|m3/s\|abbr=on}} iti tinawen, gapu ti kaadu unay dagiti tomo ti danum a mapukpukaw kadagiti kalugnakan ti Sudd. Ti Karayan Sobat, a tumipon iti Nilo iti iti ~~kaasitga~~kaasitgan a kaadayo ti Dana No, ket maatianan ti agarup a kagudua a kapadana iti kaadu ti daga, {{convert\|225000\|km2\|sigfig=3\|abbr=on}}, ngem mangted ti {{convert\|412\|m3/s\|sigfig=3}} ti tinawen iti Nilo.<ref>{{cite book \|last= Shahin \|first= Mamdouh \|title= Hidrolohia ken dagiti Rekurso ti Danum iti Aprika \|year= 2002 \|publisher= Springer \|isbn= 1-4020-0866-X \|pages= 276, 287–288}}; online idiay [http://books.google.com/books?id=ZmdYFTlcSgEC Liblibro ti Google]</ref> No aglayus ti Sobat ket agawit kadagiti adu a dagup ti sedemento, a daytoy ket kaaduan a mangbaliw ti maris ti Puraw Nilo.<ref>{{cite web \| url= http://www.library.eb.com/eb/article-9068426 \| title= Karayan Soba\| accessdate= Enero21, 2008 \| work= Encyclopædia Britannica Online Library Edition \| publisher= [[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> === Duyaw Nilo === Linia 172: Ni Salama ket nangisingasing nga idi las-ud ti [[Tertiario]] (65 a riwriw aginggana ti 2.588 a riwriw a tawtawen) dagiti serie ti naisinsina a kontinental a labneng ket ti tunggal maysa ket nangsakop kadagiti nangruna apaset ti Sudanes a Sistema ti Rengngat: ti [[rengngat Mellut]], [[rengngat Puraw Nilo]], [[rengngat Asul Nilo]], [[rengngat Atbara]] ken [[rengngat Sag El Naamt]].<ref name=Salama1987>{{cite journal \| author = Salama, R.B. \| title = Ti ebolusion ti Karayan Nilo, Dagiti naikali naapgada danaw ti rengngat idiay Sudan \| journal = J. African Earth Sciences \| volume = 6 \| issue = 6 \| year = 1987 \| pages = 899–913 \| doi = 10.1016/0899-5362(87)90049-2}}</ref> Ti Labaneng Rengngat Mellut ket ganganai {{convert\|12\|km\|mi}} ti kaadalemna iti tengnga apasetna. Daytoy a rengngat ket mabalin pay maeng nga aktibo, nga adda dagiti naireporta a [[tektoniko]] a tignay idiay akin-amianan ken akin-abagatan apagbeddenganna. Dagiti [[Sudd\|Sudd a kalugnakan]] a mangporma ti sentral apaset ti labneng ketmabalin pay laeng nga agtaltalna. Ti Rengngat a Sistema ti Puraw Nilo, urayno ab-ababaw ngem ti [[rengngat Bahr el Arab]], ket agarup a {{convert\|9\|km\|mi}} ti kaadalemna. Ti heopisikal a panagsuksukisok ti Sistema a Rengngat ti Asul Nilo ket nagkarkulo ti kaadalem dagiti sedimento iti {{convert\|5\|–\|9\|km}}. Dagitoy a labneng ket saanda a nagkakapet aginggana idi nalpas ti panagtalnada, ken ti gatad ti deposision ti sedimento ket umanay idin a mangpunno ken mangisilpo kaniada. Ti Ehipsio a Nilo ket naikapet iti Sudanes a Nilo, nga isu daytoy ti nangtiliw kadagiti Etiopiano ken Ekuatorial a taudan ti danum idi las-ud ti agdama nga agpang iti tektoniko nga aktibidad idiay Daya, Sentral ken dagiti Sudanes a Sistema ti Rengngat.<ref name=Salama1997>Salama, R.B. (1997). ''Dagiti Renggat a Labneng ti Sudan. Dagiti Aprikano a Labneng, Dagiti Sedimentario a Labneng iti Lubong. 3.'' Inurnos babaen ni R.C. Selley (Serie nga Editor K.J. Hsu) pp. 105–149. ElSevier, Amsterdam.</ref> Ti pannakaikapet dagiti nadumaduma a Nilo ket napasamak idi las-ud ti sikliko a katuduan apaset ti panawen. Ti Karayan Atbara ket limpias ti nakulong a labnengna idi las-ud ti katuduan a paset ti panawen a napasamak idi agarup a 100,000 aginggana ti 120,000 a tawtawen. Ti Asul a Niloketnaikapet idiay nangruna a Nilo idi las-ud ti 70,000–80,000 a tawtawen B.P. iti katuduan a paset ti panawen. Ti isitema ti Puraw Nilo idiay Bahr El Arab ken dagiti Rengnat ti Puraw Nilo ket nagtultuloy a nakulong a danaw aginggana ti pannakaikapet ti Victoria Nilo iti nangruna a sistema idi agarup a 12,500 a tawtawen. === Ti papel iti pannakabangon ti Ehipsio a sibilisasion === TiGriego a historiador ani [[Herodotus]] ket nangisurat a ti "Ehipto ket isu idi ti regalo ti Nilo". Ti maysa nga awan gibusna a taudan ti sostento, daytoy ket nakaited ti nangruna a papel iti panagrang-ay ti Ehipsio a sibilisasion. Dagiti deposito ti lan-ak ket nagaramid a nalames dagiti naipalawlaw a daga gaputa ti karayan