Abasida a Kalipato: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Content deleted Content added
m Inikkat ni Alan ti "White_Sulde_of_the_Mongol_Empire.jpg" idiay Commons, ti intedna a rason ket: Per commons:Commons:Deletion requests/File:White Sulde of the Mongol Empire.jpg.
Naipatarus manipud iti en:Abbasid Caliphate/[[:en:Special:PermanentLink/643566232|]643566232]
Linia 26:
|image_map_caption = Ti Abasida akalipato iti kalatakan a gay-atna, c. 850.
|capital = [[Kufa]]<br /><small>(750–762)</small><br />[[Ar-Raqqah]]<br /><small>(796–809)</small><br />[[Samarra]]<br /><small>(836–892)</small><br />[[Baghdad]]<br /><small>(762–796)<br>(809–836)<br>(892–1258)</small>
|common_languages = Opisial apagsasao:<br>[[Pagsasao nga Arabiko|Arabiko]]<br>Dagiti rehional a pagsasao:<br>[[Pagsasao nga Arameo|Arameo]], [[Pagsasao nga ArménioArmenio|Armenio]], [[Dagiti BerberBerebere a pagsasao|BerberBerebere]], [[Pagsasao a Koptiko|Koptiko]], [[Pagsasao a Georgiano|Georgiano]], [[Pagsasao a Griego|Griego]], [[Pagsasao a Hebreo|Hebreo]], [[Pagsasao a Kurdo|Kurdo]],<ref>http://lalishduhok.org/lalish/26/E/L%2026%20E%20_%202.pdf</ref> [[Pagsasao a Tengnga a Persiano|Tengnga a Persiano]], [[Dagiti Turkika a pagsasao|Oghuz Turkika]],<ref>http://www.tarihimiz.net/v3/Haberler/Tarih/Abbasiler-devrinde-turklerin-etkinligi-ve-hizmetleri.html {{tr icon}} Abbasiler devrinde türklerin etkinliği ve hizmetleri</ref><ref>http://www.genbilim.com/content/view/4930/190/ {{tr icon}} Abbasiler</ref>
|religion = [[Sunni nga Islam]]
|currency = [[Balitok a dinar|Dinar]] (balitok a sensilio)<br>[[Dirham]] (pirak a sensilio)<br> [[Fals]] (coppergambang coina sensilio)
|leader1 = [[As-Saffah]] <small>(immuna)</small>
|year_leader1 = 750–754
Linia 41:
}}
 
Ti '''Ababasida a Kalipato''' ({{lang-ar|العبّاسيّون}} / [[ISO 233]]: {{transl|ar|ISO 233|al-‘abbāsīyūn}}), ket isu idi ti maikatlo kadagiti Islamiko a [[kalipato]]. Daytoy ket tinurayan babaen dagiti [[Kalipa]] ti Abasida a [[dinastia]], a nangbangon dagiti kapitolioda idiay [[Baghdad]] kaplasan ti panagparmekda ti [[Umayyad a kalipato]] manipud kadagiti amin malaksid ti rehion ti [[al-Andalus]].
 
Ti Abasida a kalipato ket binangon babaen ti kaubingan nga uliteg ni [[Dagiti Propeta ti Islam|Propeta]] [[Mahoma]], a ni [[Abbas ibn Abd al-Muttalib]] (566–653), idiay [[Kufa]] idi 750 CE ken nangipan ti kapitolio idi 762 idiay [[Baghdad]]. Iti kaunegan dagiti 150 a tawen iti panangala ti panagtengngel ti [[Persia]], dagiti kalipa ket napilitda a nangibbet ti bileg kadagiti lokal a dinastiko nga [[emir]] a bassit laeng a nangikeddeng ti turayda. Ti kalipato ket napukawna pay dagiti Lumaud a probinsia ti al-Andalus, [[Maghreb]] ken [[Ifriqiya]] manipud ti maysa nga Umayyad a prinsipe, dagiti [[Aghlabid]] ken ti [[Fatimid a kalipato]], respectively.
 
Ti turay ti Abasida ket nabiit a nagpatingga para kadagiti tallo a tawen idi 1258, idi ni [[Hulagu Khan]], ti [[Dagiti Mongol|Mongol]] a khan, ket [[Sillong iti Baghdad (1258)|pinarmekna ti Baghdad]], a nagtultuloy idiay Mamluk Ehipto idi 1261, nga idiay ti nagtuloyanda a nagtunton ti turay kadagiti relihioso a banag aginggana idi 1519, idi ti bileg ket pormal a naisubli iti [[Otomano nga Imperio]] ken ti kapitolio ket naipan idiay [[Konstantinopla]].
 
