Wikipedia

Israel: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnosBarbaro nga urnos →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m inikkat dagiti saan a maus-usar a kategoria
m Nagsimpa ti panangiletra/gramatika ken dinalusan
Linia 1:
{{Infobox pagilian
|native_name = <table style="text-align:center; font-size:85%"><tr><td style="border-style:none">{{lang|he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}} {{he icon}}</td><td style="border-style:none">{{lang|ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} {{ar iconikono}}</td></tr><tr><td style="border-style:none">{{transl|he|''Medīnat Yisrā'el''}}</td><td style="border-style:none">{{transl|ar|ALA-LC|''Dawlat Isrāʼīl''}}</td></tr></table>
|conventional_long_name = Estado ititi Israel
|common_name = Israel
|image_flag = Flag of Israel.svg
Linia 16:
|longd = 35 |longm=13 |longEW=E
|largest_city = kapitolio
|official_languages = [[Pagsasao a Hebreo|Hebreo]], [[Pagsasao nga ArábikoArabiko|ArábikoArabiko]]<ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |title=Israel |date=8 Pebrero 2012 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |issn=1553‐8133 |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref>
|ethnic_groups = 75.3% [[Israeli a Hudio|Hudio]]<br />20.5% [[Arabo nga umili iti Israel|Arabo]]<br />4.2% dadduma pay<ref name="ethnic">{{cite web |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/newpop.html |title=Kinaudi a Bilbilang ti Populasion iti Israel |monthdate=Enero |year=2012 |publisher=[[Pudno a Biblioteka ti Hudio]] |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref>
|ethnic_groups_year = 2011
|demonym = [[IsraelisTattao nga Israeli|Israeli]], Taga-Israel
|government_type = [[Parlamentario a sistema|Parlamentario]] a [[demokrasia]]<ref name="cia" />
|leader_title1 = [[Presidente iti Israel|Presidente]]
|leader_name1 = [[Shimon Peres]]
Linia 27:
|leader_title3 = [[Listaan dagiti tagabitla ti Knesset|Knesset a Tagabitla]]
|leader_name3 = [[Reuven Rivlin]]
|leader_title4 = [[Kangatuana KprteKorte iti Israel#Dagiti presidente|Presidente ti KangatuanaKangatuan a Korte]]
|leader_name4 = [[Asher Grunis]]
|legislature = [[Knesset]]
|sovereignty_type = [[PanakawayawayasWayawaya]]
|sovereignty_note = manipud ti [[Britaniko a Bilin para iti Palestina]]
|established_event1 = [[Israeli a PanakairangarangPannakairangarang ti Panakawayawayas|Panakairangarang]]
|established_date1 = 14 Mayo 1948
|area_rank = Maika-154
Linia 40:
|area_footnote = {{smallsup|{{ref label|area|1}}}}
|percent_water = 2
|population_estimate = 8,134,100 {{smallsup|{{ref label|population|2}}}}<ref name="cbsmonth">{{cite web |url=http://www.cbs.gov.il/www/yarhon/b1_e.htm |title=Populasion, babaen ti Populasion a Grupo |date=7 FebruaryPebrero 2013 |work=Binulan a Pakdaar ti Estadistika |publisher=[[Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel]] |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref>
|population_estimate_rank = Maika-97
|population_estimate_year = 2012
|population_census = 7,412,200{{smallsup|{{ref label|population|2}}}}<ref>{{cite web |url=http://www1.cbs.gov.il/www/mifkad/mifkad_2008/profiles/rep_e_000000.pdf |title=Senso ti Populasion idi 2008 |publisher=[[Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel]] |format=PDF |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref>
|population_census_year = 2008
|population_density_km2 = 371
|population_density_sq_mi = 961
|population_density_rank = Maika-32
|GDP_PPP = $235.446 billionbilion<ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ssd=1&c=436&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC |title=Reporta para kadagiti Napili a Pagilian ken Suheto |year=2012 |work=[[Pagbanagan ti Sangalubongan nga Ekonomia]] |publisher=[[Internasional a Pundo ti Panguartaan]] |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref>
|GDP_PPP_rank = Maika-50
|GDP_PPP_year = 2011
|GDP_PPP_per_capita = $31,005<ref name=imf />
|GDP_PPP_per_capita_rank = Maika-26
|GDP_nominal = $245.266 bilion<ref name=imf />
|GDP_nominal_rank = Maika-41
|GDP_nominal_year = 2011
|GDP_nominal_per_capita = $32,298<ref name=imf />
|GDP_nominal_per_capita_rank = Maika-27
|Gini_year = 2008
|Gini = 39.2
|Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |title=Distribution of family income – Gini index |work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=1 Septiembre 2009}}</ref>
|Gini_rank = Maika-66
|HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
Linia 81:
}}
 
