Pakasaritaan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Dagiti historiador ket sagpaminsanda a sinupsuppiatan ti [[historiograpo|kasasaad ti pakasaritaan]] ken ti serbina babaen ti panakitungtunganpannakitungtungan ti panagadal ti disiplina a kas ti kabukbukodanna a gibusken ti pamay-an ti panangited ti "perspektibo" kadagiti agdama aparikuta parikut.<ref name="evans1"/><ref name=Tosh1>{{cite book |title=Ti Panagbiruk ti Pakasaritaan|last=Tosh|first=John | publication-date=2006|publisher=Pearson Education Limited |isbn=1-4058-2351-8 | edition=Maika-4}}p 52</ref><ref>{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Pangyuna|year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=6}}</ref><ref>{{cite book |title= Pannkaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Nash l|first= Gary B. |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Ti "Panagtitipon" a Paradigma iti Panagadadal ti Nasap a Pakasaritaan ti Amerika kadagiti Pagadalan |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|pages=102–115}}</ref>

Dagiti sarita a sapasap iti naisangsangayan a kultura, ngem saan anasuportarana nasuportaran babaen dagiti akin-ruar a taudan (a kas dagiti sarsarita a maipanggep kenni [[Ari Arturo]]) ket kadawyanda a naidasig a kas [[kultural a tawidan]] wenno dagiti [[sarsarita]], gaputa dagitoy ket saanda asuportaran ti "desinteresado a panagsukimat" a nasken iti disiplina ti pakasaritaan.<ref>{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Seixas |first= Peter |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Schweigen! die Kinder! |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=24}}</ref><ref name="Low1">{{cite book |title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo |last= Lowenthal |first= David |editor= Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.) |chapter= Dagiti narikut a kasasaad ken Rag-o ti Panagad-adal ti Pakasaritaan |year= 2000 |publisher= Unibersidad ti New York a agmalditan |location= New York & Londres |isbn= 0-8147-8141-1|page=63}}</ref> Dagitipasamak nga adda sakbay ti naisursurat a rehistro ket naipanpanunotan a kas dagiti [[kaskbayan a pakasaritaan]].

Ni [[Herodoto]], ti maika-5 a siglo B.C. a [[Griego a historiograpo|Griego a historiador]] ket isu ti naipanpanunotan a kas ti "ama ti pakasaritaan", ken, mairaman ti kontemporariona a ni [[Tucidides]], ket nangtulongda a nangporma kadagiti pundasion para iti moderno a panagadal ti pakasritaan ti nagtagitaon. Dagiti impluensiada ket timmulong a nagparang-ay kadagiti nadumaduma akitaa kita ti panangipatarus ti kasasaad ti pakasaritaan a nagbalbaliw kadagiti napalpalabas a siglo ken agtultuloy nga agbalbaliw tatta nga aldaw. Ti moderno a panagadal ti pakasaritaan ket adu ti pannkasakupnapannakasakupna, ken mangiraman ti panagadal kadagiti naisangsangayan a rehion ken ti panagadal kadagiti topiko wenno tematiko nga elemento ti naipakasaritaan a panagsuksukimat. Kankanayon a ti pakasaritaan ket naisursuro a kas paset ti kangrunaan ken sekondario nga edukasion, ken ti akademiko a panagadal ti pakasaritaan ket maysa a [[Listaan dagiti akademiko a displina#history|nangruna a disiplina]] kadagiti Unibersidad a panagad-adal.

Ti naggapuan manipud ti ''*weid-'' "ammo" wenno "kitaen" ket naikeddeng manipud "ti naaramid manen nga etimon ti ''wid-tor'' ["timaysa a makaammo"] (a maipada ti Inggles ti ''wit'') ti supiho a sero-grado a porma ti [[proto-Indo-Europeano a ramut|PIE]] a ramut''*weid-'' 'kitaen' ken maikabagian pay ti Griego a ''eid&eacute;nai'', ti pannkaammo".<ref name=JosephJanda>{{Cite book| last =Joseph | first =Brian (Ed.)| last2 =Janda | first2 =Richard (Ed.)| publication-date =30 Disiembre2004Disiembre 2004| title =Ti Manual dagiti Naipakasaritaan a Lingguistika| publisher =Blackwell Publishing| page =163| isbn =978-1-4051-2747-9| year =2008| postscript =<!--None-->}}</ref><ref name="etym">{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?search=history |title=Online a Diksionario ti Etimolohia |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=2010-05-16}}</ref>

