Komunismo: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Ti '''Komunismo''' (manipud tiiti [[Pagsasao a Latin|Latin]] ''communis'' -– sapasap, sangalubongan) ket maysa a [[Rebolusionario a sosialismo|rebolusionari a sosialista]] a tigmnaytignay tapno makapartuat tiiti maysa nga [[Awan klase a kagimongan|awan klase]], awan kuarta, ken [[awan estado a kagimongan|awan estado]] a [[sosial nga urnong]] a [[Arisadsad ken nalatak a patakder|naipatakder]] babaen ti [[sapasap a panagtagikua]] dagiti [[dagiti pamay-anti panagpataud|pamay-an ti panagpataud]], ken ti pay [[sosial]], [[politiko]] ken [[ekonomia|ekonomiko]] nga ideolohia a mangipaturong ti panakabangonpannakabangon iti daytoy a sosial nga urnos. Daytoy a tignay, kadagiti [[Marxista-Leninista]] a panakaipatarus, ket kaaduannakaaduan a naimpluensian tiiti pakasaritaan ti maika-20 a siglo, a nakakita ti nakaro a panagsasalisal a nagbaetan ti "sosialista a lubong" (dagiti [[sosialista nga estado]] a tinurayan babaen dagiti [[Partido Komunista|partido komunista]]) ken ti "lumaud a lubong" (dagiti pagilian ngnga aaddaaddaan dagitikadagiti [[tiendaan nga ekonomia]]).

Iti [[Marxismo|Marxista a teoria]], '''puro a komunismo''' ket maysa a naisangsangayan nga agpang iti naipakasaritaan a panagrang-ay a dimteng manipud tiiti panagrang-ay [[dagiti produktibo a puersa]] a nangiturong ti kaaduan unay kadagiti kabaknang ti materiales, a mangpalubos para iti [[Manipud tiiti tungngal maysa segun ti abilidadna, iti tungngal maysa segun ti kammasapulanna|naibatay ti panagiwarwaras a kammasapulan]] ken dagiti sosial a panakibiangpannakibiang a naibatay kadagiti [[Nawaya a pagambangan (komunismo ken anarkismo)|nawaya a naigambang a tattao]].<ref>''Kritiko iti Gotha Programme'', Karl Marx.</ref><ref>''Napno a Komunismo: Ti Patingga a Pagtungpalan'': http://www.economictheories.org/2009/05/full-communism-ultimate-goal.html {{WebCite|url=http://www.webcitation.org/60XSuRhmT|date =2011-07-29}}</ref> Ti husto a panangilawagan ti komunismo ket agdumaduma, ken kanayon naibiddutan, iti sapasap a politika a ballaag, a maisinnukatan nga inususarinus-usar iti [[sosialismo]]; nupay kasta, ti Marxista a teoria ket makisuppiat a ti sosialismo ket panagdaliasat nga agpang laeng iti dalan a mapan ti komunismo. Ti [[Leninismo]] ket aginayon ti Marxismo a pakinakem ti maysa nga [[umun-una a partido]] tapno mangidaulo ti proletario a rebulosion ken mangitalged kadagiti amainamin a bileg ti politiko kalpasan ti rebolusion para kadagiti agob-obra a klase, para iti panagrang-ay iti sangalubongan a [[panakarikna ti klase]] ken [[pagbinglayan a demokrasia|pagbinglayan ti agob-obra]], iti agpang a panagdaliasat a nagbaetan ti [[kapitalismo]] ken sosialismo.

Dagiti [[konsilo a komunista]] ken dagiti saan a Marxista a [[libertariano a komunista]] ken [[anarko-komunista]] ket suppiatenda dagiti kapanunotan ti umun-una a partido ken ti maysa nga agpang a panagdaliasat, ken mangitakderda para iti panakabangon ti napno a komunismo tapno dagus a amngrugi kalpasan ti panakaikkatpannakaikkat ti kapitalismo. Adda dagiti nawatiwat a sakop dagiti teoria kadagiti naisangsangayan a komunista iti pammateg a kasano ti mangbangon kadagiti kita ti intitusion a mangsukat kadagiti nadumaduma a makina ti ekonomia (a kas ti panagiwarwaras ti makmakan, edukasion, ken dagiti ospital) a kas ti irurumsuada babaen kadagiti kapitalista a sistema—wenno saan nga aramiden dagitoyen. Adda kadagitoy a komunista ket addaanda tiiti naisangsangayan a plano para kadagiti kita ti administrtiboadministratibo a bagbagi a mangsukat kadagiti agdama, bayat nga agnanayon a mangikarkari a dagitoy a bagi ket [[decsentarlisasiondesentralisasion|saan a naipatengnga]] ken [[panagtagikua tiiti agtrabtrabaho|tagikua ti agob-obra]], a kasla ti agdama tiiti uneg dagiti aktibista a tignay. Dadgiti dadduma ket awan dagiti konkreto a planoda kalpasan ti rebolusion, embesimbes ket agtuntonda nga agtaltalek kadagiti agob-obra ti lubong ken ti napanglaw ket kabukbukodanda a maammoantomaammuanto dagiti husto a moda iti panagiwarwaras ken nawatiwat a panagpataud, ken dagiti pay koordinasion, nga awan ti kammasapulan para kadagiti aniamanania man a naipatakder a "panagsukat" para iti kapitalista a [[pagilian-estado|naibatay ti estado]] a panagtengngel.

