|
#REDIRECT [[Tsekia]]
{{Infobox pagilian
| conventional_long_name = Republika a Tseka
| native_name = ''{{lang|cs|Česká republika}}''
| common_name = Republika a Tseka
| linking_name = ti Republika a Tseka
| image_flag = Flag of the Czech Republic.svg
| image_coat = Coat of arms of the Czech Republic.svg
| image_map = EU-Czechia.svg
| map_caption = {{map_caption |location_color=nangisit a berde|region=Europa |region_color=nangisit a kolordapo |subregion=ti Kappon ti Europa|subregion_color=berde |legend=EU-Czechia.svg}}
| national_motto = {{patubo nga insasao|cs|"[[Umartapto ti Kinapudno|Pravda vítězí]]"|italics=off}}<br/>{{small|"Umartapto ti Kinapudno"}}
| national_anthem = {{patubo nga insasao|cs|[[Kde domov můj?]]|nolink=yes}}<br/>{{small|''Ayan kadi ti balayko?''}} {{lower|0.2em|<sup>a</sup>}}<br/><center>[[Papeles:Czech anthem.ogg]]</center>
| official_languages = [[Pagsasao a Tseka|Tseka]]<ref>{{cite web |url=http://www.czech.cz/en/67019-czech-language |title=Pagsasao a Tseka |work=Republika a Tseka – Opisial a website |publisher=[[Ministro ti Ganganaet a Pannakibiang (Republika a Tseka)|Ministro ti Ganganaet a Pannakibiang iti Tseka a Repbublika]] |accessdate=14 Nobiembre 2011}}</ref>
| languages_type = Dagiti opisial a mabigbigan<br/>[[minoridad a pagsasao]]<ref name="languages">Dagiti umili a tagikua dagiti minoridad, a tradisional ken iti napaut a batayan ket agnanaed iti kaunegan ti Tseka a Republika, ket addaanda ti karbengan nga agusar ti kabukbukodanda a pagsasao iti pannakisinnarita kadagiti agturturay kadagiti sanguanan ti korte ti linteg (para iti listaan dagiti mabigbigan a minoridad kitaen ti [http://www.vlada.cz/en/pracovni-a-poradni-organy-vlady/rnm/historie-a-soucasnost-rady-en-16666/ Annuroten dagiti Nailian a Minoridad iti Gobierno ti Tseka a Republika]). Ti artikulo 25 iti Tseka a [[Dokumento ti Linteg ti Kammasapulan kakarbengan ken dagiti Batayan a Wayawaya]] mangisigurado ti karbengan dagiti nailian ken etniko a minorodad para iti edukasion ken ti pannakisinnarita kadagiti agturturay iti kabukbukodanda a pagsasao. Tignay Blng. 500/2004 Coll. (''Ti Administratino nga Alagaden'') iti parapona iti 16 (4) (''Pamay-an a Pagsasao'') ket mangisigurado, a ti maysa nga umili ti Tseka a Republika, a tagikua ti nailian wenno etniko a minoridad, a tradisional ken iti kapautan nga agnanaed iti kaunegan ti teritorio ti Tseka a Republika, ket addaan ti karbengan nga agyebkas iti maysa nga administratibo nga ahensia ken ken makapan iti daytoy iti pagsasao iti minorodad. Iti kaso a ti maysa nga administratibo na ahensia ket awan ti empleado a makaammo ti pagsasao, ti ahensia ket akinrebbeng a mangala ti agipatpatarus a ti ahensia ket isu ti agbayad. Segun ti Tignay Blng. 273/2001 (''Maipanggep Kadagiti Karbengan dagiti Kameng dagiti Minoridad'') parapo 9 (''Ti karbengan a mangusar ti pagsasao iti nailian a minoridad iti panangirebbeng kadagiti agturturay ken iti sanguanan dagiti korte ti linteg'') ti isu met laeng ket maipakat pay para kadagiti kameng dagiti nailian a minoridad iti sanguanan dagiti korte ti linteg .