ket tinawen a limpias dagiti bangkona. Dagitidi [[Taga-ugma nga Ehispsio]] ket nagtaltalonda ken nagtagtaggilakoda kadagiti [[trigo]], [[flax\|lino]], [[papiro]] ken dagiti dadduma pay nga apit iti arubayan ti Nilo. Ti trigo ket nangruna nga apit iti nadidgra ti bisin a Tengnga a Daya. Daytoy a sistema ti panagtagilako ket nangitalinaay kadagiti diplomatiko a relasion ti Ehipto kadagiti dadduma pagilian, ken nangited ti pannakatalinaayna iti ekonomia. Dagiti adayo ti pannkaabotna panagtagilako ket naaw-awiten idiay igid ti Nilo manipud idi taga-ugma a panpnawen. Ti [[Ishango a Tulang\|Ishango a tulang]] ket mabalin nga isu ti pagbilangan a ruting. Daytoy ket naisingsingasing a daytoy ket mangipakpakita kadagiti primo numero ken multiplikasion, ngem daytoy ket sinupsuppiatan. Iti libro a ''Kasano a Napasamak ti Matematiko: Ti Immuna a 50,000 a Tawtawen'', ni Peter Rudman ket nakisinnippiat a ti panagrang-ay ti konsepto dagiti primo a numero ket mabalin a mapasamak laeng kalpasan ti konsepto ti dibision, nga inpetsaanna daytoy ti kalpasan ti 10,000 BC, a dagiti primo a numero ket mabalin idi a saan a naaw-awatan aginggana idi agarup a 500 BC. Isu ket nagsursurat pay nga "awan ti panangpadas a naaramiden a mangipalawag a ti pagbilangan a banag ket nasken a mangipakita ti mangpaadu iti dua, dagiti primo a numero a baetan ti 10 ken 20, ken dagiti pay numero a gangani mangpaadu iti 10."<ref>{{cite book\|author = Rudman, Peter Strom\|title=Kasano a Napasamak ti Matematiko: Ti Imuna a 50,000 a Tawtawen\|year=2007\|publisher= Prometheus Books \|isbn=978-1-59102-477-4\|page=64}}</ref> Daytoy ket naduktalan idiay idiay igid ti taudan ti danum iti Nilo (idiay asideg ti [[Danaw Edward]], idiay akin-abagatan a daya ti [[Demokratiko a Republika iti Kongo\|Kongo]]) ken napetsaan t ikarbon iti [[Akin-ngato a Paleolitiko\|20,000 BC]]. Dagiti [[napaamo a nuang]] ket naipayamammo idi manipud idiay Asia, ken dagiti Asirio ket nangipayammo kadagiti [[kamelio]] idi maika-7 a siglo BC. Dagitoy nga ayup ket naparti para iti karneda, ken dagitoy ket napaamop ken inus-usar iti panagarado wenno iti kaso ti kamelio, inus-usar apanagkariton. Ti danum ket nangruna kadagiti tao ket dagiti taraken nga ayup. Ti Nilo Nile ket nalaka idi ken nasayaat a pamay-an a pagliganan para kadagiti tao ken tagilako. Ti Nilo idi ket nangruna paset ti taga-ugma nga espiritual a biag ti Ehipto. Ni [[Hapy]] ket isu idi ti dios ti tinawen a layus, ken isuna ken ni [[paraon]] ket naipagpagarup a nagtengtengngel tipanaglayus. Ti Nilo ket naipanpanunotan a dalan ti biag ken patay ken ti kalpasan ti biag. Ti daya ket naipagpagarup a kas maysa lugar ti pakaipasngayan ket idadakkel, ken tilaud ket naipanpanunotan a lugar iti patay, a kas ti dios a ni [[Ra]], ti Init, ket naipasngay, pimmusay, ken umungar manen iti tunggal maysa nga aldaw a nagbalballasiw iti langit. Isunga, amin a tabonan ket adda iti laud ti Nilo, gaputa dagiti Ehipsio ket namatmatida a tapno makastrek ti kalpasan ti panagbiag, nasken a maipunponda iti bangir a naisimbolo iti patay. Gaputa ti Nilo ket nangruna banag iti Ehipsio a biag, ti taga-ugma akalendario ket naibatay pay iti tallo a siklo ti Nilo. Dagitoy a panawen, a ti tunggal maysa ket mangbukel kadagiti uppat a bulan iti tallo nga aldaw iti tunggal maysa, ket tinawtawagan idi a ti Akhet, Peret, ken Shemu. Ti Akhet, a ti kaibuksilanna ket inundasion, ket isu idi ti paset ti panawen a ti Nilo ket nalayusan, a mangibatbati kadagiti adu a tuon ti nalames a daga, a nakanatultulong daytoy iti agrikultura a panagbatubo.<ref name="SpringerMorris2010">{{cite book\|last1=Springer\|first1=Lisa\|author2=Neil Morris\|title=Arte ken Kultura ti Taga-ugma nga Ehipto\|date=15 Enero 2010\|publisher=The Rosen Publishing Group\|isbn=978-1-4358-3589-4\|page=8}}</ref> Ti Peret ket isu idi ti panagpatubo a panawen, ken ti Shemu, ti maudi a panawen, ket isu ti panawen nga awan ti tudo ken isu ti panawen ti panagani.<ref name="SpringerMorris2010"/> == Dagiti nagibasaran==

Nilo: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision