Arhelia: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Content deleted Content added
No edit summary
m Kopia urnos
Linia 1:
{{Infobox pagilian
|native_name ='''الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية{{Spaces|2}}{{resize|75%|([[Pagsasao nga Arábiko|Arábiko]])}}'''<br />{{Transl|ar|ISO|''"al-Jumhūriyya al-Jazāʾiriyya ad-Dīmuqrāṭiyya ash-Shaʿbiyya"''}}<br /><ref group="paammo">Idiay Arhelia, [[Dagiti pagsasao a Berber|Tamazight]] ket batay-linteg a mabigbigan a kas maysa a [[Dagiti pagsasao iti Arhelia|nailian a pagsasao]]. Ti [[Gobierno iti AlheriaArheria|Arhelino a gobierno]] ket mabigbiganna a dagiti sabsabali a kita iti [[Dagiti pagsasao a Berber]] idiay Arhelia ket nailian ken rehional a pagsasao a nasken a masalakniban. Ti opisial a nagan ti Alheria iti [[Pagsasao a Berber|Berber]] ket dagiti sumaganad:
* [[Dagiti pagsasao a Berber]], [[Tifinagh a naisuratan]]: ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴻⵏⵜ ⵜⴰⵣⴰⵢⵔⵉⵜ
''Tagduda Tamegdayt Taɣerfant tazzayrit'';
Linia 7:
| common_name =Arhelia
| national_anthem = <!--<center>[[Papeles:Kassaman instrumental.ogg]]</center><br /> agdama a napukaw a papeles-->"[[Kassaman]]"<br /><small>({{lang-ilo|Agikari Kami}})</small>
| national_motto =<big> بالشّعب وللشّعب </big>{{Spaces|2}}<small>([[Pagsasao nga ArábikoArabiko|ArábikoArabiko]])<br />"S weɣref i weɣref" ([[Dagiti pagsasao a Berber|Berber]])<br />({{lang-ilo|Babaen dagiti tattao ken para dagiti tattao}})</small><ref name="CONST-AR">(28 Nobiembre 1996). [http://www.el-mouradia.dz/arabe/symbole/textes/constitution96.htm ''Batay-linteg iti Arhelia''], Art. 11 (iti [[Pagsasao nga ArábikoArabiko|ArábikoArabiko]]).[[Presidente iti Arhelia|Opisina iti Presidente iti Arhelia]]. Naala idi 15 Septiembre 2011.</ref><ref name="CONST-EN">(28 Nobiembre 1996). [http://www.apn-dz.org/apn/english/constitution96/titre_01.htm ''Batay-linteg iti Arhelia''] Art. 11. [[Presidente iti Arhelia|Opisina iti Presidente iti Arhelia]]. Naala idi 15 Septiembre 2011.</ref>
| image_flag =Flag of Algeria.svg
| image_coat =Algeria emb (1976).svg
| symbol_type =Kayarigan
| image_map = Algeria (orthographic projection).svg
| official_languages = [[Pagsasao nga ArábikoArabiko|ArábikoArabiko]]<ref>(28 Nobiembre 1996). [http://www.apn-dz.org/apn/english/constitution96/titre_01.htm ''Batay-linteg ti Arhelia''] Art. 3. [[Presidente iti Arhelia|Opisina iti Presidente iti Arhelia]]. Naala idi 21 Septiembre 2011.</ref>
| languages_type = Dagiti [[Nailian a pagsasao]]
| languages = [[Dagiti pagsasao a Berber|Berber]]
Linia 23:
| leader_title2 =[[Kangrunaan a Ministro iti Arhelia|Kangrunaan a Ministro]]
| leader_name2 =[[Ahmed Ouyahia]]
| sovereignty_type =[[Pakasaritaan iti Arhelia|Pakasaritaan]]
| established_event1 =[[Numidia|Berber pagarian iti Numidia]]
| established_date1 =manipud idi&nbsp;202&nbsp;BC
| established_event2 =[[Romano a Republika]]
| established_date2 =manipud idi&nbsp;46&nbsp;BC
| established_event3 =[[Bandalos#To Bandala Pagarian idiay Amianan nga Aprika|Bandal a Pagarian]]
| established_date3 =manipud idi&nbsp;430
| established_event4 =[[Rustamid]] a dinastia
| established_date4 =manipud idi&nbsp;767
| established_event5 =[[Zirid]] a dinastia
| established_date5 =manipud idi&nbsp;973
| established_event6 =[[Hammadid]] a dinastia
| established_date6 =manipud idi&nbsp;1014
| established_event7 =[[Abdalwadid]] a dinastia
| established_date7 =manipud idi&nbsp;1235
| established_event8 =[[Ottoman nga Arhelia|Ottoman nga Imperio]]&nbsp;
| established_date8 =manipud idi&nbsp;1516
| established_event9 =[[Kolonia ti pranses nga imperio|Pranses]]&nbsp;a panagturay
| established_date9 =manipud idi&nbsp;1830
| sovereignty_type = Panakawayawayas
| sovereignty_note = manipud ti [[Pransia]]
| established_event1established_event = Mabigbigan
| established_date1established_date = 3 Hulio 1962
| established_event2established_event1 = Nairangarang
| established_date2established_date1 = 5 Hulio 1962
| sovereignty_typesovereignty_type2 =[[Pakasaritaan iti Arhelia|Pakasaritaan]]
| established_event1established_event2 =[[Numidia|Berber pagarian iti Numidia]]
| established_date1established_date2 =manipud idi&nbsp;202&nbsp;BC
| established_event2established_event3 =[[Romano a Republika]]
| established_date2established_date3 =manipud idi&nbsp;46&nbsp;BC
