Mehiko: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Ti '''Estados Unidos dagiti Mehikano'''<ref>{{cite-Rubino|Mehikano|page=366}}</ref>wenno kadawyan a makunkuna a kas '''Mehiko'''<ref>{{cite-Rubino|Mehiko|page=366}}</ref>, ket maysa nga batay-linteg a pederal a republika iti [[Amianan nga Amerika]]. Nabeddengan iti amianan iti [[Estados Unidos]]; iti abagatan ken laud babaen ti [[Taaw Pasipiko]]; iti abagatan a daya babaen ti [[Guatemala]], [[Belis]], ken ti [[Baybay Karibe]]; ken iti daya babaen ti [[Golpo ti Mehiko]].<ref>Heograpiko a Diksionario ti Merriam-Webster, Maika-3 nga ed. Springfield, MA: Merriam-Webster, Inc.; p. 733</ref>Naisakupan na daytoy iti nganngani a dua a [[riwriw]] a kuadrado kilometro (sumurok a 760,000 kuadrado milia),<ref name="cia.gov">{{CIA World Factbook link|mx|Méhiko}}</ref>Ti Méhiko ket isu ti maikalima a kadakkelan a pagilian iti [[Kaamerikaan]] babaen ti dagup a kalawa ken ti maika-13 a kadakkelan a naiwayawayas a pagilian iti lubong. Nga addan ti nakarkulo a populasion iti surmurok a 112 a riwriw,<ref name="INEGI 2010 Census Statistics" /> isu daytoy ti maika-11 a kapusekan ti populasion ken ti kapusekan ti populasion kadagiti agsasao ti Españiol a pagilian. Ti Mehiko ket maysa a a tiponan ti muyong a nagbuklan [[Dagiti politikal a pannakabingbingay ti Mehiko|dagiti tallo pulo ket maysa nga estado]] ken maysa a [[Siudad ti Mehiko|Pederal a Distrito]], ti kapitolio a siudad.

 

 

Ti Mehiko ket maysa kadagiti kadakkelan nga ekonomia iti lubong, ken daytoy ket naipanunotan a kas maysa a [[rehional a bileg]] ken [[tengnga a bileg]].<ref>{{cite web|last=James Scott, Matthias vom Hau ken David Hulme|title=Ti Labes ti BICs: Dagiti estratehia ti impluensia|url=https://www.escholar.manchester.ac.uk%2Fapi%2Fdatastream%3FpublicationPid%3Duk-ac-man-scw%3A105725%26datastreamId%3DSUPPLEMENTARY-1.DOC&ei=fMKFT7SMKIye8gS71NHACA&usg=AFQjCNHKPFxJk5bu6Qs5R2SKSUs8IwidWw&sig2=_lt4YNVT-1ECYQBh61EWgA|publisher=Ti Unibersidad ti Manchester|accessdate=Abril 11, 2012}}</ref><ref>{{cite web|title=Kasano ti mangipada kadagiti rehional a bileg: dagiti panagusig a konsepto ken panagsukisok dagiti topiko|url=http://www.giga-hamburg.de/dl/download.php?d=/content/staff/nolte/publications/how_to_compare_nolte.pdf|publisher=Britaniko a Gimong ti Internasional a Panagadadal|accessdate=Abril 11, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/05.pdf |title=Ministro ti Ganganaet a Pannakibiang ti Hapon |format=PDF |date= |accessdate=2012-05-07}}</ref><ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 Oxford Analytica]</ref> Iti maipatinayon, ti Mehiko ket isu idi ti immuna a kameng ti Latino Amerikano nga [[Organisasion para iti Ekonomiko a Panagtitinnulongan ken Panagrangrang-ay]] OECD (manipud idi 1994), ken naipanpanunotan a maysa nga akinngato a tengnga a matgedan a pagilian babaen ti Banko ti Lubong.<ref name="wb-upper-middle">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |title=Pagilian ken Agpatpautang a Grupgrupo |publisher=Banko ti Lubong |accessdate=Marso 5, 2011|quote=Ti Akinngato a tengnga a Matgedan a naipalawagan a kas ti matgedan ti tungngal maysa a tao a nagbaetan ti $3,976 – $12,275}}</ref> Ti Mehiko ket naipanpanunotan a kas maysa a [[baro a naindustrialisado a pagilian]]<ref name=Globalization>{{cite book|title=Globalisasion ket Panagbalbaliw ti Ganganaet nga Annuroten ti Ekonomiko|author=Paweł Bożyk|chapter=Baro a Naindustrialisado a Pagilian|publisher=Ashgate Publishing, Ltd|year=2006|isbn=0-7546-4638-6|page=164}}</ref><ref name=Limits>{{cite book|title=Dagiti Patingnga ti Pagtutumpongan|author=Mauro F. Guillén|chapter=Dagiti Multinational, Ideolohia, ken Naurnos a Panagobra|pages=126 (Tabla 5.1)|publisher=Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan|year=2003|isbn=0-691-11633-4}}</ref><ref name=AIA>{{cite book|title=Heograpia, Ti Napagkaykaysa nga Arngian|author=David Waugh|chapter=Dagiti Agpatpataud nga Industria (kapitulo 19), panagrangrang-ay ti Lubong (kapitulo 22)|pages=563, 576–579, 633, and 640|publisher=Nelson Thornes Ltd.|year=2000|isbn=0-17-444706-X}}</ref><ref name=Principles>{{cite book|title=Dagiti Punganayan dagiti Ekonomia|author=N. Gregory Mankiw|year=2007|isbn=0-324-22472-9|publisher=Thomson/South-Western|location=Mason, Ohio}}</ref> ken maysa a [[Rumrumsua a Bilbileg|rumrumsua a bileg]].<ref>{{cite web|url=http://ipsnews.net/news.asp?idnews=38056 |title=G8: Nupay dagiti paggiddiatan, ti Mehiko ket Nanam-ay a kas Rumrumsua a Bileg|publisher=Ipsnews.net |date=Hunio 5, 2007 |accessdate=Mayo 30, 2010}}</ref> Daytoy ket addaan iti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (nominal)|maikasangapulo ket tallo a kadakkelan]] ti nominal GDP ken ti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (PPP)|maikasangapulo ket maysa a kadakkelan]] babaen ti [[pagpadaan ti kapigsa ti panag-gatang]]. Ti [[Ekonomia ti Mehiko|ekonomiana]] ket napigsa a naisilpo kadagiti kumaduaanna ti [[North American Free Trade Agreement|Nawaya a Tulagan ti Komersio ti Amianan nga Amerika]] (NAFTA), a naipangpangruna ti Estados Unidos.<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35749.htm Mehiko (05/09)]. Departamento ti Estado ti Estados Unidos. Naala idi:2009-11-25</ref><ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/row/RL34733.pdf CRS a Reporta para iti Kongreso]. Serbisio ti Kongresional a Panagsukisok. Nobiembre 4, 2008</ref> Ti Mehiko ket mairanggo ti maikanem iti lubong ken umuna iti Kaamerikaan babaen ti bilang ti [[UNESCO]] a [[Tawid a Luglugar iti Lubong]] nga addaan iti [[Listaan dagiti Tawid a Llugar iti Lubong idiay Kaamerikaan#Mehiko (31)|31]],<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list |title=UNESCO World Heritage Centre – World Heritage List |publisher=UNESCO |accessdate=Mayo 25, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/events/295 |title=Mexico's World Heritage Sites Photographic Exhibition at UN Headquarters |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=Mayo 30, 2010}}</ref><ref>Tabla dagiti Tawid a Lugar iti Lubong babaen ti pagilian</ref> ken idi 2007 ket isu idi ti maikasangapulo a kaaduan a nabisbisita a pagilian iti lubong nga adda dagiti 21.4 a riwriw nga internasional a simmangsangpet ti tungngal maysa a tawen.<ref>{{cite web|url=http://www.unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/UNWTO_Highlights08_en_HR.pdf |title=Turismo |format=PDF |accessdate=Mayo 30, 2010}}</ref>

