|
==Nagan==
Ti etimolohia ti balikas nga ''Andes'' ket naisuppiatan idin. Ti kangrunaan a konsenso ket naala daytoy manipud ti [[pagsasao a Quechua|Quechua]] a balikas ti ''anti'', a ti kaibuksilanna ket ti "nangato apantoka pantok". Adda dagiti dadduma a namatmati a ti ''Andes'' ket nagtaud manipud ti ''[[Anti Suyu]]'', maysa kadagiti uppat a rehion ti [[Inca nga imperio]]. Urayno kasta daytoy ket mabalin a balikas ti ''Antisuyo'' a naala manipud ti panagusar iti ''Anti'' a manginagan kadagiti kabambantayan. Dagiti pannakaala manipud ti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] nga ''andén'' (iti kapanunotan a panagtalon [[terasa (agrikultura)|terasa]]) ket naisingasing pay idi, ngem daytoy ket naikedkeddeng a saan a husto.
[[Papeles:A black and white photo of a lake in the Andes Mountains.jpeg|thumb|Antizana, [[ Ecuador ]] ]]
==Heograpia==
Ti Andes ket mabalin a mabingbingay kadagiti tallo a paset:
# Ti Akin-amianan nga Andes (amianan ti Nudo de [[Pasto]]) idiay Venezuela ken Colombia a mangbukel kadagiti tallo nga agaariping a kabambantayan, ti akinlaud, tengnga, ken akindaya a kabambantayan. (Ti kordiliera ti laud, sentral, ken daya).
Idiay akin-amianan a paset ti Andes, ti naiputong a [[Sierra Nevada de Santa Marta]] a kabambantayan ket naikedkeddeng a kas paset ti Andes. Ti akin-dayaakindaya a kabambantayan ti Colombia ket is-isu laeng ti gumay-at iti Venezuela.<ref name="andesmap">[http://andes.zoom-maps.com/ Andes travel map]</ref> Ti termino a ''kordilera'' ket nagtaud manipud ti Espaniol a balikas ti "cuerda", a kayatna a sawen ket "tali". Ti Andes a kabambantayan ket {{pagbaliwen|200|km|mi|0|abbr=on}} iti kalawa iti amin a kaatiddogna, malaksid idiay Boliviano a paglap-itan nga idiay ket agarup a {{pagbaliwen|640|km|mi|0}} iti kalawa. Dagiti isla ti Olandes a Karibe ti [[Aruba]], [[Bonaire]], ken [[Curaçao]], a naisanglad idiay [[Baybay Karibe]] idiay pantar ti Venezuela, a naipagpagarup a nagirepresenta kadagiti nailenned a pantok iti adayo unay nga akin-amianan a baras ti kabambanatayan ti Andes, ngem dagiti agdama a heolohiko a panagadadal ket mangipakpakita a ti kastoy a panagipalpalaka ket saan a mangikeddeng ti narikut a tektoniko a pagbeddengan a baetan ti Abagatan-Amerikano ken dagiti plato ti Karibe.<ref>{{cite journal
| last =
| first =
== Dagiti silpo ti ruar ==
{{commons-inline|Andes}}
*[http://www.geo.arizona.edu/geo5xx/geo527/Andes/intro.html heolohiaHeolohia ti Andes (Unibersidad ti Arizona)]
*[http://www.blueplanetbiomes.org/andes_climate_page.htm Klima ken ay-ayup ti Andes]
*[http://www.discover-peru.org/peru-geography-regions-and-microclimates-andes/ Dagiti rehion ken mikroklima idiay Andes]
| 