Noam Chomsky: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

|main_interests = [[Lingguistika]]{{·}} [[Sikolohia]]<br />[[Pilosopia ti pagsasao]]<br />[[Pilosopia ti isip]]<br /> [[Politika]]{{·}} [[Etika]]

Ni '''Avram Noam Chomsky''' ({{IPAc-en|ˈ|n|oʊ|m|_|ˈ|tʃ|ɒ|m|s|k|i}}; naipasngay idi Disiembre 7, 1928) ket maysa nga Amerikano a [[Lingguistika|linguistiko]], [[Pilosopia|philosopopilosopo]],<ref name="szabo">[http://chomsky.info/bios/2004----.htm "Noam Chomsky"], babaen ni Zoltán Gendler Szabó, iti ''DiktionarioDiksionario dagiti Moderno nga Amrikano a Pilosopo, 1860–1960'', ed. Ernest Lepore (2004). "Ti intelektual a biag ni Chomsky ket nabingbingay ti nagbaetan dagiti obrana iti lingguistika ken dagiti politikal nga aktibismo, nga umay a maikatlo ti philosopiapilosopia. Nupay kasta, ti impluensiana ket adu kadagiti agususigagus-usig a pilosopo gapu kadagiti tallo a banag. Umuna, ni Chomsky ket kaaduan a nagparawad kadagiti kangrunaan a metolohiko a panagiyalis kadagiti siensia ti tao, a nangiliklikud manipud ti agdama a emperisimo iti tengnga ti maika-20 a siglo: panagkukua iti sikolohia, estruksionalismo iti lingusitika ken posibitismo iti pilosopia. Maikadua, dagiti naipaspasayaat a librona iti panagurnos (Chomsky (1957, 1965)) ket nangipatakder ti naikonsepto a kammasapulan para iti maysa a baro a, kognitibista nga arngian ti lisguistika ken nangited kadagiti pilosopo ti baro a pagibatayan para iti panagpanpanunot ti pagsasao ti tao ken ti isip. Ken ti kanungpalan, isu ket kankanayon a nagsalsalaknib kadagiti pnakaimatangannapannakaimatanganna kadagiti amainamin a mangalalamanga-lala, a nakibingbinglay kadagiti nangruna a suppiatan kadagiti nangruna a pigura iti analitiko a pilosopia..."</ref><ref>''[[Ti Cambridge Diksionario ti Pilosopia]]'' (1999), "Chomsky, Noam," [[Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan]], pg. 138. "Chomsky, Noam (bornnaiyanak 1928), preeminente nga Amerikano a linguistalingguista, pilosopo, ken politikal nga aktibista. Adu kadagiti kangrunaan nga inparawad ni Chomsky iti pilosopia, a kas ti nakaimpluensia a panaglikud ti panagkukua... ket nagtaud manipud kadagiti nasayaat a panagibagbagana ken panagisalsalaknib pagbanagan diatdita ngato..."</ref> ti [[kognitibo a siensia|kognitibo a sientista]], [[logikalohika|lohiko]],<ref>{{cite book|title=Dagiti Hito ssitio iti Kompiuter ken Teknolohia ti Pakaammo|year=2003|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=9781573565219978-1-57356-521-9|pages=43–44|author=Edwin D. Reilly|accessdate=Hulio 15, 2012|quote=Idi 1956, ti lohiko a ni Noam Chomsky ket nangipakita nga adda laeng dagiti uppat a pagiddiatan ti porma ti tesis a gramatika ti Church-Turing, a daytoy ket, iti agpabpababab nga urnos ti kinasayaat, a tinawtawaganna kadagiti gramatiko ti Kita 0, 1, 2, ken 3.