| established_event3established_event4 =[[Bandalos#To Bandala Pagarian idiay Amianan nga Aprika|Bandal a Pagarian]]
| established_date3established_date4 =manipud idi&nbsp;430
| established_event4established_event5 =[[Rustamid]] a dinastia
| established_date4established_date5 =manipud idi&nbsp;767
| established_event5established_event6 =[[Zirid]] a dinastia
| established_date5established_date6 =manipud idi&nbsp;973
| established_event6established_event7 =[[Hammadid]] a dinastia
| established_date6established_date7 =manipud idi&nbsp;1014
| established_event7established_event8 =[[Abdalwadid]] a dinastia
| established_date7established_date8 =manipud idi&nbsp;1235
| established_event8established_event9 =[[Ottoman nga Arhelia|Ottoman nga Imperio]]&nbsp;
| established_date8established_date9 =manipud idi&nbsp;1516
| established_event9established_event10 =[[Kolonia ti pranses nga imperio|Pranses]]&nbsp;a panagturay
| established_date9established_date10 =manipud idi&nbsp;1830
| area_rank =Maika-10
| area_magnitude =1 E12
Linia 61:
| population_density_rank =Maika-204
| GDP_PPP_year =2011
| GDP_PPP =$263.321 bilion<ref name="imf2">{{cite book | author=Database |date = Septiembre 2011| url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=56&pr1.y=9&c=612&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title= [[World Economic Outlook|World Economic Outlook Database]] | chapter = 5. Reporta para kadagiti Napili a Pagilian ken Suheto |publisher=[[Internasional a Pundo ti Panguartaan]] |accessdate= 8 Oktubre 2011}}</ref>
| GDP_PPP_rank = Maika-47
| GDP_PPP_per_capita =$7,179<ref name="imf2" />
Linia 70:
| GDP_nominal_per_capita =$5,245<ref name="imf2" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = Maika-93
| Gini =35.3<ref>{{cite web| author=Staff | date = saan a napetsado | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|title=Panakaiwarwaras ti matgedan ti pamilia&nbsp;– Gini a pagsurotan|work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Ahensia ti Sentral a Pagsiiman]] |accessdate=1 Septiembre 1, 2009| archiveurl = http://www.webcitation.org/5rRcwIiYs | archivedate = 23 Hulio 2010| deadurl=no}}</ref>
| Gini_year =1995
| Gini_category =<span style="color:#fc0;">kalalainganna</span>
Linia 77:
| HDI_rank =Maika-96
| HDI_category=<span style="color:#fc0;">kalalainganna</span>
|currency =[[ArhelianoDinar ati dinarArhelia]]
|currency_code =DZD
|time_zone =[[Oras ti Tengnga anga Europa|CET]] ([[UTC+01]])
|time_zone_DST =
|demonym =Arheliano
Linia 85:
|cctld =[[.dz]], [[الجزائر.]]
|calling_code =213
|footnotes = [[Moderno a Pagalagadan ti ArábikoArabiko]] ket isu ti opisial a pagsasao.<ref>Staff (10 Abril 2010). [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/algerie_406/presentation-algerie_922/index.html "''Présentation de l'Algérie''"] ''(["Presentasion ti Arhelia"])'' (iti Pranses). [[Ministro iti Ganganaet ken Europeano a Panakibiang (ti Pransia)|Pranses a Ministro iti Ganganaet ken Europeano a Panakibiang]]. Naala idi 15 Septiembre 2011.</ref><br />Ti [[Tamazight]] ket isu ti maisasao babaen ti pagkatlo iti populasion ken isu ti mabigbigan a ti "[[nailian a pagsasao]]" babaen ti batay-linteg a binalbaliw manipud idi 8 Mayo 2002.<ref>[http://www.magharebia.com/cocoon/awi/xhtml1/fr/features/awi/features/2007/06/21/feature-01 ''"L'Algérie crée une académie de la langue amazigh"''] (iti Pranses).</ref> [[Arheliano nga ArábikoArabiko]] (wenno Darja) ket isu ti pagsasao nga ususaren babaen ti kaaduan iti populasion. Bayat a ti Pranses ket awanan ti opisial a kasasaad, ti Arhelia ket isu ti maikadua a Prankopona a pagilian iti lubong kadagiti mangisasao<ref>[http://www.senat.fr/colloques/actes_mondialisation_francophonie/actes_mondialisation_francophonie10.html ''"La mondialisation, une chance pour la francophonie"''<!-- Titre généré automatiquement -->] (iti Pranses).</ref> ken ti Pranses ket maususar pay a kaaduan ti gobierno, ti kultura, ti midia (warnakan) ken ti sistema ti edukasion (manipud ti kangrunaan a pagadalan), gaputi [[Pranses a panagturay itiy Arhelia|kolonial a pakasaritaan ti Arhelia]] ken maipanunutam pay a kas ti ''de facto'' a kumaduaan nga opisial a pagsasao iti Arhelia. Ti [[Pagsasao a Kabyle]], ti kaaduan ti mangisasao a Berber a pagsasao iti daytoy a pagilian, ket maisursuro ken bassit a kumaduaan nga opisial (nga addan ti bassit a panagipawil) kadagiti paset iti [[Kabylia]].
}}
 
