|
}}
Ti '''Java''' ([[Pagsasao nga Indones|Indones]]: ''Jawa''; [[Pagsasao a Habanes|Habanes]]: ꦗꦮ; [[Pagsasao a Sundanes|Sundanes]]: {{sund|ᮏᮝ}}) ke ti maysa nga [[isla]] ti [[Indonesia]]. Iti agarup a {{pagbaliwen|138,800|km2|mi2}}, ti isla ket maipada iti [[Inglatera]], ti [[Estado ti Estados Unidos]] ti [[North Carolina]], [[Dagiti probinsia ti Tsina|Probinsia ti Tsina]] ti [[Anhui]] wenno [[Omsk Oblast]]. Iti populasion iti sumurok a 141 a riwriw (ti bukod nga isla) wenno 145 ariwriw (ti administratibo a rehion), ti Java ket pagtaengan iti 56.7 a porsiento iti [[Demograpia ti Indonesia|populasion ti Indonesia]] ken daytoy ket [[Listaan dagiti isla babaen ti populasion|kaaduan ti populasion nga isla]].<ref name="citypopulation.de">[http://citypopulation.de/Indonesia-MU.html Indonesia: Urban Population of Cities] Naala idi 22 Disiembre 2015.</ref> Ti kapitolio tisiudadti siudad ti [[Indonesia]], iti [[Jakarta]], ket mabirukan idiay [[Laud a Java|akinlaud a Java]]. Kaaduan iti pakasaritaan ti Indonesia ket napasamak idiay Java. Daytoy idi ti sentro dagiti nabileg nga imperio ti Hindu-Buddista, dagiti Islamiko a sultanato, ken ti bugas ti kolonialakolonial dagiti [[Dagiti Daya nga India ti Olanda|Daya nga India]]. Ti Java ket isu pay idi ti sentro ti [[Pakasaritaan ti Indonesia|panagsagaba ti wayawaya ti Indonesia]] idi las-ud dagiti tawen ti 1930 ken 1940. TI Java ket mangituray iti politika , ekonomia ken kultura ti [[Indonesia]]. Uppat kadagiti walo a lugar ti tawid iti lubong ti UNESCO ti [[Indonesia]] ket m,abirukanmabirukan idiay Java: 1) [[Nailian a Parke ti Ujung Kulon]], 2) [[Templo Borobudur]], 3) [[Templo Prambanan]], ken 4) [[Nasapa a Sito ti Tao iti Sangiran]].
Kaaduan a npormanaporma a ka sresulta dagiti panagbettak iti bulkan, ti Java ket ti [[Listaan dagiti isla babaen ti kalawa|maika-13 a kadakelan nga isla]] iti lubong ken ti [[Listaan dagiti isla ti Indonesia|maikalima a kadakkelan]] idiay [[Indonesia]] babaen timasa ti daga. Ti maysa kawar dagiti bulkaniko a banbantay ket mangporma iti maysa a daya–laud a duri iti igid ti isla. Adda dagiti tallo a nangruna a pagsasao a naisasao iti isla: ti [[Pagsasao a Habanes|Habanes]], [[Pagsasao a Sundanes|Sundanes]], ken [[Pagsasao a Madures|Madures]]. Kadagitoy, ti Habanes ket isu ti katurayan; daytoy ti patneng a pagsasao dagiti agarup a a riwriw a tattao idiay Indonesia, a kaaduan kadagitoy ket agtataeng idiay Java. Iti pay maipatinayon, kaaduanbkaaduan kadagiti agtataeng ket [[bilingual]], nga agsasao iti [[Pagsasao nga Indones|Indones]] (ti opisial apagsasao ti Indonesia) a kas ti umuna ken maikadua a pagsasaoda. Bayat a kaaduan dagiti tattao ti Java ket [[Muslim]], ti populasion ti Java ket dagitidibersiodagiti dibersio nga aglalaok apammatia pammati iti relihion, etnisidad, ken kultura.