}}</ref><ref>{{cite book|titleDagitititle=Dagiti Panagbasbasa ti Panagipatarus ti Makina|year=2003|publisher=MIT Press|isbn=9780262140744978-0-262-14074-4|author=H. L. Somers|editor=Sergei Nirenburg, H. L. Somers, Yorick Wilks|accessdate=Hulio 15, 2012|page=68|quote=Napanpanunotko a daytoy ket makaanayen a panagayat tapno adda ti naisalsalaysayan a panangipakita, a naipangpangrun a daytoy a panakitaldiapan ket gapu ti maysa a baro a nangruna a, a saan a naibagbaga a rebolusionario, a panakaimatanganpannakaimatangan ti patakder ti pagsasao, a kinaudi a naparaigidan babaen ti linguista ken lohiko a ni Noam Chomsky [2], ken mabalinto a, iti bukodna nga isasaruno ken panawen, daytoy ket maipabalinto iti maysa a baro a pamay-an ti panagipatarus ti makina, a dagitoyto ket narikrikut ngem dagiti naamammuanen ngetket dagitoyto ket nasaysayaato nga epektibo.}}</ref> [[historiador]], [[politikal a kritiko]], ken [[Aktibismo|aktibista]]. Isu ket maysa a [[Propesor ti Instituto]] ken Propesor ([[Emeritus]]) iti Departamento ti Lingguistika ken Pilosopia idiay [[Massachusetts nga Instituto ti Teknolohia|MIT]], nga idiay ket nagtrabtrabaho iti sumurok a 50 a tawtawen.<ref>{{cite web|url=http://web.mit.edu/linguistics/people/faculty/chomsky/index.html |title=MIT Departamento ti Lingguistika: Tattao: Pakultad: Noam Chomsky |publisher=Web.mit.edu |date= |accessdate=Agosto 16, 2011}}</ref> Iti maipatinayon kadagiti obran ti liguistikalingguistika, isu ket nagsursurat kadagiti maipanggep ti [[gunbatgubat]], [[politika]], ken [[masa a midia]], ken isu ti nagsursurat kadagiti 100 a liblibro.<ref>{{cite web|title=Books|url=http://www.chomsky.info/books.htm|publisher=chomsky.info|accessdate=AgostotAgosto 30, 2011}}</ref> SEgunSegun ti [[Arts and Humanities Citation Index|Pangsurotan ti Dakamat Dagiti Arte ken Dagiti Kinataon]] idi 1992, ni Chomsky ket nadakamatan idi a kas maysa a kaaduan a taudan ngem ti sinoman a sibibiag nga eskolar maniudmanipud idi 1980 aginggana idi 1992, ken isu idi ti maikawalo a kaaduan a nadakamatan a taudan para iti amin.<ref>{{cite web|url=http://www.mnsu.edu/emuseum/information/biography/abcde/chomsky_noam.html |archiveurl=http://web.archive.org/web/20100528222251/http://www.mnsu.edu/emuseum/information/biography/abcde/chomsky_noam.html |archivedate=Mayo 28, 2010 |title=Noam Chomsky |publisher=Web.archive.org |date=Mayo 28, 2010 |accessdate=Agosto 16, 2011}}</ref><ref>{{cite news |title=Ni Chomsky ket Kampion ti Panagdakamat|publisher=Opisina ti Damdamag ti [[MIT]]|date=Abril 15, 1992|url=http://web.mit.edu/newsoffice/1992/citation-0415.html|accessdate=Septiembre 3, 2007}}</ref><ref>{{cite news