</ref><ref>Ti pagsasao nga Eslobako ket mabalin a maipanunotan nga opisial a pagsasao ti Tseka a Republika babaen dagiti naisangsangayan a kabanagan, a naipalpalawag babaen dagiti nadumaduma a linteg –a kas ti linteg 500/2004, 337/1992. Taudan: http://portal.gov.cz. Cited: "Například Správní řád (zákon č. 500/2004 Sb.) stanovuje: "V řízení se jedná a písemnosti se vyhotovují v českém jazyce. Účastníci řízení mohou jednat a písemnosti mohou být předkládány i v jazyce slovenském..." (§16, odstavec 1). Zákon o správě daní a poplatků (337/1992 Sb.) „Úřední jazyk: Před správcem daně se jedná v jazyce českém nebo slovenském. Veškerá písemná podání se předkládají v češtině nebo slovenštině..." (§ 3, odstavec 1). http://portal.gov.cz</ref>
| languages = {{hlist |[[Pagsasao nga Eslobako|Eslobako]] |[[Pagsasao nga Aleman|Aleman]] |[[Pagsasao a Polako|Polako]]|[[Pagsasao a Bulgaro|Bulgaro]] |[[Pagsasao a Kroata|Kroata]] |[[Pagsasao a Griego|Griego]] |[[Pagsasao a Hungaro|Hungaro]] |[[Pagsasao a Romani|Romani]] |[[Pagsasao a Ruso|Ruso]] |[[Pagsasao a Rusyn|Rusyn]]|[[Pagsasao a Serbio|Serbio]] |[[Pagsasao nga Ukraniano|Ukraniano]]}}
| demonym = [[Czechs|Czech]]
| ethnic_groups =
{{Unbulleted list
| 63.7% [[Tattao a Tseka|Tseka]]
| 4.9% [[Morabo (etniko a grupo)|Morabo]]
| 1.4% [[Tattao nga Eslobako|Eslobako]]
| 29.9% [[Dagiti demograpiko iti Republika a Tseka#Dagiti opisial a mabigbigan a minoridad|dadduma pay a saan a nainaganan]]
}}
| ethnic_groups_year = 2011<ref>{{cs icon}} [http://www.czso.cz/sldb2011/redakce.nsf/i/predbezne_vysledky_scitani_lidu_domu_a_bytu_2011 ČSÚ – Tseka nga Opisina ti Estadistika]. Czso.cz. Naala idi 12 Agosto2012.</ref>
| religion = {{Unbulleted list|80% Saan a naibagbaga wenno saan a relihioso|10.3% [[Katoliko a Simbaan|Romano Katoliko]]}}
| capital = [[Prague|Prague {{small|(''Praha'')}}]]
| latd=50 |latm=05 |latNS=N |longd=14 |longm=28 |longEW=E
| largest_city = capital
| government_type = [[Parlamentario a republika]]
| leader_title1 = [[Presidente ti Tseka a Republika|Presidente]]
| leader_name1 = [[Miloš Zeman]]
| leader_title2 = [[Listaan dagiti Nangruna a Ministro ti Tseka a Republika|Nangruna a Ministro]]
| leader_name2 = [[Petr Nečas]]
| legislature = [[Parlamento ti Tseka a Republika|Pariamento]]
| upper_house = [[Senado ti Parlamento ti Tseka a Republika|Senado]]
| lower_house = [[Kamara dagit iDeputado iti Parlamento ti Tseka a Republika|Kamara dagii Deputado]]
| sovereignty_type = [[Pakasaritaan dagiti Tseka a Daga|Pannakabangon]]
| established_event1 = {{nowrap|[[Pakasaritaan dagiti Tseka a Daga iti Tengnga a Panpanawen|Prinsipalidad ti Bohemia]]}}
| established_date1 = [[Circa|c.]] 870
| established_event2 = [[Pagarian ti Bohemia]]
| established_date2 = 1198
| established_event3 = [[Czechoslovakia]]
| established_date3 = 28 Oktubre 1918
| established_event4 = [[Republika ti Tseka a Sosialista]]
| established_date4 = 1 Enero1969
| established_event5 = [[Pannakatunaw ti Czechoslovakia|Tseka a Republika]]
| established_date5 = 1 Enero 1993
| accessionEUdate = 1 Mayo 2004
| EUseats = 24
| area_rank = Maika-116
| area_magnitude = 1_E10
| area_km2 = 78,866
| area_sq_mi = 30,450 <!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water = 2
| population_estimate = 10,513,209<ref>{{cite web |title=Population|url=http://www.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/population |publisher=Tseka nga Opisina ti Estadistika|date=2012-10-19 |accessdate=2012-12-19}}</ref>
| population_estimate_year = Sep 2012