Ti Java ket nabingbingay kadagiti uppat nga administratibo a probinsia, ti [[Laud a Java]], [Tengnga a Java]], [[Daya a Java]], ken [[Banten]], ken dagiti dua nga espesial a rehion, ti [[Jakarta]] ken [[Yogyakarta (espesial a rehion)|Yogyakarta]].
== Etimolohia ==
Saan a nalawag dagiti taudan ti nagan ti "Java". Ti maysa a posibilidad ket ti silaisla ket nanaganan idi iti mula a [[Foxtail millet|''jáwa-wut'']], a naibagbaga kano idi nga adu iti isla idi las-ud itidaytaiti dayta a panawen, ken idi kasakbayan iti Indianisasion ti isla ket addaan kadagiti sabali a nagan.<ref>Raffles, Thomas E.: ''History of Java''. Oxford University Press, 1965, p. 2.</ref> Adda pay dagiti sabali a nagtaudan: ti balikas a ''jaú'' ken dagiti sabali a kaibuksilanna ket ti kayatn a sawen ket "iti labes" wenno "adayo".<ref name="Raffles, Thomas E. 1965. Page 3">Raffles, Thomas E.: ''History of Java''. Oxford University Press, 1965, p. 3.</ref> Ken, iti [[Sanskrito]] a ''yava'' ket kayatna a sawen ket sebada, ti maysa a mula nga iti daytoy nga isla ket nadayeg.<ref name="Raffles, Thomas E. 1965. Page 3" /> Naibagbaga ti "Yawadvipa" itikasapaaniti kasapaan nga epiko ti [[India]], ti [[Ramayana]]. Ni [[Sugriva]], ti hepe ti buyot ni [[Rama]] ket inpatulodna dagiti tropana idiay Yawadvipa, ti isla ti Java, tapno birukenda ni [[Sita]].<ref>[https://books.google.com/books?id=9ic4BjWFmNIC&pg=PA465 History of Ancient India Kapur, Kamlesh]</ref> Isu a daytoy ket naibagbaga idi idiay India babaen ti nagan a Sanskrito iti "yāvaka dvīpa" (dvīpa = isla). Ti Java ket naibagbaga idi iti taga-ugma teksto ti Tamil iti ''[[Manimekalai]]'' babaen ni [[Chithalai Chathanar]] a nagkunkuna a ti Java ket addaan idi iti maysa pagarian nga addaan iti kapitolio a tinawtawagan iti Nagapuram.<ref>Hindu culture in ancient India by Sekharipuram Vaidyanatha Viswanatha, p. 177.</ref><ref>Tamil Literature by M. S. Purnalingam Pillai, p. 46.</ref><ref>The Tamils Eighteen Hundred Years Ago by V. Kanakasabhai, p. 11.</ref> Nangibagbaga pay tisabali a taudan a ti balikas a "Java" ket naala manipud iti ramut a balikas ti [[Pagsasao a Proto-Austronesio|Proto-Austronesio]] iti ''Iawa'' a ti kayatna a sawen ket "balay".<ref>Hatley, R., Schiller, J., Lucas, A., Martin-Schiller, B., (1984). "Mapping cultural regions of Java" in: Other Javas away from the kraton. pp. 1–32.</ref> Ti nalatak nga isla ti Iabadiu wenno Jabadiu ket naibagbaga idi iti ''[[Geography (Ptolomeo)|Geographia]]'' ni [[Ptolomeo]] a naisurat idi agarup a 150 CE iti [[Imperio a Romano]]. Ti ''Iabadiu'' ket nakunkuna a ti kayatna sawen ket "isla ti sebada", ket nabaknag kano iti balitok, ken addaan iti pirak nga ili a tinawtawagan iti Argyra iti laud a patingga. Ti nagan ket mabalin a mangibaga iti Java,<ref name ="AncientGeo">{{cite book|title=History of Ancient Geography|author=J. Oliver Thomson|publisher=Cambridge University Press|year=2013|isbn=978-1-107-68992-3|url =https://books.google.com/books?id=GpP0wKQ1lksC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|pages=316–317}}</ref> ken naala manipud iti Hindu a nagan iti Java-dvipa (Yawadvipa).
== Dagiti nagibasaran ==
|