Iti moderno a panagisao a makunkuna dagiti adu nga agkomkomento a sosiologo ken politiko a kas ti "sapasap a politiko", ti komunismo ket kankanayo a maususarmaus-usar ti panagitudo kadagiti annuroten dagiti komunista nga estdoestado, a kas, dagiti dagup a tinengtengngel babaen dagiti [[partido komunista|komunista a partido]], urayno ti aniamanania man a naipakat a linaon ti pudno nga [[ekonomiko a sistema]] a sursurotenda. Dagiti kas pagarigan kadagitoy ket dagiti annuroten ti [[Sosialista a Republika iti Bietnam]] a ti ekonomiko a sistema ket agitiptipon ti "[[doi moi]]", ti [[Republika dagiti Tattao iti Tsina]] (PRC) a ti ekonomiko a sistema ket agitiptipon ti "[[sosialista a tiendaan ti ekonomia]]", ken ti ekonomiko a sistema ti Kappon ti Sobiet a naipalawag a kas ti "[[estado a kapitalista]]" babaen dagiti saan a Leninista a sosiologo ken kalpasan daytoy babaen dagiti komunista nga umadaduumad-adu a sumupsupiat ti kalpasan ti Stalin a panawen a modelo ti Sobiet a naparang ti panawen ti maika-20 a siglo (a kas, dagiti [[Maoista]], dagiti [[Trotskista]] ken dagiti [[libertariano a komunista]])—ken ti maysa pay a puntospunto babaen ni [[Vladimir Lenin]].<ref>Lenin's [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/cw/volume27.htm Naurnong nga ob-obra Tomo. 27], p. 293, inadaw nga insao babaen ni [http://web.archive.org/20040318182051/www.geocities.com/aufheben2/auf_6_ussr1.html Aufheben] {{WebCite|url=http://www.webcitation.org/5knCuc4J3|date =2009-10-25}}</ref>

== Etimolohia ken terminolohia ==

Ti ''komonunismo'' ket nagtaud manipud tiiti Latin a balikas a ''communis'', a kayatna a saoensawen ket "biningayan" wenno "tagikua ti amin".<ref>{{Cite encyclopedia|title=Communism|encyclopedia=Britannica Encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/129104/communism}}</ref><ref>''World Book'' 2008, p. 890.</ref>

Iti kapanggepan ti [[naipakasaritaan a materialismo]], ti komunismo ket isu ti kakapanunotankapanunotan iti maysa a nawaya a kagimongan nga awan ti panakabingbingaypannakabingbingay wenno panakaisinsinapannakaisinsina, a ti sangkataoan ket nawaya tipanakairurumenti panakairurumen ken pagkurangan. Ti maysa a komunista a kagimongan ket awan kadagiti gobierno, pagilian, wenno klase apanakabingbingaya panakabingbingay. Iti [[Marxista a pilosopia|Marxista a teoria]], ti [[diktadura ti proletariado]] ket isu ti agtengnga a sistema anagbaetana nagbaetan ti [[kapitalismo]] kenkomunismoken komunismo, no ti gobierno ket adda ti pamay-an ti panagbalbaliw kadagiti pamuspusan ti panagtagikua manipud tiiti [[pribatismo]] a mapan ti naurnong a panagtagikua.<ref>{{cite web|title=Kritisismo ti ti Gotha Programme—IV |work=Kritisismo ti Gotha Programme |url=http://www.marxists.org/archive/marx/works/1875/gotha/ch04.htm |accessdate=2009-10-18}}</ref> Iti [[politkal a siensia]], ti termino a "komunismo" ket sagpaminsan a naus-usar a mangitudo kadagiti [[komunista nga estado]], ti [[porma ti gobierno]] a ti [[Estado |estado]] ket agtigtignay babaen ti maysa a [[maymaysa a partido nga estado|maysa a partido a sistema]] ken mangirangarang ti panakaitalek iti [[Marxismo-Leninismo]] wenno ti kapadpada kadagiti kastoy.

[[Papeles:Hammer_and_Sickle_Red_Star_with_GlowHammer and Sickle Red Star with Glow.png|thumb|125px|left|Ti [[martilio ken kumpay]] ken ti [[nalabbasit a bituen]] ket dagiti unibersal a [[dagiti simbolo ti komunismo|simbolo ti komunismo]].]]