==Ibabangan==
{{pungol-nangruna}}
{{Nangruna|Abasida a Rebolusion}}
Dagiti Abasida a kalipa ket dagidi caliphs were [[Tattao nga Arabo|Arabo]] a kaputotan manipud kenni [[Abbas ibn Abd al-Muttalib]], maysa kadagiti kaubingan nga uliteg ni Mahoma ken iti isu laeng a puli ni [[Banu Hashim]]. Dagiti Abasida ket nagtunton nga isuda ti agpayso a simmaruno kenni Mahoma babaen ti panagsukat dagiti [[Umayad a Kalipato|Umayad]] a kaputotan ni [[Umayya ibn Abd Shams|Banu Umayya]] babaen ti as-asideg a pannakaikabagianda kenn Mahoma
 
[[Papeles:Abbasids Baghdad Iraq 765.jpg|thumb|left|upright|Sensilio dagiti Abasida, [[Baghdad]], Irak, 765]]
Dagiti Abasida ket insaluminada dagiti bagbagida manipud kadagiti Umayad babaen iti sapasap a panangidaruros ti moral a karakter ken administrasionda. SEgun kenni [[Ira Lapidus]], "Ti AAbasida a rebulto ket kaaduan a sinuportaran idi babaen dagiti Arabo, nangnagruna dagiti naulpit a nagtataeng iti Marw a naipatinayon dagiti sangkatipunan dagiti Yemeni ken dagiti bukodda a [[Mawali]]".<ref>{{Citation | first = Ira | last = Lapidus | author-link = Ira Lapidus | title = A History of Islamic Societies | publisher = Cambridge University Press | year = 2002 | isbn = 0-521-77056-4 | page = 54}}</ref>
Dagiti Abasida ket nangaw-awisda pay kadagiti saan nga Arabo a Muslin, nga ammo kas ''mawali'', a naggigian iti ruar ti naibatay iti pannakaikabagian a kagimongan dagiti Arabo ken naipagpagarup a kas ab-ababa a klase iti uneg ti Umayad nga imperio. Ni [[Mohammad ibn Ali Abbasi|Muhammad ibn 'Ali]], ti nalatak nga apo a lalaki ni Abbas, keyt nangrugi a nangkampania para iti isusubli ti bileg iti pamilia ni Mahoma, dagiti [[Hashemita]], idiay [[Persia]] idi las-ud ti turay ni [[Umar II]].
 
Idi las-ud ti turay ni [[Marwan II]], daytoy a panagsuppiat ket nagtungpalan ti rebelion ni Ibrahim ti Imam, ti makapat iti putot manipud kenni Abbas.
Sinuportaren babaen ti probinsia ti [[Kalatakan a Khorasan|Khorasan]], ti Iran ken dagiti [[Shia Islam|Shi'i nga Arabo]],<ref name= EB>{{cite encyclopedia |encyclopedia= Encyclopedia Britannica|title= Abbasid |edition = maika-15 | year = 2010| volume= I: A-Ak – Bayes| location= Chicago, IL|isbn= 978-1-59339-837-8|page =10}}</ref> isu ket nakagun-od iti adu a panagballigi, ngem natiliw met idi idi tawen ti 747 ken pimmusay iti pagbaludann; adda met dagiti nangibagbaga nga isu ket naasasinado.
 
Idi Hunio 9 747 (15 Ramadan AH 129), ni [[Abu Muslim]] ket nagballigi a nangirugi ti maysa a nawaya a rebulto iti turay ti Umayad, ken naaramid daytoy babaen ti senial ti [[Nangisit a Banderola]]. Gangani dagiti 10,000 a soldado dagiti inbilbilin babaen ni Abu Muslim idi opisial a nangrugi dagiti pababgbubusor idiay[[Marv]].<ref name=lewabb1>Bernard Lewis, ''The Middle East'', Introduction, first page on the Abbasid Caliphate.
[[The Cambridge History of Iran]], vol. 1A, [http://books.google.com.sa/books?id=4AuJvd2Tyt8C&pg=PA104&dq=umayyad+abbasid+non+muslim+support&hl=en&sa=X&ei=emONU420HI6byATmyYCoDw&ved=0CDwQ6AEwBDgU#v=onepage&q=umayyad%20abbasid%20non%20muslim%20support&f=false p. 102]. eds. [[Peter M. Holt]], Ann K.S. Lambton and Bernard Lewis. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. ISBN 9780521291354</ref>
 