Ti '''Israel''', opisial a ti '''Estado ititi Israel''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɪ|z|r|iː|əl}}; {{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}, {{transl|he|''Medīnat Yisrā'el''}}, {{IPA-he|me̞diˈnät jisʁäˈʔe̞l|IPA|He-Medinat Israel2.ogg}}; {{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}}, {{transl|ar|ALA-LC|''Dawlat Isrāʼīl''}}, {{IPA-ar|dawlat ʔisraːˈʔiːl|IPA}}), ket maysa a [[parlamentario a republika]] idiay [[Tengnga aDayaa Daya]], iti igid ngaa pantar iti [[Baybay MediterraneanoMediteraneo]]. Nabeddengan ti [[Lebanon]] iti amaianan, ti [[Siria]] iti amianan a daya, ti [[JordanHordania]] ken ti [[West Bank]] iti daya, ti [[EhíptoEhipto]] ken ti [[Gaza Strip]] iti abagatan a laud, ken ti [[Golpo ititi Aqaba]] idiay [[NalabbagaBaybay a BaybayNalabbasit]] iti abagatan, ken buklen daytoy dagiti nadumaduma a heograpiko a langlanga iti uneg iti daytoy bassit a lugar.<ref name="cia" /><ref>{{harvnb|Skolnik|2007|pp=132–232}}</ref> Ti Israel ket naipalpalawag a kas maysa a [[Hudio ken Demokratiko nga Estado]] iti bukodna a [[Dagiti Kangrunaan a Linteg iti Israel|Kangrunaan a Linlinteg]] ken isu laeng ti maymaysa a [[Pagilian para dagiti Hudio a tatao|Hudio-a kaaduan nga estado]].<ref name=freedomhouse2008>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |work=Kawayaan iti Lubong |title=Israel |publisher=Kawayaan a Balay |year=2008 |accessdate=20 Marso 2012}}</ref>
 