| population_estimate_rank = Maika-81
| population_census = 10,436,560<ref>[http://www.scitani.cz/sldb2011/eng/redakce.nsf/i/census_2011_basic_final_results/$File/SLDB-ZAKL-CR_en.xls Senso ti Populasion ken Pagbalayan 2011: Resulta ti Nangruna a nagpatinggaan]. [http://www.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/home Tseka nga Opisina ti Estadistika]. Naal aidi 19 Disiembre2012.</ref>
| population_census_year = 2011
| population_density_km2 = 134
| population_density_sq_mi = 341 <!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = Maika-84
| GDP_PPP_year = 2012
| GDP_PPP = $286.676 bilion<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=24&pr.y=17&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935%2C939%2C936%2C961&s=NGDP%2CNGDPD%2CNGDPPC%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Tseka a REpublika|publisher=Internasional a Pundo ti Panguartaan |accessdate=10 Oktubre 2012}}</ref>
| GDP_PPP_rank =
| GDP_PPP_per_capita = $27,165<ref name=imf2/>
| GDP_PPP_per_capita_rank =
| GDP_nominal = $193.513 bilion<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_rank =
| GDP_nominal_year = 2012
| GDP_nominal_per_capita = $18,337<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_per_capita_rank =
| Gini_year = 2008
| Gini_change = <!--increase/decrease/steady-->
| Gini = 26 <!--number only-->
| Gini_ref =
| Gini_rank = Maika-4
| HDI_year = 2010
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI = 0.865 <!--number only-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/CZE.html |title=Human Development Report 2011 |year=2011 |publisher=Nagkaykaysa a Pagpagilian |accessdate=5 Nobiembre 2011}}</ref>
| HDI_rank = Maika-27
| currency = [[Tseka a koruna]]
| currency_code = CZK
| time_zone = [[Oras ti Tengnga nga Europa|CET]]
| utc_offset = +1
| time_zone_DST = [[Kalgaw nga Oras ti Tengnga nga Europa|CEST]]
| utc_offset_DST = +2
| drives_on = kanawan
| calling_code = [[Dagiti numero ti telepono iti Tseka a Republika|+420]]<sup>b</sup>
| cctld = [[.cz]]<sup>c</sup>
| footnote_a = Ti [[Retoriko a salusod|saludsod ket retoriko]], a mangipalplatiing ti "dagiti a luglugar a nakaisangladan ti pagiliak".
| footnote_b = Ti kodigo 42 ket naibingbingayan iti [[Eslobakia]] aginggana idi 1997.
| footnote_c = Ken ti pay [[.eu]], a nakibingbingayan kadagiti dadduma nga estado a kameng ti Kappon ti Europa.
}}
Ti '''Tseka a Republika''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Czech Republic.ogg|ˈ|tʃ|ɛ|k}} {{respell|CHEK|'}};<ref>[http://www.oed.com/ Inggles a Diksionario ti Oxford], maikadua nga edision, Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 1989.</ref> {{lang-cs|Česká republika}}, {{IPA-cs|ˈtʃɛskaː ˈrɛpuˌblɪka|pron|Ceska Republika.ogg}}, ababa a porma ti ''Česko'' {{IPA-cs|ˈtʃɛsko}}), ket maysa a [[napalikmutan ti daga]] a pagilian idiay [[Tengnga nga Europa]]. Ti pagilian ket nabeddengan babaen ti [[Alemania]] iti laud, ti [[Austria]] iti abagatan, ti [[Eslobakia]] iti daya ken ti [[Polonia]] iti amianan. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudadna, nga dda dagiti 1.3 a riwriw nga agnanaed, ket ti [[Prague]]. Ti Tseka a Republika ket mangiraman kadagiti naipakasaritaan a teritorio iti [[Bohemia]] ken [[Moravia]] ken ti maysa a bassit a paset ti [[Silesia]].