== Etimolohia ==

{{Nangruna|Nagan ti Mehiko}}

 

Ti ''[[Nagan ti Mehiko|Mēxihco]]'' ket isu idi ti Nahuatl a termino para iti puseg a daga ti [[Imperio ti Aztec]], a nainaganan, ti [[Ginget ti Mehiko]], ken dagiti taona, ti [[Mexica]], ken dagiti naipalikmut a teritorio a nagbalin nga isu ti [[Estado ti Mehiko]] a kas maysa a panakabingbingay ti [[Baro nga Espania]] sakbay ti pannakawayawaya (ipada ti ''[[Latium]]''). Daytoy ket sapasap a naipanunotanm a maysa a [[toponimo]] para iti ginget a nagbalin a ti kangrunaan nga [[etonimo]] para iti nagbanagan ti [[Tinallo a Kumaduaan ti Aztec]], wenno ti baliktadna daytoy.

 

 

Ti nagan ti siudad-estado ket naisurat ti Espaniol iti México nga adda iti ponetiko a pateg ti <x> a letra iti Mediebal nga Espaniol, a nangirepresenta ti [[voiceless palato-alveolar sibilant|awan timek a prikatiba a postalbeolar]] ti {{IPA|[ʃ]}}. Daytoy nga uni, ken ti pay [[voiced palato-alveolar sibilant|natimekan a prikatiba a postalbeolar]] ti {{IPA|[ʒ]}}, a nangirepresenta ti <j>, ket nagbalin ti maysa a [[voiceless velar fricative|awan timek a makedngan a prikatiba]] ti {{IPA|[x]}} idi las-ud ti maika-16 a siglo. Daytoy ket nangiturong ti sabsabali a pannakaibaga ti ti Méjico kadagiti nadumaduma apablaak iti Espaniol, a kangrunaan idiay Espania, nga idiay Mehiko ken dagiti pagilian nga agsasao ti Espaniol ket kinaykayatda ti panagiletra a México. Kadagiti napalabas a tawen ti [[Real Academia Española]], nga agalalagad ti pagsasao nga Espaniol, ket nangikeddeng a dagitoy dua a kita ket mabalin a maawat iti Espaniol ngen ti maipatpatalked a [[panangiletra]] ket ti México.<ref>http://buscon.rae.es/dpdI/SrvltConsulta?lema=méxico</ref> Kaaduan kadagiti pablaak kadagiti amin nga agsasao ti Espaniol a pagilian ket sursurotendan daytoy, urayno ti pagpilia a sabali a kita ket sagpaminsan pay laeng a maus-usar.Iti Ingles, ti <x> iti Mexico ket saan a mangirepresenta ti kasisigud wenno ti agdama nga uni, ngem ti konsonante a rimpuok ti {{IPA|[ks]}}.

[[Papeles:El Castillo Stitch 2008 Edit 2.jpg|thumb|right|[[Chichen Itza]]]]

[[Papeles:Piramide de la Luna 072006.jpg|thumb|right|Pakaimatangan ti piramida ti bulan idiay [[Teotihuacan]], ti maysa a dakkel a a kasakbayan ti Columbiano a siudad, nga addaan kadagiti ad-adu ngem 150,000 a nagtataeng idi katurayna idi maika-5 a siglo.]]

 

=== Dagiti taga-ugma a kultura ===

* {{Dmoz|Regional/North_America/Mexico}}

* {{Wikiatlas|Mexico|Mehiko}}

{{Kontrol ti autoridad}}