Siensia: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Nagsimpa kadagiti biddut ti CS1/ Kopia urnos (bassit) |
Lam-ang (tungtungan | aramid) m panangiletra (via AWB script) |
||
Linia 3:
Ti '''siensia''' ({{ety|la|scientia|pannakaammo}}) ket maysa a sistematiko a gandat nga agpabangon ken agurnong ti [[pannakaammo]] iti porma iti masubokan a [[Sientipiko a teoria|panangipalpalawag]] ken dagiti [[Panakaipadto|maipadto]] a maipanggep ti [[law-ang]].<ref>"... ti moderno a siensia ket maysa a panaduktal ken maysa pay a panagparnuay. Daytoy idi ket maysa a naduktalan a ti katutubo ket sapasap nga agnanayon nga agtignay tapno maipalpalawag dagiti linteg ken ti pay matematiko; ken nasken dagiti panagparnuay dagiti ramramit ken pamay-an, konsepto, aparato, ken organisasion para iti panangipakita dagiti pannakakadawyan ken panangitalged kadagiti kasla linteg a panakapalplawagan." —p.vii, [[J. L. Heilbron]], (2003, editor-in-chief) ''Ti Oxford a Kumaduaan ti Pakasaritaan ti Moderno a Siensia'' New York: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan ISBN 0-19-511229-6
*{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=2011-10-16 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' pannakaammo wenno sistema iti pannakaammo a sumaksakop kadagiti sapasap a kinapudno wenno panagpataray kadagitisapasap a linteg a naipangpangruna no naala ken nasubokan babaen ti sientipiko a pamay-an '''b:''' iti kastoy a pannakaammo ween iti kastoy a sistema iti pannakaammo a nmaipanggep ti maipapan ti bagi a lubong ken ti bukodna a penomena}}
<!--{{sfn|Popper|2002|p=3}}--></ref> Iti nadaan ken asideg a makaikabagian a kayatna a sawen (nabirukan, kas pagarigan, iti [[Aristotle]]), ti "siensia" ket mangitudo ti bagi iti napatalgedan a pannakaammo, iti kita a mabalin ti lohiko ken [[rason|marasonan]] a pannakaipalpalawag (''kitaen dita [[Siensia#Pakasaritaan ken pilosopia|Pakasaritaan ken Pilosopia]] baba'').<ref>[[Aristotles]], ca. maika-4 a siglo BCE {{cite web | title = Nicomachean Ethics Book VI, and Metaphysics Book I: | url = http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1139b}} "Iti sapasap ti senial iti pannakaammo wenno saan a pannakaikaskaso ket isu ti abilidad ti mangisuro, ken para iti daytoy a rason datayo ket agtenggel ti arte ngem ti panagpadas ti sientipiko a pannakaammo (''epistemē''); ''para iti artista ket makaisuro, ngem dagiti dadduma ket saan''." — [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0052:book=1:section=981b&highlight=artists%2Cothers Aristotles. ''Met.'' 1.981b]</ref> Manipud idi [[klasiko a taga-ugma]] ti siensia a kas kita itipannakaammo ket asideg idi a maisilsilpo iti [[pilosopia]]. Idi [[nasapa a moderno a panawen]] dagiti balikas a "siensia" ken "pilosopia" ket sagpaminsan nga agsinnublat a maus-usar iti [[Pagsasao nga
Iti moserno a panagusar, ti "siensia" ket kaaduan a mangitudo ti pamay-an a panagkamat ti pannakaammo, a saan laeng a ti pannakaammo a kabukbukodan. Daytoy ket "kadawyan a natrato a kasla kapadpada ti ‘masna ken maipapan ti bagi a siensia’, ken isu nga naigawidan kadagiti sanga iti panagadal a mangibaga ti penomena iti materiales aa law-ang ken dagiti bukodda a linteg, a sagpaminsan nga adda dagiti naibagbaga a pannakalaksid iti puro a matematiko. Daytoy tattan ti agturay a kapanunutan iti ordinario a panagusar."<ref>Oxford English Dictionary</ref> Ti akakikid a kapanunutan iti "siensia" a naparang-ay dagiti sientista a kas ni [[Johannes Kepler]], [[Galileo Galilei]] ken [[Isaac Newton]] ket nagrugida a nagannurot ti ''[[linlinteg iti katutubo]]'' a kas ti [[linteg iti panaggunay ni Newton]]. Iti daytoy a paset ti panawen kadawyan daytoy a nagbalin a nangitudtiudo ti masna apilosopia a kas ti "masna asiensiae". Kadagiti napalabas iti maika-19 a siglo, ti balikas a "siensia" ket immadu a nagbalin a maikumaduaan ti [[sientipiko a pamay-an]], ti nadisplina a pamay-an ti panagadal ti masna a lubong, a mairaman ti [[pisika]], [[kimika]], [[heolohia]] ken [[biolohia]]. Idi maika-19 a siglo daytoy a ti termino a ''[[sientista]]'' ket napartuat idi babaen ti naturalista a teologo a ni [[William Whewell]] tapno mailasin kadagiti agbirbiruk ti pannakaammo iti katutubo ken dagiti agbirbiruk ti pannakaammo kadagiti sabsabali a disiplina. Ti''Oxford nga Inggles a Diksionario'' ket petsaanna ti nagtaudan iti balikas a "sientista" idi 1834. Daytoy ket sagpaminsan a nangibati ti panagadal iti kapanunutan ti nagtagitaoan ken kagimongan iti maysa a nailimbo a linguistiko, a daytoy ket nasolbar babaen ti pannakaidasig dagitoy a luglugar iti akademiko a panagadal a kas ti [[siensia sosial]]. Ken dagiti pay maipada, adda dagiti sasabali pay a nangruna a lugar iti naidisiplina a panagadal ken pannakaammo nga adda tatta nga aldaw a babaen ti sapasap a pangyuna iti "siensia", a kas ti [[pormal a siensia]] ken [[naipakat a siensia]].
| |||