Ti Tseka nga estado, ket dati a naamammuan a kas '''Bohemia''', ket naporma idi kaladawan ti maika-19 a siglo a kas maysa a bassit a dukada iti Prague, nga iti dayta a panawen ket tinurturayan babaen ti nabileg nga Imperio ti [[Nalatak a Moravia]]. Kalpasan ti pannkatnag ti Imperio idi 907, ti sentro ti bileg ket naipan manipud ti Moravia idiay Bohemia, babaen dagiti [[Baly ti Přemysl|Přemyslid]]. Manipud idi 1002 daytoy ket pormal a nabigbigan a kas paset ti [[Nasantuan a Romano nga Imperio]].<ref name="The Path">{{cite web|url=http://www.vlada.cz/assets/udalosti/vystavy/Cesty-ceske-ustavnosti.pdf|title=Ti Dalan ti Tseka a Pannakabatay-linteg|last=Mlsna|first=Petr|coauthors=Šlehofer F. and Urban D.|year=2010|work=Umuna nga edidion|publisher=Úřad Vlády České Republiky (Ti Opisina ti Gobierno ti Tseka a Republika)|pages=10–11|language=: (Bilingual) - Tseka, Inggles|accessdate=31 Oktubre 2012|location=Praha}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nacr.cz/zpravy/zlatabula800.aspx|title=800 let Zlaté buly sicilské|last=Čumlivski|first=Denko|year=2012|publisher=Dagiti Nailian nga Arkibo ti Tseka a Republika (Národní Archiv České Republiky)|language=czech|accessdate=31 Oktubre 2012|archiveurl=http://www.nacr.cz/zpravy/zlatabula800.aspx|archivedate=1 Oktubre 2012}}</ref> Idi 1212 ti dukado ket naipangato iti maysa a pagarian ken idi las-ud ti panagturay dagiti Přemyslid duke/ari ken dagiti simmarsaruno kaniada, dagiti [[Balay ti Luxembourg|Luxembourgs]], ti pagilian ket nakaabut ti kalatakanna a gay-at ti teritorio (maika-13 – maika-14 a siglo). Idi las-ud ti [[Hussite a gubgubat]] ti pagarian ket nakasango kadagiti ekonomiko nga embargoe ken dagiti krusada manipud kadagit amin a paset ti Europa. Kalpasan ti [[Gubat ti Mohács]] idi 1526, ti [[Pagarian ti Bohemia]] ket nagininut a nadaddadael iti maysa a [[Habsburg a monarkia]] a kas maysa kadagiti tallo a nangruna a paset, a mairaman ti [[Arkidukado ti Austria]] ken ti [[Pagarian ti Hungaria]]. Ti [[Bohemio a Yaalsa]] (1618–20) a pannkaabak iti [[Gubat ti Puraw a Bantay]], ket nangiturongan ti adu pay a pannkaipatengnga ti monarkia a mairaman ti pannakapilit a pannaka-Katoliko manen ken Pannka-Aleman manen. Iti pannakatunaw ti Nasantuan a Romano nga IMperio idi 1806, ti Bohemio a pagarian ket nagbalin a paset ti [[Austriano nga Imperio]]. Idi maika-19 a siglo dagiti Tseka adaga ket nagbalin a nabileg a balayan ti industria iti monarkia ken ti bugas ti Republika ti [[Czechoslovakia]] a naporma idi 1918, kalpasan ti pannkarebba iti [[Austro-Hungaro nga Imperio] kalpasan ti [[Sangalubongan a Gubat I]]. Kalpasan ti 1933, ti Czechoslovakia ket nagtultuloy nga isu laeng ti [[demokrasia]] idiay [[Tengnga nga Europa|tengnga]] ken [[daya nga Europa]].
Kalpasan ti [[Munich a Tulagan]], [[Zaolzie#Paset ti Polonia (1938–1939)|Polako a pannkaikapet ti Zaolzie]] ken [[Aleman a panagraut iti Czechoslovakia]] ken ti dimtengan a pannakapukaw ti namnama ti Lumaud a sungbat ken ti panagyaman para iti pannakawaya ti kaaduan apaset ti Czechoslovakia babaen ti [[Kappon ti Sobiet|Nalabbasit a Buyot]], ti [[Partido Komunista ti Czechoslovakia]] ket nangabak ti kaaduan kadagiti [[Panagbutos ti parlamento ti Czechoslovakia, 1946|1946 a panagbutos]]. Iti [[Czechoslovaki a kudeta iti 1948|1948 a kudeta]], ti Czechoslovakia ket nagbalin ngainturturayan ti komunista nga estado. Idi 1968, ti immadadu a di nakaipaneknekan ket kimmaro kadagiti panagpadas a maireporma ti turay a komunista. Dagitoy a pasamak, a nakunkuna a kas dagiti [[Primabera ti Prague]] iti 1968, ket nagpatingga iti maysa a [[Timpuyogan ti Warsaw a panagraut iti Czechoslovakia|panagraut babaen dagiti buyot]] ti pagpagilian ti [[Warsaw Pact|Timpuyogan ti Warsaw]] (a malaksid ti [[Romania]]); dagiti tropa ket naggigianda iti pagilian aginggana ti [[Tersiopelo a Rebolusion]] ti 1989 , idi narebba ti komunista a turay. Idi 1 Enero 1993, ti Czechoslovakia ket [[Pannkatunaw ti Czechoslovakia|nakappi a natunaw]] kadagiti kontituentona nga estado, ti Tseka aREpublika ken ti [[Eslobako a Republika]].