Ti '''Arhelia''' {{IPAc-en|audio=En-us-Algeria.ogg|æ|l|ˈ|dʒ|ɪər|i|ə}} ({{lang-ar|'''الجزائر'''}}, ''al-Jazā'ir''; [[Dagiti pagsasao a Berber|Berber]] ken [[Arheliano nga Arábiko]]: Dzayer wenno Ldzayer, opisial a ti '''Demokratiko a Republika ti Tattao ti Arhelia''' (''Al Jumhuriyah al Jazairiyah ad Dimuqratiyah ash Shabiyah''), ken pormal a makunkuna pay a kas ti '''Demokrata ken Popular a Republika ti Arhelia''',<ref>{{cite journal |last=Radicati di Brozolo |first=Luca G. |year=1990 |title=Benemar v. Embahada iti Demokrata ken Popular Republika iti Arhelia |journal=[[Amerikano a Warnakan iti Internasional a Linteg]] |volume=84 |issue=2 |pages=573–577 |doi=10.2307/2203476 }}</ref> ket maysa a dakkel a pagilian idiay [[Maghreb]] a rehion iti Amianan a laud iti Aprika. Ti [[Arhel]] ket isu ti kapitolio ken kaaduan ti populasion a siudad.
 
Ti teritorio iti tatta nga aldawen nga Arhelia ket pagtaengan idi kadagiti adu a taga-ugma a kultura, a mairaman dagiti [[Ateriano]] ken [[Kapsiano a kultura|Kapsiano]] a kultura. Ti lugarna ket tinurayan idi babaen dagiti adu nga imperio ken dinastia, a mairaman ti taga-ugma a [[Numida]], Kartahineses, dagiti [[Taga-ugma a Roma|Romano]], dagiti [[Bandalo]], dagiti Bisansio, dagiti Arabo nga Umayyad, Berber Fatimids ken Almohads ken kalpasan dagitoy ti Turko nga Otomano.
Linia 95:
 
