Guam: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Content deleted Content added
m panangiletra (via AWB script)
m Nagsimpa iti panangiletra/gramatika
Linia 57:
Ti '''Guam''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Guam.ogg|ˈ|ɡ|w|ɑː|m}}; [[Pagsasao a Chamorro|Chamorro]]: '''''{{lang|cha|Guåhån}}''''') ket maysa a naurnos, a [[Dagiti teritorio iti Estados Unidos#Dagiti nainkorporado ken saan a nainkorporado a teritorio|saan a nainkorporado a teritorio]] iti [[Estados Unidos]] a mabirukan idiay akinlaud a [[Taaw Pasipiko]]. Maysa daytoy kadagiti lima a [[Dagiti teritorio iti Estados Unidos|teritorio ti Estados Unidos]] nga addaan iti naipatakder a paisano a gobierno.<ref name="oia">"[http://web.archive.org/web/20070209094507/http://www.doi.gov/oia/Firstpginfo/territories.html Dagiti teritorio ti E.U.]." ''DOI nga Opisina iti Insular a Pannakibiang. Pebrero 9, 2007.</ref><ref>"[http://www.doi.gov/oia/Islandpages/political_types.htm Pannakaipalawag kadagiti Organisasion ti Insular a Politikal a Lugar]." ''Opisina iti Insular a Pannakibiang''. Naala idi Oktubre 31, 2008.</ref> Ti Guam ket nailista a kas maysa kadagiti sangapulo ket innem a [[Listaan ti Nagkaykaysa a Pagpagilian kadagiti Saan a Bukod a Naturayan a Teritorio|Saan a Bukod a Naturayan a Teritorio]] babaen ti [[Naipangpangruna a Komite iti Dekolonisasion]] iti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian]].<ref>[http://www.un.org/Depts/dpi/decolonization/history.htm Pakasaritaan iti U.N. a Dekolonisasion a Komite - Opisial a websiten ti U.N.]</ref> Ti kapitolio iti daytoy nga isla ket ti [[Hagåtña, Guam|Hagåtña]] (sigud idi nga Agaña). Ti Guam ket isu ti kadakelan ken akin-abagatan unay iti [[Is-isla ti Mariana]].
 
Dagiti [[Tattao a Chamorro|Chamorro]], dagiti [[patneng a tattao|patneng]] a tattao ti Guam, ket immunada tinaengan ti isla idi agarup a 4,000 a tawtawen.<ref>[http://www.chamorro.com/kantontasi/commonw.html Kanton Tasi]</ref> Daytoy nga isla ket addan ti atiddog a pakasaritaan iti [[Europeano a kolonialismo]]. Nadutokan babaen ni [[Ferdinand Magellan]] idi agdama ti panagbanbaniaga dagiti Kastila idi Marso 6, 1521, ti immuna a kolonia ket naipatakder idi 1668 babaen ti Espania idi isasangpet dagiti agtalinaed a mairaman ni [[Diego Luis de San Vitores|Padre San Vitores]], maysa a Katoliko a [[misineromisionero]]. Iti adadu ngen dua a siglo, ti Guam ket maysa a nangruna a pagsardengan para kadagiti Espaniol a [[ManilaGaleon ti Galeon]] a tinawen a nagbalballasiw iti Pasipiko. Daytoy nga isla ket tinengngel babaen ti [[Espaniol a Daya nga Indio|Espania]] aginggana idi 1898, nga idi daytoy ket naisuko iti Estados Unidos idi panawen ti [[Gubat ti Espaniol-Amerikano a Gubat]] ken ti kalpasan daytoy ket naited a kas paset iti [[Tulag ititi Paris (1898)|Tulag ititi Paris]].
 
Kas ti kadakkelan nga isla idiay [[Mikronesia]] ken ti maymaysa laeng a tinengngel ti Estados Unidos nga isla iti dayta a rehion sakbay ti [[Maikadua a Sangalubongan a Gubat]], ti Guam ket tiniliw ti [[Imperio ti Hapon|Hapon]]o idi Disiembre 8, 1941, kadagiti oras kalpasan ti panagbomba ti [[Pearl Harbor]], ken nasakupan iti dua ken kagudua a tawtawen.
Iti panawen daytoy a panagsakup, dagiti tattao iti Guam ket suheto kadagito aramid a mairaman ti tuok, putolan ken rames,<ref>[http://catalogue.nla.gov.au/Record/197751 Restitusion ti Gubat a Tignay : panangdengngeg sakbay ti Subkomite iti Insular ken Internasional a PanakibiangPannakibiang iti Co... | Nailian a Biblioteka iti Australia]</ref> ken napilitda nga umampon ti Hapon a kultura.<ref>{{cite journal|last=Higuchi|first=Wakako|title=Ti Pannaka-Hapon nga Annuroten para dagiti Chamorro iti Guam, 1941-1944|journal=Ti Warnakan iti Pakasaritaan ti Pasipiko|date=Hunio 2001|volume=36|issue=1|pages=19–35}}</ref> Ti Guam ket suheto idi ti narungsot a panakilablaban idi natiliw met laeng ti isla babaen dagiti tropa ti Estados Unidos idi Hulio 21, 1944, ti petsa a tinawen a napammadayawan a kas ti [[Wayaan nga Aldaw]].<ref>{{cite news | agency=Associated Press | title=Ti polis ti Guam ket nakatiliw iti suspekto iti panaglagip a panagtakaw | newspaper=Marine Corps Times | date=Hulio 7, 2007 | url=http://www.marinecorpstimes.com/news/2007/07/ap_guammemorialtheft_070707/ | accessdate=Abril 5, 2010}}</ref>
 
Tatta nga aldaw, ti ekonomia ti Guam ket nasuportaran babaen ti kangrunaan nga industriana, ti [[turismo]], a naipangpangruna a buklen daytoy kadagiti bisita manipud iti Hapon. Ti maikadua a pagtaudan ti matgedan ti Guam ket ti [[Siiigam a Buyot iti Estados Unidos|Militar ti Estados Unidos]].<ref name="Rogers">{{cite book | first=Robert F. | last=Rogers | title = Pagtungpalan a Panagtaldiap ti daga: Pakasaritaan iti Guam | location = Honolulu | publisher = Pagmalditan ti Unibersidad iti Hawaii | year= 1995 | url = | doi = | isbn = 978-0824816780 | accessdate = }}</ref>