Kalpasan ti panagampon ti maysa a resolusion babaen ti [[Sapasap a Gimong iti Nagkaykaysa a Pagpagilian]] idi 29 Nobiembre 1947 nga agitaltalek ti panakampon ken pannakaisayangkat iti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian a Plano ti Panagbingay para iti Palestina]], idi 14 Mayo 1948 [[David Ben-Gurion]], ti Ehekutibo a Daulo iti [[Organisasion ti Sangalubongan a Sionista]]<ref name=zo>NaamammoanDati nga ammo idi a tiiti ''[[OrganisasionGunglo ti Sangalubongan a Sionista|Sionista nga Organisasion]]''</ref> ken presidente ti [[Hudio nga Ahensia para iti Israel#Panakabangon iti Hudio nga Ahensia para iti Palestina|Hudio nga Ahensia para iti Palestina]], [[Israeli a Panakairangarang ti Panakawayawayas|''nairangarang'']] ''ti pnakaibangon ti Hudio nga estado idiay [[Eretz Israel]], a maamamoan to a kas ti Estado iti Israel'', ti maysa nga estado a nawaya manipud ti [[Britaniko a Bilin para iti Palestina]].<ref>{{cite web |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Declaration+of+Establishment+of+State+of+Israel.htm |publisher=Ministro iti Ganganaet a Panakibiang ti Israel |title=Panakairangarang iti Panakabangon iti Estado iti Israel |date=14 Mayo 1948 |accessdate=8 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite book | last1 = Brenner | first1 = Michael | last2 = Frisch | first2 = Shelley | title = Sionismo: Ababa a Pakasaritaan | publisher=Markus Wiener Publishers | date = Abril 2003 | year = 2003 | page = 184 | accessdate =13 Hulio 2011}}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Modern+History/Centenary+of+Zionism/Zionist+Leaders-+David+Ben-Gurion.htm | title = Dagiti Sionista a Daulo: David Ben-Gurion 1886–1973 | accessdate =13 Hulio 2011 | publisher=Ministro iti Ganganaet a Panakibiang ti Israel}}</ref> Dagiti kaarrubana nga Arabo nga estado ket [[1948 Arabo–Israeli a Gubat|nagraut]] ti sumaruno nga aldaw para ti panagsuporta kadagiti Palestino nga Arabo. Manipud idin ti Israel ket nakigubgubat kadagiti [[Arabo–Israeli a suppiatan|adu a gubgubat]] kadagiti kaarrubana nga Arabo nga estado,<ref name=RoutledgeAtlas>{{citation |title=Ti Routledge nga Atlas iti Araba–Israeli a suppiatan |last=Gilbert |first=Martín |year=2005 |publisher=Routledge |isbn=978-04153590090-415-35900-9}}</ref> a daytoy ket [[Israeli-dagiti nasakupan a teritorio|nagsakup]] ti [[West Bank]], [[Peninsula ti Sinai]], [[Gaza Strip]] ken ti [[Golan Heights]]. Paset kadagityo a teritorio, a mairaman ti Day a Herusalem, ket innayon babaen ti Israel, ngem ti pagbeddengan iti kaarrubana a West Bank ket saan pay anga agnanayon a naipalpalawag.<ref>{{Citecite book|title=Ti Saludsod iti Palestina ken ti Nagkaykaysa a Pagpagilian|publisher=Nagkaykaysa a Pagpagilian Departamento iti Publiko a Paammo|chapter=Ti kasasaad iti Herusalem|chapter-url=http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch12.pdf|quote=Ti Daya a Herusalem ket naipanunutan a, babaen ti Sapasap a Gimong ken ti Salaknik a Konsilo, a kas paset ti nasakupan a teritorio ti Palestina.|postscript=.}}</ref><ref name="Olmertquote">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4856762.stm |title=Panagusig: Dakkel a plano ni Kadima |author=BBC News |accessdate=10 Oktubre 2010 |date=29 Marso 2006}}</ref><ref name="HomelandSecurityBorders">{{cite web |url=http://www.hstoday.us/index.php?id=483&cHash=081010&tx_ttnews[tt_news]=873 |title=Dagiti Narigat nga Inadadal ti Israel |author=BC Kessner, HS Tatta nga Aldaw |accessdate=19 Marso 2012}}</ref><ref name="TelAvivNotes">{{cite web |url=http://www.inss.org.il/publications.php?cat=21&incat=&read=203 |title= Ti Legado ti Di-nailawlawgan a Pagbeddengan, Paammo ti Tel Aviv Bilang. 40, Hunio 5, 2002 |author=Ti Instituto para iti Nailaina a Panagadal ti Salaknib |accessdate=7 Oktubre 2010}}</ref><ref name="Epochborders">{{cite news |url=http://www.theepochtimes.com/n2/world/israel-journal-a-land-without-borders-34590.html |title=Warnakan ti Israel: Ti Daga nga Awan ti Pagbeddenganna |newspaper=[[The Epoch Times]] |accessdate=20 Marso 2012}}</ref> Ti Israel ket nagpirma iti tulag ti kappia a kaduna ti [[Ehipto–Israel Kappia a Tulag|Ehipto]] ken [[Israel–Jordan Tulag iti Kappia|Hordania]], ngem dagiti ganetget a [[Panagaramid ti Kappia iti Israeli–Palestina a suppiatan|panagsolbar ti Israeli–Palestina a suppiatan]] ket saan pay a nagbanagan ti kappia.
 
Ti sentro ti busbos ti Israel ket ti [[Tel Aviv]],<ref name="lboro.ac.uk">{{cite web |title= GaWC – Ti Lubong babaen ti GaWC 2008 |work=Globalisasion ken Sangalubongan a Panagsukisok kadagiti Siudad a Network |accessdate= 1 Marso 2009 |url= http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html}}</ref> a ti [[Herusalem]] ket isu ti [[Listaan dagiti maikadua a kadakkelan a siudad babaen ti pagilian|kaaduan ti populasion a siudad]], ken ti kapitoliona (nupay [[Dagiti patakder idiay Herusalem|saan a mabigbigan]] a sangalubongan a kastoyikastoy). Ti populasion ti Israel, a kas naipalpalawag ti [[Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel]], ket nakarkulo idi 2012 ti agarup a 7,859,300&nbsp;a tattao, a dagitoy 5,916,200 ket [[Israeli a Hudio|Hudio]].<ref name="cbsmonth" /><ref name="Haaretz">{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/israel-closes-decade-with-population-of-7-5-million-1.1083 |newspaper=[[Haaretz]] |title=Ti Israel ket rinikpanna ti dekada nga addaan ti populasio iti 7.5&nbsp;a riwriw |date=30 Disiembre 2009 |accessdate=20 Marso 2012}}</ref><ref name="autogeneratedil">{{citation |url=http://www.cbs.gov.il/ts/ |publisher=Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika |title=Time Series-DataBank |accessdate=20 Pebrero 2009}}</ref> Dagiti [[Dagiti Arabo nga umili iti Israel|Arabo]] ket mangbukel ti maikadua a kadakkelan nga etniko a grupo, a kaaduan kadagitoy ket [[Islam idiay Israel ken dagiti teritorio a Palestina|Muslim]]. Adda pay dagiti basbassit a minoridad a mairaman dagiti [[Relihion idiay Israel#Kristianidad|Kristiano]], [[Israeli a Dusos|Drusos]], [[Sirkasianos idiay Israel|Sirkasianos]] ken [[Samaritano]].
 
