Bantay Everest: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Kopia urnos (bassit) |
Lam-ang (tungtungan | aramid) Naipatarus manipud iti en:Mount Everest/643180461 |
||
Linia 27:
Idi 1856, ti [[Nalatak a Trigonometriko a Panagsukimat]] ti [[Dagiti presidensia ken probinsia ti Britaniko nga India|Britaniko nga India]] ket nangibangon ti immuna a naipablaak a kangato ti Everest, a naam-ammuan idi a kas ti '''Pantok XV''', iti {{pagbaliwen|29002|ft|m|0|abbr=on}}. Idia 1865, ti Everest ket naikkan idi ti opisial a nagan babaen ti [[Naarian a Kagimongan ti Heograpiko]] kalpasan ti panangisingasing babaen ni [[Andrew Scott Waugh|Andrew Waugh]], ti Britaniko ti Heneral nga agsuksikamat ti India. Ni Waugh ket ninagananna ti bantay manipud ti sinarununa ti puesto, a ni [[Apo George Everest]]. Urayno dagiti Tibetano ket tinawtawaganda idin ti Everest a kas ti "Chomolungma" kadagiti napalabasen a sigsiglo, ni Waugh ket saanna idi nga ammo daytoy gaputa ti [[Nepal]] ken [[Tibet]] ket narikpan idi manipud kadagiti ganganaet.
==Pannakaduktal==
Idi 1802, dagiti Britaniko ket nangirugi iti [[Nalatak a Trigonometriko a Panagsukisok]] ti India tapno mangikeddeng ti lokasion ken nagnagan dagiti katayagan a bantay iti lubong. Nangrugi idiay akin-abagatan nga India, ti timpuyogan ti panagsukisok ket napanda nga nagpaamianan nga agus-usar kadagiti higante [[teodolito]], ti tunggal maysa kadagitoy ket agdagsen iti {{pagbaliwen|500|kg|lb|abbr=on}} ken makasapul kadagiti 12 a tao a mangawit, tapno umiso ken nasayaat a mangrukod kadagiti katayag. Naabotda ti sakaana ti bantay Himalaya babaen idi tawtawen ti 1830, ngem ti Nepal ket saan a nangipalubos kadagiti Britaniko a sumrek iti pagilian gapu kadagiti pannakailen iti politikal nga agresion ken ti posible a panangikapet. Dagiti nadumaduma a kiddaw a sumrek iti Nepal dagiti agsuksukisok ket napaay.<ref name=everest_bwp70>{{cite book |title= Everest – The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour |editor=Peter Gillman| year=1993 |publisher=Little, Brown and Company|isbn=978-0-316-90489-6 |pages=10–13}}</ref>
Dagiti Britaniko ket napilitda nga nagtuloy kadagiti panagpalpaliiwda manipud idiay [[Terai]], tirehion iti abagatan ti Nepal ken paralelo iti Himalaya. Narigat dagidi kasasaad idiay Terai gapu kadagiti nakaro a panagtudtudo ken [[malaria]]. Tallo ti natay kadagiti opisial ti panagsukisok manipud ti malaria bayat a dua pay ti nagretiro gapu ti napapa-ay a salun-at.<ref name=everest_bwp70/>
Uray kasta, isi 1847, dagiti Britaniko ket nagtultuloyda iti Nalatak a Trigonometriko a panagsukisok ken nangrugrugi kadagiti naisalaysayan a panagpalpaliiw kadagiti pantok ti Himalaya manipud kadagiti estasion a pagpaliiwan aginggan iti kaadayo iti {{pagbaliwen|240|km|mi|abbr=on}}. Ti klima ket nangrestrikto ti obra kadagiti naudi a tallo a bulan iti tawen. Idi Nobienbre 1847, ni [[Andrew Scott Waugh|Andrew Waugh]], ti Britaniko a [[Agrimensura Heneral ti India]] ket nagaramid kadagiti nadumaduma a panagpaliiw manipud ti estasion ti [[Sawajpore]] a mabirukan idiay akindaya a patingga ti Himalaya. Ti [[Kangchenjunga]] ket isu idi ti [[Listaan dagiti dati a naipagarup a kangatuan a bantay|naikeddeng a kangatuan a pantok iti lubong]], ken iti kaada iti interesado nakitana ti panatok iti labesna, iti agarup a kaadayo iti {{pagbaliwen|230|km|mi|abbr=on}}. Ni John Armstrong, maysa kadagiti opisial ni Waugh, ket nakitana met ti pantok manipud tilokasion iti ad-adayo a laud ken tinawaganna it pantok "b". Ni Waugh intono kua ket sinuratna dagiti panagpalpaliiw ket nangiturong a ti pantok "b" ket nangatngato ngem ti Kangchenjunga, ngem gapu ti kaadayo ti distansia dagiti panagpalpaliiw, dagiti as-asideg a panagpalpaliiw ket nasken tapno mapasaingkedan. Tisimmaruno a tawen, nangipatulod ni Waugh ti agsukisok nga opisial nga agsubli idiay Terai tapno agaramid kadagiti as-asideg a panagpalpaliiw iti pantok "b", ngem dagiti ulep ket nangipasardeng met dagiti panagipadasda.<ref name=everest_bwp70/>