Ti [[Taga-ugma a Griego]] a [[politoniko|ἱστορία]]<ref>{{LSJ|i(stori/a|ἱστορία}}</ref> (''hístōr'') ket kayatna saoen ti "panagsukimat","pannakaamo manipud ti panagsukimat", wenno "hustisia". Iti daytoy a kapanunotan a ni [[Aristoteles]] ket inusarna ti balikas iti bukodna a {{lang|grc|[[Pakasaritaan dagiti Ayup|Περὶ Τὰ Ζῷα Ἱστορίαι]]}}<ref name="Ferrater-Mora">Ferrater-Mora, José. ''Diccionario de Filosofia''. Barcelona: Editorial Ariel, 1994.</ref> (''Perì Tà Zôa Ηistoríai'' "Dagiti Panagsukimat kadagiti Ayup"). Ti nagtaudan abalikas ti {{lang|grc|ἵστωρ}} ket nasapnasapa a naikeddeng kadagiti [[Homeriko a Kankanta]], [[Heraklito]], dagiti sapata nga [[Atenas|Ateniense]] [[ephebos|epebo]], ken iti [[Boeotia|Boiotiko]] a naisursurat (iti legado a kapanunotan, iti "hustisia" wenno "saksi", wenno ti kapadpadana).

Ti balikas a naikabil iti [[Pagsasao nga Inggles]] idi 1390 nga adda ti kayatna a saoen ti "pannkaibagian kadagiti pasamak, sarita". Iti [[Tengnga nga Inggles]], ti sapasap a kayatna saoen idi ket "sarita". Ti pannkaiparit ti iti kayatna saoensawen ti "rehistro kadagiti napalabas a pasamak" ket nagtaud idi naladaw a maika-15 a siglo. Daytoy ket adda pay laeng idi ti Griego a kapanunotan a ni [[Francis Bacon]] ket inus-usarna ti termino idi naladaw a maika-16 a sigl, idi nagsurat ti maipanggep ti "[[Masna a pakasaritaan|Masna aPakasaritaan]]". Para iti kaniana, ti ''historia'' ket isu idi ti "ti pannkaammopannakaammo kadagiti banag a naikeddeng babaen ti limbang ket panawen", ti kita ti pannakaammo a naited babaen ti [[lagip]] (bayat a ti [[siensia]] ket naited idi babaen ti [[rason]], ken ti [[daniw]] ket naited idi babaen ti [[pantasia]]).

Iti maysa a panagiyebkas ti lingguistika a [[Sintetiko apagsasao|sintetiko a maisuppiat ti analitiko/mangisinsina a dikotomia]], ti Inggles a kasla iti Insik (史 vs. 诌) ketmangibagbagaket mangibagbaga tattan ti sabali a balbalikas para iti pakasaritaan ti nagtagitaoan ken ti sapasap a [[storytelling|panagisarsarita]]. Iti moderno nga Aleman, Pranses, ken kaaduan kadagiti Hermaniko ken Romanse a pagsasao, a dagitoy ket nakedngan a sintetiko ken kaaduan a nabalbaliwan ti unina, ti isu met laeng a balikas ket inususar pay laeng a kayatna a saoen ti "pakasaritaan" ken "sarita".

Dagiti historiador ket nangisursuratda iti kontesto iti bukodda a panawen, ken adda dagiti panagikeddeng kadagiti agdama nga agturturay a kapanunotan no kasano ti mangipatarus ti napalabas, ken sagpaminsanda a nagsursurat tapno makaited kadagiti adal para iti bukodda a kagimongan. Kadagiti balikas ni [[Benedetto Croce]], "Amin a pakasaritaan ket kontemporario a pakasaritaan". Ti pakasaritaan nakedngan babaen ti pannakaporma iti maysa nga 'agpayso a diskurso iti napalabas' babaen ti panagpataud iti salaysay ken dagiti panagusig kadagiti napalabas a pasamak a mainaig ti kaputotan ti nagtagitaoan.<ref name="Whitney">Whitney, W. D. (1889). [http://books.google.com/books?id=wrACAAAAIAAJ Ti Century a Diksionario; ti maysa nga ensikloopedikoensiklopediko a leksikon itipagsasaoiti pagsasao nga Inggles]. New York: The Century Co. Page [http://books.google.com/books?id=wrACAAAAIAAJ&printsec=frontcover#PPA2842,M1 2842].</ref> Ti moderno a displina iti pakasaritaan ket naidaton iti naipatakderan a panagpataud iti daytoy a diskurso.