Ti Israel ket maysa a [[representatibo a demokrasia] nga addaan ti [[parlamentario a sistema]], [[panakaitutop a pannakabagi]] ken [[sangalubongan a kalintegan nga agbutos]].<ref>{{harvnb|Rummel|1997|p=257}}. "Ti agdama a listaan dagiti liberal a demokrasia ket mairaman ti: Andorra, Arhentina, ...… , Cyprus, ...… , Israel, ..."</ref><ref>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |title=Sangalubongan aPnagala 2006: Panagrang-ay ti Tengnga a Daya iti Tengnga ti Sangalubongan a Panagganab ti Kawayaan |accessdate=20 Marso 2012 |date=19 Disiembre 2005 |publisher=[[Freedom House]]}}</ref> Ti [[Kangrunaan a Ministro iti Israel|Kangrunaan a Ministro]] ket agserbi a kas ti daulo ti gobierno ken ti [[Knesset]] ket agserbi a kas ti maymaysa a kamara a lehislatibo a pannakabagi ti Israel. Ti Israel ket addaan ti maysa a [[Listaan dagiti pagilian babaen ti panagnamnama ti biag|kangatuan a panagnamnama ti biag iti lubong]].<ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618 |title=WHO: Ti panagnamnama ti biag idiay Israel ket maysa a kangatuan iti lubong |newspaper=Haaretz |date=24 Mayo 2009}}</ref> Daytoy ket maysa a [[narang-ay a pagilian]], kameng ti [[Organisasion para iti Ekonomiko a Pagtitinnulongan ken Panagrangrang-ay|OECD]],<ref name="OECD">{{cite web |url=http://www.oecd.org/document/38/0,3746,en_33873108_39418575_45697574_1_1_1_1,00.html |title=Ti panagpangato ti Israel idiay OECD |publisher=Organisasion para iti Ekonomiko a Pagtitinnulongan ken Panagrangrang-ay |accessdate=20 Marso 2012}}</ref> ken ti [[EkonomiEkonomia ititi Israel|ekonomiana]], ket naibatay iti nominal a dagup ti domestiko a produkto, ket isu idi ti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (nominal)|maika-41 a kadakkelan]] iti lubong idi 2010.<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ssd=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C869%2C436%2C746%2C136%2C926%2C343%2C466%2C158%2C112%2C439%2C111%2C916%2C298%2C664%2C927%2C826%2C846%2C542%2C299%2C967%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698&s=NGDPD |publisher=Internasional a Pundo ti Panguartaan |work=World Economic Outlook Database |monthdate=Septiembre |year=2011 |title=Reporta para kadagiti Napili a Pagilian ken Suheto}}</ref> Ti Israel ket addaan ti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan#Tengnga a Daya ken Amianan nga Aprika|kangatuan ti pagalagadan ti panagbiag idiay Tengnga a Daya]].<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |title=Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan |publisher=[[Panagrangrang-ay a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]] |accessdate=4 Nobiembre 2010}}</ref>
 
