Pakasaritaan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m inikkat ti Kategoria:Dagiti binulod a Griego a balikas nga inusar ti HotCat |
Lam-ang (tungtungan | aramid) m panangiletra, replaced: Linguistika → Lingguistika, linguistika → lingguistika using AWB |
||
Linia 3:
Ti '''pakasaritaan''' (manipud ti [[Pagsasao a Griego|Griego]] {{lang|el|''ἱστορία''}} - ''historia'', a kayatna a saoen ket "panagsukimat, pannkaammo a naala babaen ti panagsukimat"<ref name=JosephJanda/>) ket maysa a [[umbrella term|sapasap a termino]] a mangibaga ti napalabas a paspasamak ken ti pay pannkaduktal, panangurnong, panagurnos, ken panangipakita ti [[pakaammo]] a maipanggep kadagitoy a pasamak. Daytoy a termino ket mangiraman ti [[Law-ang#Pakasaritaan ti law-ang|kosmiko]], [[Heolohiko a pakasaritaan ti Daga|heolohiko]], ken [[Organismo#Pakasaritaan ti biag|pakasaritaan ti organiko]], ngem kankanayon a maibagbaga ti kayatna asaoen ti [[Pakasaritaan ti Lubong|pakasaritaan ti nagtagitaoan]]. Dagiti eskolar nga agsursurat ti pakasaritaan ket tinawtawagan a kas dagiti [[historiador]].
Ti pakasaritaan ket mabalin pay a mamngtudo ti [[akademiko a disiplina]] a daytoy ket agus-usar ti [[naratibo]] tapno mangkita ken mangusig ti panagsasaruno dagiti napalabas a paspasamak, ken padasenna a kitaen dagiti tabas ken gapuanan ken nagbanagan a panagikeddeng kadagitoy.<ref name="evans1">{{cite web |url= http://www.history.ac.uk/ihr/Focus/Whatishistory/evans10.html|title= TI Dua a Rupa ni E.H. Carr |accessdate=10 Nobiembre 2008 |author= Professor Richard J. Evans |year= 2001 |work= Pakasaritaan a Napakaitengngaan ti Isip, Pablaak 2: Ania kadi ti Pakasaritaan? |publisher= Unibersidad ti Londres}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.history.ac.uk/ihr/Focus/Whatishistory/munslow6.html |title= Ania ti Pakasaritaan |accessdate=10 Nobiembre 2008 |author= Professor Alun Munslow |year= 2001 |work= Pakasaritaan a Napakaitengngaan ti Isip, Pablaak 2: Ania kadi ti Pakasaritaan? |publisher= Unibersidad ti Londres}}</ref>
Dagiti historiador ket sagpaminsanda a sinupsuppiatan ti [[historiograpo|kasasaad ti pakasaritaan]] ken ti serbina babaen ti panakitungtungan ti panagadal ti disiplina a kas ti kabukbukodanna a gibusken ti pamay-an ti panangited ti "perspektibo" kadagiti agdama aparikut.<ref name="evans1"/><ref name=Tosh1>{{cite book |title=Ti Panagbiruk ti Pakasaritaan|last=Tosh|first=John | publication-date=2006|publisher=Pearson Education Limited |isbn=1-4058-2351-8 | edition=Maika-4}}p 52</ref><ref>{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Pangyuna|year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=6}}</ref><ref>{{cite book |title= Pannkaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Nash l|first= Gary B. |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Ti "Panagtitipon" a Paradigma iti Panagadadal ti Nasap a Pakasaritaan ti Amerika kadagiti Pagadalan |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|pages=102–115}}</ref>
Dagiti sarita a sapasap iti naisangsangayan a kultura, ngem saan anasuportaran babaen dagiti akin-ruar a taudan (a kas dagiti sarsarita a maipanggep kenni [[Ari Arturo]]) ket kadawyanda a naidasig a kas [[kultural a tawidan]] wenno dagiti [[sarsarita]], gaputa dagitoy ket saanda asuportaran ti "desinteresado a panagsukimat" a nasken iti disiplina ti pakasaritaan.<ref>{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Seixas |first= Peter |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Schweigen! die Kinder! |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=24}}</ref><ref name="Low1">{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Lowenthal |first= David |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Dagiti narikut a kasasaad ken Rag-o ti Panagad-adal ti Pakasaritaan |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a agmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=63}}</ref> Dagitipasamak nga adda sakbay ti naisursurat a rehistro ket naipanpanunotan a kas dagiti [[kaskbayan a pakasaritaan]].