Ti ringgor ket tinawid met babaen ti kabsat a lalaki ni Ibrahim a ni Abdallah, nga ammo iti nagan a kas ni [[As-Saffah|Abu al-'Abbas as-Saffah]], ken inabakna dagiti Umayad idi 750 iti [[Gubat ti Zab]] idiay asideg ti [[Nalatak a Zab]] ken kanungpalan idi a naiproklama a [[kalipa]].
Dagus met kalpasan ti panangabakda, nangipatulod ni As-Saffah kadagiti puersan idiay Sentral nga Asia, a nakilaban dagiti puersana idiay iti panagsuppiat iti panagpadakkel dagiti [[Tang a Dinastia|Tang]] idi las-ud ti [[Gubat ti Talas]] (dagiti Abasida ket ammo dagiti kasuppiatda a kas ti Abbasid "Nagroba ti nangisit a Tazi" (黑衣大食: ''hēiyī Dàshí''), ti "Tazi" ket ti [[Tang a Dinastia]] a nagbulbulod manipud ti Persiano a mangibaga iti 'ADagiti Arabo'.<ref>{{Citation | first = Geoffrey | last = Wade | chapter = Southeast Asian Islam and Southern China in the Fourteenth Century | editor1-first = Geoff | editor1-last = Wade | editor2-first = Li | editor2-last = Tana | title = Anthony Reid and the Study of the Southeast Asian Past | publisher = Institute of Southeast Asian Studies | place = Singapore | year = 2012 | page = 138 n. 4 | quote = Tazi in Persian sources referred to a people in that land, but was later extended to cover Arab lands. The Persian term was adopted by Tang China (Dàshí :大食) to refer to the Arabs until the 12th century}}</ref> Dagiti Barmakida, nga isu dagidi instrumental iti panangpatakder ti Baghdad; ket isuda ti panangiyammo ti immuna a nairehistro a [[molino ti papel]] idiay Baghdad, ken isun ti baro a panawen ti intelektual a pannakaipasngay manen iti dominio ti Abasida.
 
==Bibliograpia==
* {{EB1911|wstitle =Abbasids}}
* {{Citation | last = Al-Abbasi | first = AMM | year = 1986 | title = Nader al-Bayan fi Dhikr Ansab Baniabbassian | place = Doha | language = Persian}}.
* {{Citation | last = Baniabbassian | first = M | year = 1960 | title = Tarikh-e Jahangiriyeh va Baniabbassian-e Bastak | place = Tehran | language = Persiano}}.
* {{cite book | last = Bonner | first = Michael | chapter = The waning of empire, 861–945 | title = The New Cambridge History of Islam, Volume I: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries | editor-last=Robinson | editor-first=Charles F | publisher = Cambridge University Press | location=Cambridge | year = 2010 | isbn = 978-0-521-83823-8 | pages = 305–359}}
* {{Citation | last1 = Bosworth | first1 = C | last2 = Van Donzel | first2 = E | last3 = Lewis | first3 = B | last4 = Pellat | first4 = Ch. | year = 1983 | title = The Encyclopedia of Islam: New Edition (Vol. V) | place = Leiden, E.J. Brill}}.
* {{cite book | title = The New Cambridge History of Islam, Vol. 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries | editor-first = Chase F. | editor-last = Robinson | chapter = The empire in Iraq, 763–861 | first = Tayeb | last = El-Hibri | pages = 269–304 | location = Cambridge and New York | publisher = Cambridge University Press | year = 2011 | isbn = 978-0-521-83823-8}}
* {{Citation | last = Floor | first = W | year = 2010 | title = The Persian Gulf: The Rise and Fall of Bandar-e Lengeh, The Distribution Center for the Arabian Coast, 1750-1930 | isbn = 1933823399}}.
* {{Citation | last = Floor | first = W | year = 2011 | title = The Persian Gulf: Bandar Abbas, The Natural Trade Gateway of Southeast Iran | isbn = 1933823437}}.
* {{cite book |title = The breaking of a thousand swords: a history of the Turkish military of Samarra, A.H. 200–275/815–889 C.E. | first = Matthew | last = Gordon | publisher = State University of New York Press | location = Albany, New York | year = 2001 | isbn = 978-0-7914-4795-6 | url = http://books.google.com/books?id=G1cxAkNm61IC }}
* {{Citation | first1 = John | last1 = Grant | first2 = John | last2 = Clute | chapter = The Encyclopedia of Fantasy | title = Arabian fantasy | year = 1999 | isbn = 0-312-19869-8}}.
* {{cite book | title=The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century | edition = Second | last=Kennedy| first=Hugh N. | year=2004 | publisher=Pearson Education Ltd. |isbn=0-582-40525-4 | url = http://books.google.com/books?id=Wux0lWbxs1kC }}
* {{cite book | title = The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs | year = 1975 | publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge | editor-last = Frye | editor-first = R. N. | last = Mottahedeh | first = Roy | chapter = The ʿAbbāsid Caliphate in Iran | pages = 57–90 | isbn = 978-0-521-20093-6 | url = http://books.google.com/books?id=hvx9jq_2L3EC&lpg=PP1&pg=PA57#v=onepage&q&f=false }}
* {{Citation | last = Perry | first = J | year = 1979 | title = Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779 | isbn = 0226660982}}.
* {{cite book | last = Sourdel | first = D. | chapter = The ʿAbbasid Caliphate | pages = 104–139 | title=The Cambridge History of Islam, Volume 1A: The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War | editor1-last = Holt | editor1-first = P. M. | editor2-last = Lambton | editor2-first = Ann K. S. | editor3-last = Lewis | editor3-first = Bernard | publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge | year = 1970 | isbn = 978-0-521-21946-4 }}
 
==Dagiti nagibasaran==
Line 58 ⟶ 89:
 
[[Kategoria:Abasida a Kalipato]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]
 
{{Link FA|ar}}
{{Link GA|oc}}