== Etimolohia ==
[[Papeles:Bat Zion I want your Old New Land join Jewish regiment.jpg|left|thumb|upright|Ti [[Bituen ni David]], simbolo ti Hudaismo manipud idi Tengnga a Panawen.]]
{{Naglaon ti Hebreo a testo}}
{{Naglaon ti Arabiko a testo}}
Kalpasan ti panakawayawaya idi 1948, ti baro a Hudio nga estado ket pormal a nanaganan ti ''Medinat Yisrael'', wenno Estado ti Israel, kalpasan a dagiti dadduma a naidiaya a ken relihioso a nagnagan a mairaman i t''Eretz Israel'' ("ti [[Daga ti Israel]]"), [[Zion]], ken [[Hudea]], ket nausig ngem nalikudan.<ref>{{cite news |work=The Palestine Post |location =Herusalem |date=7 Disiembre 1947 |page=1 |title=Nadayeg a Pamanunotan |url= http://www.jpress.org.il/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib:LowLevelEntityToSaveGifMSIE_TAUEN&Type=text/html&Locale=english-skin-custom&Path=PLS/1947/12/07&ChunkNum=-1&ID=Ar00105&PageLabel=1}}</ref> Kadagiti nasapa a lawas ti panakawayawayana, ti gobierno ket pinilina ti termino nga "Israeli" tapno mangibaga kadagiti umili ti Israel, a napormalan ti panakaiyebkaspannakaiyebkas babaen ti [[Ministro ti Ganganaet a Panakibiang iti Israel|Ministro ti Ganganaet a PanakibiangPannakibiang]] a ni [[Moshe Sharett]].<ref>{{cite news |url= http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,798687-2,00.html |work=Time |location =New York |date=31 Mayo 1948 |title=On the Move |accessdate=6 Agosto 2007}}</ref>
 
Ti nagan nga Israel ket naipakasaritaan idin a naus-usar, iti sapasap ken relihioso a panagusar, tapno mangitudo ti bibliko a [[Pagarian iti Israel (nagkaykaysa a monarkia)|Pagarian ti Israel]] wenno ti sibubukel a Hudio a pagilian.<ref name=levine>{{cite news | last = Levine |first = Robert A. |title = Kitaen ti Israel a kas maysa a Hudio Pagilan nga Estado, ADaduAdu wenno Basbassit a Demokratiko |work=The New York Times |date = 7 Nobiembre 2000 |accessdate =19 Enero 2011 |url = http://www.nytimes.com/2000/11/07/opinion/07iht-edlevine.t.html}}</ref> Segun ti [[Hebreo a Biblia]] ti [[Israel (nagan)|nagan nga "Israel"]] ket naited kenni patriarka [[Jacob]] (<small>[[Moderno Hebreo|Pagalagadan]]</small>&nbsp;''{{Unicode|Yisraʾel}}'', ''{{Unicode|Isrāʾīl}}''; [[Septuagint]] {{lang-el|Ἰσραήλ}}; "struggle with God"<ref>{{cite book |title=Longman a diksionario ti panagbalikas |first=John C. |last=Wells |publisher=Longman |location=Harlow, Inglatera |year=1990 |isbn=0-582-05383-8 |page=381}} naikabil a "Jacob".</ref>) kalpasan ti panagballigina a nakigabbo iti anghel ti Apo.<ref>"Ken ti kinununa ket, Ti nagan ket saanton a tinawtawagan a Jacob, ngem Israel: para iti kas maysa a prinsipe ti kabilenagn ket adda iti Dios ken adda ti tattao, ken nagballigin." ([[Libro iti Henesis|Henesis]], 32:28, 35:10). Kitaen pay ti [http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt1312.htm Hosea 12:5].</ref> Dagiti sangapulo ket dua nga annak a lallaki ni Jacob ket nagbalin a dagiti nagngiputot kadagiti [[Israelita]], ket nakunkuna pay a kas dagiti ''Sangapulo ket dua aTribua Tribu ti Israel'' wenno ''Annak iti Israel''. Ni Jacob ken dagiti annakna a lallaki ket nagtaengda idiay [[Canaan]] ngem napilitda baben ti bisin a napan idiay Ehipto para iti uppat a kaputotan aginggana kenni [[Moses]], ti maikadua a nalatak nga apo ni [[Jacob]],<ref>{{Bibleverse||Exodus|6:16–20|HE}}</ref> ket nagidaulonangidaulo kadagiti [[Israelita]] a nagsubli idiay [[Canaan]] iti "[[Ti Ipapanaw|Ipapanaw]]". Ti kasapaan nga arkeolohiko naga artepakto a nagibaga ti balikas nga "Israel" ket ti [[Merneptah Stele]] iti [[taga-ugma nga Ehipto]] (a napetsaan ti naladaw a maika-13 a siglo BCE).<ref>{{harvnb|Barton|Bowden|2004|p=126}}. "Ti Merneptah Stele... ket masuppiatan nga isu ti kadaanan nga ebidensia a saan a ti Biblia para ti kaadda ti Israel a nasapsapa ngem ti maika-13 a siglo BCE."</ref>
 