Linia 13:
==Etimolohia==
[[Papeles:History-Dielman-Highsmith.jpeg|thumb|''Pakasaritaan'' babaen ni [[Frederick Dielman]] (1896)]]
Ti naggapuan manipud ti ''*weid-'' "ammo" wenno "kitaen" ket naikeddeng manipud "ti naaramid manen nga etimon ti ''wid-tor'' ["timaysa a makaammo"] (a maipada ti Inggles ti ''wit'') ti supiho a sero-grado a porma ti [[proto-Indo-Europeano a ramut|PIE]] a ramut''*weid-'' 'kitaen' ken maikabagian pay ti Griego a ''eidénai'', ti pannkaammo".<ref name=JosephJanda>{{Cite book| last =Joseph | first =Brian (Ed.)| last2 =Janda | first2 =Richard (Ed.)| publication-date =30 Disiembre2004| title =Ti Manual dagiti Naipakasaritaan a
Ti [[Taga-ugma a Griego]] a [[politoniko|ἱστορία]]<ref>{{LSJ|i(stori/a|ἱστορία}}</ref> (''hístōr'') ket kayatna saoen ti "panagsukimat","pannakaamo manipud ti panagsukimat", wenno "hustisia". Iti daytoy a kapanunotan a ni [[Aristoteles]] ket inusarna ti balikas iti bukodna a {{lang|grc|[[Pakasaritaan dagiti Ayup|Περὶ Τὰ Ζῷα Ἱστορίαι]]}}<ref name="Ferrater-Mora">Ferrater-Mora, José. ''Diccionario de Filosofia''. Barcelona: Editorial Ariel, 1994.</ref> (''Perì Tà Zôa Ηistoríai'' "Dagiti Panagsukimat kadagiti Ayup"). Ti nagtaudan abalikas ti {{lang|grc|ἵστωρ}} ket nasap a naikeddeng kadagiti [[Homeriko a Kankanta]], [[Heraklito]], dagiti sapata nga [[Atenas|Ateniense]] [[ephebos|epebo]], ken iti [[Boeotia|Boiotiko]] a naisursurat (iti legado a kapanunotan, iti "hustisia" wenno "saksi", wenno ti kapadpadana).
Ti balikas a naikabil iti [[Pagsasao nga Inggles]] idi 1390 nga adda ti kayatna a saoen ti "pannkaibagian kadagiti pasamak, sarita". Iti [[Tengnga nga Inggles]], ti sapasap a kayatna saoen idi ket "sarita". Ti pannkaiparit ti iti kayatna saoen ti "rehistro kadagiti napalabas a pasamak" ket nagtaud idi naladaw a maika-15 a siglo. Daytoy ket adda pay laeng idi ti Griego a kapanunotan a ni [[Francis Bacon]] ket inus-usarna ti termino idi naladaw a maika-16 a sigl, idi nagsurat ti maipanggep ti "[[Masna a pakasaritaan|Masna aPakasaritaan]]". Para iti kaniana, ti ''historia'' ket isu idi ti "ti pannkaammo kadagiti banag a naikeddeng babaen ti limbang ket panawen", ti kita ti pannakaammo a naited babaen ti [[lagip]] (bayat a ti [[siensia]] ket naited idi babaen ti [[rason]], ken ti [[daniw]] ket naited idi babaen ti [[pantasia]]).
Iti maysa a panagiyebkas ti
Ti pangilasin a ''naipakasaritaan'' ket naikeddeng manipud idi 1661, ken ti ''historiko'' ket manipud idi 1669.<ref name="Whitney">Whitney, W. D. ''[http://books.google.com/books?id=wrACAAAAIAAJ TI Siglo a diksionario; ti ensiklopediko aleksikon ti pagsasao nga Inggles]''. New York: The Century Co, 1889.</ref>
| |||