Nga adda ti dagup a kalawa iti {{convert|2,381,741|km2|sqmi|0}}, ti Arhelia ket isu ti [[Listaan dagiti pagilian ken agkamkammatalek babaen ti kalawa|maikasangapulo a kadakkelan a pagilian iti lubong]] ken ti kadakkelan idiay Aprika.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html CIA World Factbook]. Naala idi 10 Hulio 2012.</ref> Ti pagilian ket nabeddengan iti amianan adaya babaen ti [[Tunisia]], iti daya babaen ti [[Libya]], iti laud babaen ti [[Morocco]], iti abagatan alaud babaen ti [[Lumaud a Sahara]], [[Mauritania]], ken [[Mali]], iti abagatan adaya babaen ti [[Niger]], ken iti amianan bababen ti [[Baybay Mediteraneo]]. Manipud idi 2012, ti Arhelia ket adda ti nakarkulo a populasion iti 37.1&nbsp;a riwriw.<ref name="ons-dz">
{{cite web | author=Staff | date = undated | url = http://www.ons.dz/-Population-et-Demographie-.html | title = ''Population et Démographie'' | trans_title = Populasion ken dagiti Demograpiko | language = Pranses | publisher=[[Opisina dagiti Nailian nga Estadistika (Arhelia)|Opisina dagiti Nailian nga Estadistika ti Arhelia]] | accessdate =Septiembre 15 Septiembre, 2011}}</ref> Ti Arhelia ket kameng ti [[Kappon ti Aprika]], tieti [[Arabo a Liga]], [[OPEC]] ken ti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian]], ken maysa a nagbangon a kameng ti [[Kappon ti Arabo a Maghreb]].
 
== Etimolohia ==
Ti nagan ti pagilian ket naala manipud ti siudad ti [[Arhel]]. Ti sapasap a kaaduan nga etomolohia ket mangisilpo ti nagan ti siudad iti ''al-Jazā'ir'' (الجزائر, "Dagiti Isla"), ti napabassit a porma manipud ti daan anagana nagan ti siudad a ''Jazā'ir Banī Mazghanna'' (جزائر بني مزغنة, "Isoisla dagiti Mazghanna a Tribu"),<ref name=idrisi>{{cite book|last=al-Idrisi|first=Muhammad|title=Nuzhat al-Mushtaq|year=Maika-12 a siglo}}</ref><ref name=khaldun>{{cite book|last=Abderahman|first=Abderrahman|title=Pakasaritaan ti Ibn Khaldun – Tomo 6|year=1377}}</ref> nga inpakat babenbabaen dagiti mediebal a heograpo a kas ni [[al-Idrisi]]. Dagiti dadduma pay ket ket isurotda iti ''Ldzayer'', ti [[Maghrebi nga Arabiko]] ken [[Dagiti Berber a pagsasao|Berber]] para iti "Arhelia" a mabalin a maikabagian ti [[Zirid a Dinastia]] nga Ari a ni [[Ziri ibn-Manad]] ken ti nangbangon ti siudad iti Arhel.<ref>[http://www.scribd.com/doc/13243273/Etymologie-du-toponyme-Aldjazair Etymologie du toponyme "Aldjazair"]. Scribd.com. Naala idi 14 Mayo 2012.</ref>
 
== Pakasaritaan ==
{{Nangruna|Pakasaritaan iti Arhelia}}
 
Ti Arhelia ket nataenganen manipud idi 10,000 BC, aksa kas ti naibaga idiay Nailian a Parke ti [[Tassili]]. Dagiti patneng a tatato iti akin-amianan nga Aprika ket naisalsalumina a patneng a populasion, a tinawtawagan a kas dagiti [[Tattao a Berber|Berber]]<ref>{{cite book|title=Dagiti Berber|publisher=[[Wiley-Blackwell]]|year=1997|chapter=Dagiti Berbers iti Kina-ugma |isbn=978-0-631-20767-2|url=http://books.google.com/?id=8Zcz91t29ukC|accessdate=2 Pebrero 2010|author=Brett, Michael; Fentress, Elizabeth}}</ref> babaen dagiti Griego ken dagiti Romano, ken kalpasan daytoy dagiti Arabo.
 
== Paammo ==