Idi 1849, ni Waugh ket inpatulodna ni James Nicolson iti dayta a lugar, ket nagaramid met kadagiti dua a panagpalpaliiw amnipud idiay [[Jirol]], iti kaadayo iti {{pagbaliwen|190|km|mi|abbr=on}}. Ni Nicolson ket innalana ti kadakkelan a [[teodolito]] ken napan a nagpadaya, ken nakagun-od kadagiti sumurok a 30 a panagpalpaliiw manipud kadagiti lima a nadumaduma a lokasiono, a ti kaasitgan ket {{pagbaliwen|174|km|mi|abbr=on}} manipud ti pantok.<ref name=everest_bwp70/>
Nagsanod ni Nicolson idiay [[Patna]] iti [[Ganges]] tapno agtignay kadagiti kammasapulan a panagarkulo a naibatay kadagiti panagpalpaliiwna. Dagit inaata a datosna ket nangited ti natimbeng a katayag iti {{pagbaliwen|9200|m|ft|abbr=on}} para iti pantok "b", ngem daytoy ket saan a nangikeddeng ti [[repraksion ti lawag]] a mangrungad kadagiti kangato. Nupay kasta, ti numero ket nalawag a nangibaga a ti pantok "b" ket nataytayag ngem ti Kangchenjunga. Kalpasanna, ni Nicolson nagsakit iti malaria ken napilit idi a nagawig ken saan anakalpas kadagiti karkulona.Ni Michael Hennessy, maysa kadagiti katulong ni Waugh, ket nangrugrugin a nanginagan kadagiti pantok a naivatay kadagiti [[Dagiti Romano a numeral|Romano a numeral]], a ti Kangchenjunga ket nanagana iti Pantok IX, bayat a ti "b" itan ket nagablinen a Pantok XV.<ref name=everest_bwp70/>
Idi 1852, tinaestasion iti kuartel ti pagsukisokan idiay [[Dehradun]], ni [[Radhanath Sikdar]], ti maysa nga Indiano a matematiko ken agrimensura manipud idiay [[Bengal]], ket isu idi ti immuna a nanginagan ti Everest a kas ti kangatuan a pantok iti lubong ,ken nagusar kadagiti [[trigonometria|trigonometriko]] a panagkarkulo a naibatay kadagiti rukod ni Nicolson.<ref name=BBC_mwde>{{cite news|title=The man who "discovered" Everest|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3193576.stm|publisher=BBC News|date=20 Oktubre 2003|accessdate=11 Abril 2008|first=Soutik|last=Biswas}}</ref> Ti maysa nga opisial a panangirangarang a ti Pantok XV ket isu ti kanagtuan ket nataktak kadagiti adu a tawen gapu kadagiti panagulit kadagiti panagkarkulo tapno mapasingkedan. Ni Waugh ket nangrugrugi a nagobra kadagiti datos ni Nicolso idi 1854, ken kaduana met dagiti empleadona ket gangani nakausar kadagiti dua atawen a nagob-obra kadagiti panagkarkulo, ken nangibanag kadagiti parikut iti repreksion iti lawag, barometriko a presion, kentemperatura kadagiti adayo a distansia dagiti panagpalplaiiw. Kanungpalanna, iidi Marso 1856, inrangarangna dagiti nasukimatna iti maysa a surat iti deputadona idiay [[Kolkata|Calcutta]]. Ti Kangchenjunga ket nairangarang idi a kas {{pagbaliwen|28156|ft|m|abbr=on}}, bayat a ti Pantok XV ket naikan idi iti katayag iti {{pagbaliwen|29002|ft|m|abbr=on}}. Nangikeddeng ni Waugh a ti Pantok XV ket isu idi ti "mabalin a kangatuan iti lubong".<ref name=everest_bwp70/> Ti Pantok XV (rinukod iti kadapan) ket nakarkulo idi iti eksakto a {{pagbaliwen|29000|ft|m|abbr=on|sigfig=5}} iti katayag, ngem publiko a nairangarang a {{pagbaliwen|29002|ft|m|abbr=on|sigfig=5}} tapno maliklikan ti impresion a ti eksakto a katayag iti {{pagbaliwen|29000|ft|m|sigfig=5}} ket ti laeng napabukel a karkulo.<ref name=tas1982>{{cite journal|title=Letters to the Editor|journal=The American Statistician|volume=36|number=1|date=Pebrero 1982|pages=64–67|jstor=2684102|doi=10.1080/00031305.1982.10482782}}</ref> Ni Waugh ket naisarirt nga isu "ti immuna a tao a pimmaddak iti dua a saka iti Bantay Everest".
==Dagiti nagibasaran==
Line 39 ⟶ 52:
*{{wikiquote-inline|Mount Everest|Bantay Everest}}
* [http://www.nationalgeographic.com/everest/ Sitio ti ''National Geographic'' iti Baytay Everest]
{{DEFAULTSORT:Everest, Bantay}}
Line 51 ⟶ 64:
[[Kategoria:Banbantay ti Tibet]]
[[Kategoria:Sagrado a banbantay]]
| |||