Ti lugar ket naamammoanammo pay a kas ti [[Nasantuan aDagaa Daga]], a daytoy ket nasantuam para iti amin a [[dagiti Abraham a relihion]] a mairaman ti Hudaismo, Kristianidad, Islam ken ti [[Bahá'í a Pammati]]. Sakbay ti 1948 a [[Panakairangarang ti Panakawayawaya ti Israeli]], ti sibubukel a rehion ket naamammoan babaen kadagiti nadumaduma a nagnagan a mairaman ti [[Akin-abagatan a Siria]], [[Siria Palestina]], [[Pagarian iti Herusalem]], [[Probinsia ti Iudaea]], [[Coele-Siria]], [[Retjenu]], [[Canaan]] ken, ti naisansangayan a kas ti, [[Palestina]].
 
== Pakasaritaan ==
{{Nangruna|Pakasaritaan iti Israel}}
 
===Panaka Pannaka-antigo ===
{{Adu pay|Pakasaritaan iti antigo nga Israel ken Huda|Pakasaritaan iti Israel|Pakasaritaan iti Palestina}}
<!--[[Papeles:Vista general de Masada.jpg|left|thumb|alt=Dagiti nadadael idiay nadalumpinas a rabaw itinamarisan ti darat a bantay, a napalikmutan babaen ti disierto. Dagiti dadduma abanbantaya banbantay ket makita dita lugar iti likud. |Ti [[Masada]], ti maysa a [[Dagiti Nailian a Simbolo iti Israel|nailian a simbolo]]]]-->
Ti pakinakem ti "[[Daga iti Israel]]", a naamammoan iti Hebreo a ka ti ''Eretz Yisrael'' (wenno ''Eretz Yisroel''), ket nangruna daytoy idin ken sagrado kadagiti Hudio a tattao manipud idi Bibliko a panawen. Segun ti [[Torah]], ti Dios ket [[Naikari a Daga|inkarina ti daga]] kadagiti tallo a [[Dagiti Patriarka (Biblia)|Patriarka]] dagiti Hudio a tattao.<ref>"Ken ti Apo a Dios ket mangiyegto kenka idiay daga a tagikua dagiti ammam, ken nasken a sika ket mangtagikuantoa; ken mangiyeg to kenka ti kasayaatan, ken agputot kayonto kadagiti ad-adu ngem dagiti ammayo ." ({{Bibleverse||Deuteronomy|30:5|HE}}).</ref><ref>"Ngem no agsubikanto kaniak, ken namnamaem dagiti bilinko ken surotem dagitoy, urayno ti panakaiwarwarasyo ket adda idiay kaadaywan a paset ti langit, ngem siakto ket agurnong kadagitoy, ken isublikto iti lugar a napilik a gapunan ti naganko nga agnaed idiay." ({{Bibleverse||Nehemiah|1:9|HE}}).</ref> Iti naikabatayan ti eskritura, ti paset ti panawen dagiti tallo a Patriarka ket naikabil iti nasapa a maikadua a milenio&nbsp;BCE,<ref>{{citation |url=http://www.pbs.org/walkingthebible/timeline.html |publisher=Public Broadcast Television |title=Sursoroten ti Biblia a Linia a Pagorasan|work=Sursoroten ti Biblia |accessdate=29 Septiembre 2007}}</ref> ken ti immuna a [[Pagarian iti Israel (nagkaykaysa amonarkia)|Pagarian iti Israel]] ket nabangon idi maika-11 a siglo BCE. Dagiti simmaruno a [[Pakasaritaan iti taga-ugma nga Israel ken Hudah|dagiti Israelita a pagarian ken estado]] ket nagballaballag a naturayan kadagiti sumaganad a ginasut a tawtawen, ken naamammonammo dagitoy manipud kadagiti nadumaduma bibliko a nagtaudan.<ref>{{harvnb|Friedland|Hecht|2000|p=8}}. "Para kadagiti napalabas a ribribo a tawen ti Herusalem ket isu ti tugaw ti Hudio a panakaturayan, ti sangkabalayan a lugar dagiti ari, ti lokasion dagiti bukodna a lehislatibo a konsilo ken dagiti korte."</ref><ref>{{harvnb|Ben-Sasson|1985}}</ref><ref>{{citation |title=Ti Ababa a Pakasaritaan ti Taga-ugma nga Israel|last=Matthews |first=Victor H. |year=2002 |publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-22436-3 |page=192}}</ref><ref>{{citation |title=Ti Pakasaritaan ti Taga-ugma nga Israel ken Hudah |last=Miller |first=J. Maxwell |coauthorslast2=Hayes, |first2=John Haralson |year=1986 |publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-21262-9 |page=523}}</ref>
 
