Charles Darwin: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Nagsimpa iti panangiletra/gramatika |
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Nagsimpa iti panangiletra/gramatika |
||
Linia 4:
|image = Charles Darwin seated crop.jpg
|alt=Ti tallo a pagkapat a kaatiddog a ladawan ni Darwin.
|caption = Ni Darwin,
|birth_date = {{Petsa ti pannakaipasngay|1809|2|12|fd=y}}
|birth_place = [[The Mount, Shrewsbury|Mount House]], [[Shrewsbury]], Shropshire, Inglatera
Linia 36:
Ni Darwin ket nagipablaak iti daytoy a teoria nga adda iti di-masungat nga ebidensia para iti ebolusion iti 1859 a librona nga ''[[Iti Punganay dagiti Sebbangan]]'', a nakadaer iti sientipiko a panakailikudan dagiti nasapsapa konsepto iti [panagbarbaro dagiti sebbangan]].<ref>{{cite book |title=No apay a ti Ebolusion ket Agpayso |last = Coyne |first=Jerry A. |authorlink=Jerry Coyne |year=2009 |publisher=[[Unibersidad ti Oxford University a Pagmalditan]] |location= Oxford |isbn=0-19-923084-6 |page=17 |quote=Iti ''Ti Punganay'', ni Darwin nagited ti sabali a hipotesis pra iti panagrangrang-ay, panagdumaduma, ken daremdem iti biag. Kaaduan iti dayta a libro ket agirepresenta ti ebidensia a daytoy ket saan laeng nga agsuporta iti ebolusion ngem daytoy ket agsuppiat pay iti panagparpartuat. Iti panawen ni Darwin, dagiti ebidensia kadagiti teoriana ket di-masungat ngem saan a kompleto a nakeddeng.}}</ref><ref>{{cite book |title=Dagiti sinaruno ni Darwin |last=Glass |first=Bentley |authorlink=Bentley Glass |year=1959 |publisher=Unibersidad ti Johns Hopkins a Pagmalditan |location=Baltimore, MD |isbn= 0-8018-0222-9|page=iv |quote=Tipanagilawlawag ni Darwin let maysa a nadaeg a sintesis iti ebidensia...maysa a sintesis...a di-masungat a panakaregta ken maawawatan}}</ref> Babaen idi 1870 ti [[sientipiko a komunidad]] ken kaaduan iti sapasap a publiko ket nagawaten ti [[ebolusion a kas teoria ken kinapudno|ebolusion a kas maysa a kinapudno]]. Nupay kasta, adu dagiti kumaykayat kadagiti [[Ti salip iti Darwinismo|kasalisala panangilawlawag]] ken saan nga inggana idi rimsua iti [[moderno nga ebolusionario a sintesis]] manipud idi 1930s aginggana idi 1950 a kaaduan ti naparang-ay a konsenso a no ania ti masna a panagpili ti kangrunaan a mekanismo ti ebolusion.<ref name=JvW>{{Harvnb|van Wyhe|2008}}</ref><ref name=b3847>{{harvnb|Bowler|2003|pp=178–179, 338, 347}}</ref> Iti nabaliwan a porma, ti sientipiko a naiduktalan ni Darwin ket isu ti nagtipon kadagiti teoria dagiti [[siensia iti biag]], a nagipalpalawag ti [[biodibersidad|panagdumaduma iti biag]].<ref>[http://darwin-online.org.uk/biography.html Dagiti Kompleto nga Obra ni Darwin iti Online – Biograpia.] ''darwin-online.org.uk''. Naala idi 2006-12-15<br />{{Harvnb|Dobzhansky|1973}}</ref><ref>A kas maysa a Darwiniano nge eskolar ni Joseph Carroll iti Unibersidad iti Missouri–Est. Ni Louis ket nangikabil idiay pangyunana iti moderno a panakaimaldit manen iti obra ni Darwin: "''Ti Punganay dagiti Sebbangan'' ket adda dagiti naipangpangruna a panakaitunton panangkaskaso tayo. Daytoy ket maysa kadagiti dua wenno tallo a kanngrunaan nga obbra iti amin a panawen kadagiti obobra a maipammakasapulan ken agnanayon a mangbalbaliw ti panakita tayo iti lubong...Daytoy ket naipagrinnason iti naikaykaysa a nainget a pannakaitunos ngem daytoy pay ket nasayaat a naibitla, naikammapanunotan a maipalpalawagan, ken retotika a di-masungat." {{cite book |title=Iti punganay dagiti sebbangan babaen iti masna a panagpili |editor=Carroll, Joseph |year=2003 |publisher=Broadview |location= Peterborough, Ontario|isbn= 1-55111-337-6|page=15 |url= }}</ref>
Ti nasapa a pannakainteresado ni Darwin katutubo ket nangiturong kaniana ti panagliwayna ti [[mediko nga edukasion]] idiay [[Unibersidad iti Edinburgh]]; embes ket, timmulong a nagtaluntun dagiti [[marino nga inbertibrado]]. Ti panagadalna idiay Unibersidad iti Cambridge ket nagparegta kaniana iti panagayatna para iti [[masna a siensia]].<ref name=whowas>{{Harvnb|Leff|2000|loc=[http://www.aboutdarwin.com/darwin/WhoWas.html About Charles Darwin]}}</ref> Ti bukodna a [[Maikadua a Panaglayag iti HMS Beagle|panaglayag iti lima a tawen]] idiay {{HMS|Beagle}} ket nagipatakder kaniana a kas maysa a nalatak a heologo a dagiti pinalpaliiwna ken teoriana ket nagsuporta kadagiti [[unipormista]] a