|publisher=''[[Pennsylvania Gazette (warnakan)|Thethe Pennsylvania Gazette]]''

|date=Hulio/Agosto 2001

|title=Ti Parikut a Chomsky

|publisher=''[[The New York Times]]''

}}</ref> Isu ket naipalpalawagan idi a kas maysa a prominente a pigura ti kultura, ken nabutosan idi a kas ti "kalaingan a publiko nga intelektual iti lubong" idi 2005 a panagbutos.<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2005/oct/18/books.highereducation</ref><ref>Matt Dellinger, "Dagiti mangeg ken Makitkita: Noam Chomsky", ''[[The New Yorker]]'', [http://www.newyorker.com/archive/2003/03/31/030331on_onlineonly02 Link], 3-31-03. Naala idi 1-26-09</ref>

Ni Chomsky ket naibagbaga idi a kas ti "ama ti moderno a lingguistika"<ref name="Fox">{{cite news |url=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F20B1FFA3A5F0C768CDDAB0994D0494D81&n=Top%2fReference%2fTimes%20Topics%2fPeople%2fC%2fChomsky%2c%20Noam |title=Ti Nagbalbaliw a Noam Chomsky ket Agpalpalaka|accessdate=Agosto 2, 2008 |last=Fox|first=Margalit|date=Disiembre 5, 1998|publisher=New York Times|quote=... Ni Noam Chomsky, ama ti moderno a lingguistika ken kaaduan ti impluensiimpluensia anganga agsansanay; ...…}}</ref><ref>Thomas Tymoczko, Jim Henle, James M. Henle, ''NasamitNasam-it a Rason: Ti Pagobraan a Pagsurotan ti Moderno a Lohika'', Birkhäuser, 2000, p. 101.</ref> ken maysa a nangruna apiguraa pigura iti [[analitiko a pilosopia]].<ref name="szabo" /> Ti obrana ket naka-impluensia kadagiti pagobraan a kas ti siensia ti kompiuter, matematika, ken sikolohia.<ref>{{cite book | authorlink = Michael Sipser | author = Michael Sipser | year = 1997 | title = Pangyuna para iti Teoria iti Panagbilang | publisher = PWS Publishing | isbn = 0-534-94728-X }}</ref><ref name="UMN Cognitive Science">{{cite web|url=http://www.cogsci.umn.edu/OLD/calendar/past_events/millennium/final.html |title=Ti Milenio a Gandat ti Kognitibo a Siensia |publisher=Cogsci.umn.edu |date= |accessdate=Agosto 16, 2011}}</ref> Isu ket naipammadayawan a kas ti nangpartuat wenno kimmaduaan a nagpartuat ti [[Chomsky a pagsasarunuan]], ti teoria ti [[unibersal a gramatika]], ken ti [[Chomsky–Schützenberger a teorama]].

Kalpasan ti pannakaipablaak ti immuna a librona iti lingguistika, ni Chomsky ket nagbain a prominente a kritiko ti Gubat ti Bietnam, ken manipud idin ket nagtutuloy a nagipabpablaak kadagiti libro iti panagdillaw ti politiko. Isu ket naindayegan a naamammuan para kadagiti panagdillawna iti [[Ganganaet nga annuroten ti Estados Unidos]],<ref>[http://www.publishersweekly.com/pw/print/20030505/30953-the-accidental-bestseller-.html "Ti Saan a Naikarkaro a Kaaduan ti Nailaklako], ''Publishers Weekly'', 5-5-03. Naala idi 05-03-11. "Kontrobersial a politikal nga obra ni Chomsky...ket nagbalin nga isu ti kaaduan a nailaklako."</ref> [[estado a kapitalismo]]<ref>http://www.chomsky.info/interviews/1991----02.htm</ref><ref>{{cite journal|last=Arnove|first=Anthony|title=Iti Perspektibo: Noam Chomsky|journal=Internasional a Sosialismo|yeardate=Marso 1997|month=Marso|url=http://pubs.socialistreviewindex.org.uk/isj74/arnove.htm|accessdate=Oktubre 29, 2011}}</ref> ken ti kaaduan anaamammuan a [[midia ti damdamag]]. Ti bukodna a [[panagadadal ti midia|panagdillaw ti midia]] ket nangiraman ti ''[[Panagpataud ti KonsetoKonsepto: Ti Politikal nga Ekonomia ti Masa a Midia]]'' (1988), a kimmaduaanna a sinurat kenni [[Edward S. Herman]], ti maysa a panagusig a nangipalpalawag ti teoria ti [[propaganda a modelo]] para iti panagusig ti midia. Nangipalpalawag kadagiti paniriganna a kas ti "tradisonal nga anarkista, nga adda dagiti taudan iti [[Panawen ti Panangilawlawag|Panangilawlawag]] ken klasiko a liberalismo",<ref name="Chomsky 1996, pp. 71">Chomsky (1996), pp. 71.</ref> ken kankanayon a mangikadkadua iti [[anarko-sidikalismo]] ken [[libertariano a sosialismo]].

== Dagiti nagibasaran ==

=== Paammo ===

=== Bibliograpia ===

* {{cite book|last=Barsky |first=Robert F. |title=Noam Chomsky: Ti Biag a Simmuppiatan |year=1997 |publisher=The MIT Press |location=Cambridge, MAS ken Londres |isbn=978-02620241810-262-02418-1 |ref=Bar97}}

* {{cite web|last=Kreisler |first=Harry |title=Aktibismo, Anarkismo, ken Bileg: Pannakisinnnarita kenni Noam Chomsky |work=Dagiti Pakisinnnarita iti Pakasaritaan |publisher=Instituto ti Internasional a Panagadadal, [[UC Berkeley]] |date=Marso 22, 2002 |url=http://globetrotter.berkeley.edu/people2/Chomsky/chomsky-con1.html |accessdate=Septiembre 3, 2007}}

== Dagiti silpo ti ruar ==