Ti akin-amianan a Pagarian iti Israel, ken dagiti pay siudad a Pilistino nga estado ket natnag idi 722 BCE, ngem ti akin-abagatan a [[Pagarian iti Hudah]] ken dagiti nadumaduma a Poeniko a siudad ket nagtultuloy ti kaaddada idi ti rehion ket tinurayan babaen ti [[Asiria]]. Ti irurumsua dagiti [[Babilonia]], ti Hudah ket dimteng pay daytoy a naparukma.
 
=== Klasiko a paset ti panawen ===
Ti nagsasaruno a [[Akemenida nga Imperio|Persiano a turay]], ti rehion, ket nabingbinagy ti nagbaetan ti probinsia ti Siria-Coele ken kalpasan daytoy ti autonomo a [[Yehud Medinata]], ket naininut idi a naparang-ay ti urbano a kagimongan, a kaaduan atinurayan babaen dagiti Hudio. Ti [[Helenistiko a Gresia|Griego]] a panagrukma ket linabsanna daytoy a rehion nga awan dagiti resistansia wenno interesado. Nainkorporado iti Ptolemaiko ken kanungpalanna dagiti Seleusida nga Imperio, ti akin-abagatan a Lebante ket kaaduan a [[helenisasion|na-helenisado]], a nagitakder daytoy kadagiti irteng a nagbaetan dagiti Hudio ken dagiti Griego. Ti suppiatan ket rimtak idi 167 BCE babaen ti [[Macabeo a Yaalsa]], a nagballigi ti panagipatakderna ti maysa a nawaya a Hasmonean a Pagarian idia Hudah, a daytoy ket napadakkel ti kaaduan ti moderno nga Israel, idi dagiti Seleusida ket nagininutda a nakapukaw ti panagtengngel ti rehion.
 
Ti [[Imperio a Romano]] ket rinautna ti rehion idi 63 BCE, nga immuna a nangala ti panagtengngelna iti Siria, ken idi pay panakairamanna idiay sibil a gubat ti Hasmonean. Ti panagsalisal a nagbaetan dagti kumayat ti Romano ken dagiti kumayat ti Parto a sangkatiponan idiay Hudea ket dimtengan ti panakaiturong ti panakaikabil ni [[Herod ti Nalatak]] ken ti pakaitiptipon ti [[Herodes a Pagarian]] a kas ti basalo a Hudio nga estado ti Roma. Ti panakaapday dagiti Herodes, ti Hudea, ket naipabalin a kas probinsia ti Roma, ket nagbalin daytoy a lugar ti naranggas a panagsalisal dagiti Hudio a simmupiat kadagiti Greko-Romano, a nagpatinggaan ti [[Hudio-Romano a Gubgubat]], a nagpatinggaan daytoy ti nawatiwat a panagdadael ken panagpaty dagiti puli. Ti kaadda dagiti Hudio ti rehion ket bimmassit kalpasan ti panakapaay ti [[Bar Kokhba a yaalsa]] a sinupiatan ti [[Imperio a Romano ]] idi 132 CE.<ref>Oppenheimer, A'haron ken Oppenheimer, Nili. ''Nagbaetan ti Roma ken Babilonia: Dagiti Panagadal ti Hudio a panagidaulo ken Kagimongan''. Mohr Siebeck, 2005, p. 2.</ref> NUpay kasta, adda idi ti nagtultuloy a bassit a kaada dagiti Hudio ken ti [[Galilea]] ket isu ti nagbalin a sentro relihionna.<ref>{{Citation |title=Atlas iti Hudio a Pakasaritaan|last=Cohn-Sherbok |first=Dan |year=1996 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-08800-8 |page=58}}</ref><ref>{{cite web |url=http://people.usd.edu/~clehmann/erp/Palestine/palestin.htm |publisher=Ti Unibersidad iti South Dakota |title=Palestina: Pakasaritaan |accessdate=20 Marso 2012 |date=18 Enero 2007 |work=Ti Online nga Ensiklopedia dagiti Romano a Probinsia}}</ref> Ti [[Mishnah]] ken ti paset ti [[Herusalem a Talmud|Talmud]], dagiti sentro a testo ti Hudio, ket naaramid idi ti las-ud ti maikadua aginggana ti maika-4 a sigsiglo CE idiay Tiberias ken Herusalem.<ref>{{harvnb|Morçöl|2006|p=304}}</ref> Ti rehion ket kaaduan a nataengan babaen dagiti Greko-Romano idiay aplaya ken dagiti Samaritano idiay turod nga away. Ti Kristianidad ket nagininut idi a simmuksukat ti Romano a paganismo, a ti lugar a babaen ti Bisantino a turay ket napabalin iti Mitra iti Daya, a kas dagiti Palaestina Prima ken Palaestina Secunda a probinsia. Ngem idi maika-5 ken maika-6 a siglo, dagiti dramatiko a pasamak [[dagiti Samaritano a Yaalsa]] ket binalbaiwanna daytoy a daga, nga adda dagiti adu a pannakadadael kadagiti Bisantino a Kristiano keb Samaritano a kagimongan ken ti maysa a nagbanagan ti panagpabassit tipopulasion. Kalpasan ti Persiano a panagrukma ken ti saan a napaut a pannakaikabil ti [[Hudio a yaalsa a sumuppiat kenni Heraklio|Hudio a Mankomunidad]] idi 614 CE, ti Imperio a Bisantino ket nangikabil ti panagturayna idi 625 CE, a nagbanagan daytoy ti adadu pay a panakaapday ken panakadadael.
 