Iti moderno a panag-usarpanagusar, ti balikas a "komunismo" ket maus-usar pay laeng a mangitudo kadagiti annuroten dagiti nagbukbukodan a nagirangarangnangirangarang a sosialista agobiernoa gobierno a buklen dagiti [[maysa a partido nga estado]] nga isuda idi ket maysa alegadoa legado a partido ti politika asistemaa sistema nga agtigtignay babaen dagiti [[Naplano nga ekonomia|naisentro a naplano angnga ekonomia]] ken ti maysa nga estado a panagtagikua kadagiti [[pamuspusan ti panagpataud]], nga adda iti estado, nga itigapunaiti gapuna, ket mangitunton a nangirepresenta ti kakaykayatan dagiti [[agobobra a klase]]. Ti naisangsangayan a paset ti moderno a tignay ti komunista ketagipabpabasolket agipabpabasol a dagitoy nga estado ket saanda anangipadasa nangipadas a lumasat ti komunista a kagomongankagimongan, bayat a dagiti dadduma pay ket makisinnupiat a saanda a nakagunodnakagun-od tiiti lehitimado a sosialismo. Kaaduan kadagitoy a gobierno ket ibatayanda kadagiti ideolohiadaiti [[Marxismo-Leninismo]], ngem saanda a tinawtawagan ti sistema nga inpatakderda a kas ti "komunismo", wenno nagituntonda iti aniananania man a panawen a ti ideolohia ket is-usa laeng ti nagpapaandar ti puersa kadagiti annurotenda: Ni [[Mao Zedong]], kas pagarigan, ket nagsukimat tiiti [[Baro a Demokrasia]], ken ni [[Vladimir Lenin]] idi nasapa a panawen ti 1920 ket nangipatakder ti [[gubat a komunismo]]; ken kalpasan daytoy, ti BietnamesBietnamis ket nangipatakder ti [[doi moi]], ken dagiti Insik ket nagsublida tiiti [[sosialismo nga adda dagiti Insik a pakaidumdumaan]]. Dagiti gobierno a nanginagnagan babaen dagiti sabali a gobierno a kas "komunista" ket sapasapda a tumounton a nangipatakderda ti maysa a ''panaglasat a sosialista'' a sistema. Daytoy a sistema ket sagpaminsan a nakunkuna akasa kas ti [[estado a sosialismo]] wenno babaen dagiti kapadpada a nagnagan.

Ti "[[puro a komunismo]]" ket maysa aterminoa termino a sagpaminsan anausa naus-usar a mangitudo iti agpang ti pakasaritaan kalpasan ti sosialismo, uraynouray no adu met laeng dagiti komunista a simple nga agus-usar tiiti termino a "komunismo" tapno mangitudo ti dayta nga agpang; ti termino ket kapadpada ti "[[Napno a komunismo]]". Ti awan klase, awan estado a kagimongan a naigandat a panakaidumdumapannakaidumduma ti daytoy a komunismo ket ti maysa kadagiti panagikeddeng no aniamanania man ti mapataud ken ania dagiti annuroten a sukimaten ket naararamidnaar-aramid para iti kasayaatan ti sibubukel a kagimongan—a kas iti 'iti, babaen, ken para iti agobobraagob-obra a klase', a saan adagitia dagiti nabaknang ti agtengtengngel ti kabaknanagan ket dagiti dadduma ket agobobraagob-obra para kaniada iti matgedan a pakaibatayan. Iti daytoy a komunismo dagiti interesado ti aminaamin a kameng ti kagimongan ket maikkan ti agpapada a kadagsen iti sumaruno, iti praktikal a panagaramid ti pamay-an a apanagikeddengpanagikeddeng iti politika ken ekonomiko a panagbuklanpanagbukel tiiti biag. Ni [[Karl Marx]], ken dagiti pay sabsabali a komunista apilosopo, ket nagigagarada a saan a nangited ti naisalaysayan a pangipalpalawag no kasano ti pamay=an ti komunismo a kas maysa a sosial a sistema, wenno dagiti husto a dalan a mangpakabael dagiti agobobra wenno kasano ti tumakder, wenno dagiti nainaganan a materiales no kasano ti mapan ti komunismo manipud tiiti kapitalismo. Iti ''[[Komunista a Warragawag]]'', ni Marx ket saan a nagibagbaganangibagbaga ti maysa a 10-a puntospunto a palano ti panagbalakad ti panakaiwarwaraspannakaiwarwaras manen dagiti daga ket panagpataud tapno mairugi ti panaglasat iti komunismo, ngem isu ket nangikari a daytoy ket sapasap ken magsakup kadagiti aain. Daytoy ket kanayon a naipagpagarup a ni Marx iket nangikeddeng a dagitoy a teoria ket mabasa ti kastoy tapno dagiti sumaruno a teorista iti naisangsangayan a saad ket ket makaamponda tiiti komunismo kadagiti bukodda a lokalidad ken kasasaad.