Nariribukan babaen ti pannakaiwarwaras dagiti kaatapan a biag ken dagiti inurnongna a [[posil]] iti panaglayagna, ni Darwin ket nangrugi kadagiti naisalaysayan a panagtaluntun ken idi 1838 isu ket nangbukel ti teoriana iti masna a panagpili.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=263–274}}</ref> Uray no idi ket pinakitungtungaana iti daytoy a kapanunotanna kadagiti nadumaduma a naturalista, isu ket makasapul ti nawatiwat a tiempo a pangsukisok ken ti umuna a nasken ket ti obrana iti heolohiko.<ref>{{harvnb|van Wyhe|2007|pp=184, 187}}</ref> Isu ket nagsursurat ti teoriana idi 1858 idi nagpatulod ni [[Alfred Russel Wallace]] ti maysa a salaysay a nagipalpalawag iti maysa a kapada a
Iti pannakapadayaw ni Darwin a kas maysa a nalatak a sientista, isu ket napammadayawan babaen ti maysa a nangruna a panakaitabon a seremonia idiay [[Westminster Abbey]], nga isu ket naitabon idiay asideg ni [[John Herschel]] ken [[Isaac Newton]].<ref name=DarwinsBurial>{{Harvnb|Leff|2000|loc=[http://www.aboutdarwin.com/darwin/burial.html Panakaitabon niDarwin]}}</ref> Ni Darwin nailawlawagan a kas maysa kadagiti kaimpluensian a a piguro iti pakasaritaan iti nagtagitaoan.<ref>{{cite news|url=http://www.newscientist.com/special/darwin-200|title=Naipangpangruna a langa: Darwin 200|accessdate=2 Abril 2011 | work=New Scientist}}</ref><ref>{{cite book| last = Hart| first = Michael H.| author-link = Michael H. Hart| year = 2000| title = The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History| publication-place = New York| publisher=Citadel|ref=harv| isbn = 0-89104-175-3}}</ref>
Linia 47:
[[Papeles:Charles Darwin 1816.jpg|thumb|left|upright|alt=Tallo a pagkapat a kaatiddog a ladawan iti nakatugaw nga umisisem nga ubing nga agkitkita iti kumutmita. Nga adda ti nalinteg a buok, ken nagkawes iti nagisit a kawes nga adda ti dakkel a nakarenken a kuelio. Iti saklotna ket agtengtengngel iti masetera iti agsabsabong a mula|Ti agtawen iti pito a ni Charles Darwin idi 1816.]]
Ni Charles Robert Darwin ket naipansgay idiay [[Shrewsbury]], Shropshire, Inglatera idi 12 Pebrero 1809 idiay pagtaengan ti pamiliana, a [[The Mount, Shrewsbury|ti Mount]].<ref>{{cite web|url=http://darwin.baruch.cuny.edu/biography/shrewsbury/mount/|title=The Mount House, Shrewsbury, Inglatera (Charles Darwin)|author=John H. Wahlert|date=11 Hunio 2001|work=Darwin ken Darwinism|publisher=[[Kolehio ti Baruch]]|accessdate=26 Nobiembre 2008}}</ref> Isu ket ti maikalima kadagiti innem nga agkakabsat it nabaknang a doktor ken agibubos a ni [[Robert Darwin]], ken [[Susannah Darwin]] (''née'' Wedgwood). Isu ket apoko ni [[Erasmus Darwin]] iti bangir ti amana, ken ni [[Josiah Wedgwood]] iti bangir ti inana. Dagitoy dua apamilia ket [[Unitarianismo|Unitariano]], nupay
Idi kalgaw ti 1825 ket nagbalin a kas maysa a kabarbaro a doktor, a timultulong iti amana a amangagas kadagiti napanglaw idiay Shropshire, sakbay a napan idiay [[Unibersidad iti Edinburgh nga Eskuela ti Medisina]] a kaduana ti kabsatna nga Erasmus idi Oktubre 1825.
Iti maikadua atawen ni Darwin, simrek iti [[Pliniana a Kagimongan]], ti maysa nga estudiante a grupo ti [[masna apakasaritaan]] a dagiti sinupiat ket naiwalang iti [[radikalismo (naipakasaritaan)|radikall]] a [[materialismo]]. Isu ket timmulong kenni [[Robert Edmond Grant]] kadagit panagsuksukisok iti anatomia ken siklo iti biag kadagiti [[marino nga inbertebrado]] idiay [[Firth iti Forth]], ken idi 27 Marso 1827 ket nagrepresenta idiay Pliniana iti bukodna a panakaduktal a dagiti nangisit nga espora a mabirukan iti kontsa ti [[tirem]] ket itlog iti pagi a [[alimatek]]. Iti maysa nga aldaw, ni Grant ket kinayawna ti [[Lamarckismo|ebolusionario a
== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}
{{Kontrol ti autoridad
{{DEFAULTSORT:Darwin, Charles}}
|