=== Tengnga a panawen ===
Idi 635 CE, ti rehion, ia mairaman ti Herusalem, ket naparukma babaen dagiti [[Tattao nga Arabo|Arabo]] ken nabati idi a tinengtengngel dagiti Muslim para kadagiti sumaruno a 1300 a tawtawen.<ref name="MosheGil">{{Citation |title=Pakasaritaan iti Palestine, 634–1099 |last=Gil |first=Moshe |year=1997 |publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan |isbn=978-0-521-59984-9 |url= }}</ref>Ti panaktengngel ti rehion ket naiyallatiw ti nagbaetan dagiti [[Umayyad]],<ref name="MosheGil" /> [[Abbasid a kalipato|Abbasids]],<ref name="MosheGil" /> ken dagiti [[Dagiti krusada nga estado|Krusada]] ti dagup dagiti simmaruno nga innem a siglo,<ref name="MosheGil" /> sakbay a naparukma babaen ti [[Mamluk]] Sultanato, idi 1260.<ref name="GudrunKramer">{{Citation |title=Pakasaritaan iti Palestina: Manipud ti Panagrukma dagiti Otomano aginggana ti panakabangon iti Estado ti Israel |last=Kramer |first=Gudrun |year=2008 |publisher=Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan |isbn=978-0-691-11897-0 |page=376|url=}}</ref> Idi 1516, ti rehion ket rinukma babaen ti [[Imperio nga Otomano]], ken nabati babaen ti [[Siria nga Otomano|Turko a panakaturay]] aginggana idi maika-20 a siglo.<ref name="GudrunKramer" />
 
== Dagiti nota ==
{| class="references-small" style="margin-left:13px; line-height:150%;"
|-
Linia 127:
{{Reflist|colwidth=30em}}
 
== Dagiti silpo ti ruar ==
*{{commonscat-inline}}
*{{wikivoyage-inline}}
;Gobierno
* [http://www.gov.il/firstgov/english Portal ti gobierno ti Israel]
* [http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/Pages/ISRAEL%20IN%20BRIEF.aspx Ababa a pakaammo iti Israel idiay Ministro ti Ganganaet a Pannakibinag ti Israel]
* [http://www.pmo.gov.il/English/Pages/default.aspx Opisial a website ti Opisina ti Kangrunaan a Ministro ti Israel ]
* [http://www.goisrael.com/Tourism_Eng/Pages/home.aspx Opisial a website ti Ministro ti Turismo ti Israel]
;Sapasap a pakammo
* {{CIA World Factbook link|is|Israel}}
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/wiki/Israel"