Ti Tseka a Republika ket isu ti immuna a dati a kameng ti [[Comecon]] a nakagun-od ti kasasaad iti maysa a [[narang-ay a pagilian]] segun ti [[Banko ti Lubong]].<ref name="worldbank06">{{Cite web| last = Velinger| first = Enero | title = Ti Banko ti Lubong ket nangmarka ti Panagturpos ti Tseka a Republika iti 'Narang-ay' a Kasasaad | publisher=Radio Prague| url = http://www.radio.cz/en/article/76314| date = 28 Pebrero 2006| accessdate =22 Enero 2007 }}</ref> Iti pay maipatinayon, ti pagiian ket adda ti kangtuan a [[pagsurotan ti panagrang-ay ti nagtagitaoan|panagrang-ay ti nagtagitaon]] idiay [[Tengnga ken Daya nga Europa]],<ref name="hdi09">{{Cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf |title=Reporta ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan ti 2009|work=UNDP.org |format=PDF |accessdate=25 Abril 2010}}</ref> a nairanggo a kas maysa a "Nangato Unay a Panagrang-ay ti Nagtagitaoan" a pagilian. Daytoy ket mairanggo paya a kas ti maikatlo a [[Pagsurotan ti Sangalubongan a Kappia|kakappian a pagilian]] idiay Europa ken ti kaaduan a [[Pagsurotan ti demokrasia|demokratiko]] ken [[Listaan dagiti pagilian babaen ti gatad ti mortalidad ti maladaga|nasalun-at (babaen ti mortalidad ti maladaga)]] a pagilian iti rehion. Daytoy ket maysa a pluralista adu a partido a [[parlamentario a sistema|parlamentario]] a [[representatibo a demokrasia]], maysa a kameng ti [[Kappon ti Europa]], [[NATO]], ti [[Organisasion para iti Ekonomiko a Pagtitinnulongan ken Panagrang-ay|OECD]], ti [[Organisasion para iti Salaknib ken Pagtitinnulongan idiay Europa|OSCE]], ti [[Konsilo ti Europa]] ken ti [[Visegrád a Grupo]].
==Dagiti nagibasaran==
{{Reflist|30em}}
==Adu pay a mabasbasa==
* Hochman, Jiří. ''Naipakasaritaan a diksionario ti Tseka nga Estado'' (1998)
==Dagiti silpo ti ruar==
{{commons-inline|Czech Republic|Tseka a Republika}}
{{Wikivoyage-inline|Czech Republic|Tseka a Republika}}
* [http://www.czech.cz/en/ Tseka a Republika].
; Gobierno
* [http://www.vlada.cz/en/ Website ti gobierno].
* [http://www.hrad.cz/en/ Website ti Presidente].
* [http://portal.gov.cz/portal/obcan/ Portal ti Publko nga Administrasion].
* [http://www.senat.cz/index-eng.php Senado].
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-c/czech-republic.html Pangulo ti Estado ken Kamkameng ti Gabinete].
; Sapasap a pakaammo
* {{CIA World Factbook link|ez|Czech Republic|Tseka a Republika}}
* {{Wikiatlas|the Czech Republic|ti Tseka a Republika}}
{{Union ti Europa}}
{{Europa}}
[[Kategoria:Dagiti pagilian idiay Europa]]
[[Kategoria:Republika a Tseka| ]]
[[Kategoria:Dagiti naserraan ti daga a pagilian]]
[[Kategoria:Dagiti liberal a demokrasia]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti NATO]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon ti Europa]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]]
[[Kategoria:Dagiti republika]]
[[Kategoria:Dagiti Eslabo a pagilian ken teritorio]]
[[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1993]]
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|vi}}
{{Link GA|eo}}
| 