|
[[Papeles:Punch Rhodes Colossus.png|thumb|right|180px|Ni [[Cecil Rhodes]] ken ti gadat a [[Cape-Cairo a perokaril]]. Ni Rhodes ket isu ti nangbangon ti [[De Beers Mining Company|PDeDe Beers a Panagmina Kompania]], a tagikua ti [[British South Africa Company|Britaniko a Kompania ti Abagatan nga Aprika]] ken nakaited ti naganna ti agbalinto nga estado ti [[Rhodesia]]. Isu ket kinaykayatna a "pintaan ti [[Britaniko nga Imperio|Britaniko]] a nalbbasitnalabbasit" ken nagirangarang ti: "ami namin dagitoy a bituen ... dagitoy nawatiwat a lubong a saan pay a naababutantnaababutan. No mabalinko, Ikapetko pay dagtidagiti planeta."<ref>[[S. Gertrude Millin]], ''Rhodes'', Londres: 1933, p.138.</ref>]]
Ti '''imperialismo''', a kas naipalplawag babaen ti ''Tattao ti Heograpia ti Nagtagitaoan'', ket isu ti "ti pannkapartuatpannakapartuat ken/wenno panagtaripatu ti sansaan nga agpadpada nga ekonomiko, kultural, ken teritorial a pannakibiang, a kadawyan a baetan dagitdagiti iestadoestado ket kadawyan nga iti porma ti maysa nga imperio, a naibatay iti panagturturay ken subordinasion." <ref>Johnston, Ronald John (2000). ''[http://books.google.ca/books?id=0-GxowMfwlkC&pg=375 Ti Diksionario ti Heograpia ti Nagtagitaoan]'' (Maika-4 nga ed.). Wiley-Blackwell. p. 375. ISBN 0-631-20561-6</ref> Daytoy ket kankanayon a naipanunotan iti negatibo a banag, a kas laeng ti eksplotasion kadagitkadagiti ipatnengpatneng a tao tapno mapabaknang ti babassit.<ref>http://robertnielsen21.wordpress.com/2012/05/18/war-is-a-racket/</ref> Ni Lewis Samuel Feuer ket nangilaslasin ti dua a nangruna a apo a kitasubkita ti imperialismo; ti umuna ket ti "regresibo nga imperialismo" a naibagbaga a kas ti puro a panagparukma, ti awan suppiatanna nga eksplotasion, panagpaawan wenno panagpabassit kadagit isaan a kinaykayat a tattao, ken ti panagipataeng dagiti kinaykayat a tattao kadagiti a teritorio, a kas pagarigan ti [[Nazi nga Alemania]].<ref name="Lewis Samuel Feuer 1989. P. 4">Lewis Samuel Feuer. Ti Imperialismo ken ti Kontra-Imperialista nga Isip. Transaction Publishers, 1989. P. 4.</ref> Ti maikadu amaikadua a kita ket inbagbaga babaen ni Feuer ket isu ti "progresibo nga imperialismo" a nabangon babaen ti maysa a [[KosmopolitanismokosmopolitanoKosmopolitanismo|kosmopolitano]] a panirigan ti [[nagtagitaoan]], a mangiragragpat ti panakaiwaras ti [[sibilisasion] kadagiti naipagpagarupan a "nakasanud" a kagimongan tapno maipangato ti alagaden dagitdagiti kabibiag ken kultura kadagiti naparukma ateritorioa teritorio, ken ti panagpalubos kadagitkadagiti inaparukmanaparukma a tattao a makitipon iti imperiala kagimongan, a kas pagarigan ti [[Romano nga Imperio]] ken ti [[Britaniko nga Imperio]].<ref name="Lewis Samuel Feuer 1989. P. 4"/>
Ti imperialismo ket kankanayon a mangiraman ti adu a panangiluwas ti puonan kadagiti ganganaet a pagilian para iti kapanggepan nga ekplotasion ken panangituray kadagiti puersa ti panagtrabtrabaho ken ken dagiti pagtagilakuanda. Ti imperialismo, ti kangatuan nga agpang ti kapitalismo, ket mangirepresenta ti agpang dagiti aggatgatang ti maysa a pagilian ket saanda a mabalin ti gumatang kadagiti amin a prudukto a napataud, ket birbiruken dagiti dadduma pay a paggatangan. Ti katurayan a langa ti imperialismo ket ti panagbaybayad kadagiti nagastus a puonan.
Ti kastoy a termino ket naipakpakat iti Lumaud a politikal ken ekonomiko a pannakaturay idi maika-19 ken maika-20 a sigsiglo. ADda dagitdagiti mannurat, a kas ni [[Edward Said]], ket nawatwatiwat a nagus-usar ti termino a manginagan ti aniaman asistema ti panangituray ken subordinasion a naurnos nga adda ti imerial a katengngaan ket nakapalplaikmutan. Segun ti Marxista historiador, a ni Walter Rodney, ti imperialismo ket kabuksilan ti kapitalista a pnagpadakkel. Daytoy ket kinabuksilan a dagiti Europeano (ken Amianan nga Amerika ken Hapon ) kapitalista ket napilitan babaen ti kaunegan a lohiko kadgiti kompetitibo a sistemada tapno mangsukisok iti ballasiw taaw kadagiti basbassit a naparang-ay a pagilian nga opurtunidad tapno matengngelda ti naata material, tapno agbiruk kadagitkadagiti pagilakuan, ken agbiruk kadagiti pagganansiaan a pagobraan ti puonanan.
Daytoy ket sapsap a naawawat a ti moderno nga aldaw a [kolonialismo]] ket ti panagpadakkel ti imperialismo ket saan a mabalin a rumsua nga awan ti naududinaud-udi. Ti kagayatan ti "inpormal" nga imperialismo nga awan kadagiti pormakporma a kolonia ket husto a naipalplawag ken agtultuloy a kontrobersial a topiko kadagiti historiador.<ref name="Bush2006">{{cite book|author=Barbara Bush|title=Imperialism And Postcolonialism|url=http://books.google.com/books?id=6qmJrjHcBkkC&pg=PA46|accessdate=28 September 2012|year=2006|publisher=Pearson Longman|isbn=978-0-582-50583-4|pages=46}}</ref>
{{pungol-nangruna}}
|
