Rebision manipud idi 16:43, 31 Mayo 2018 urnosen Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits m panangiletra (via JWB) ← Nadadaan nga urnos		Rebision manipud idi 22:09, 9 Nobiembre 2018 urnosen ibabawi Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits m Nagsimpa kadagiti biddut ti CS1 Barbaro nga urnos →
Linia 3: Ti '''pakasaritaan''' (manipud ti [[Pagsasao a Griego\|Griego]] {{lang\|el\|''ἱστορία''}} - ''historia'', a kayatna a sawen ket "panagsukimat, pannkaammo a naala babaen ti panagsukimat"<ref name=JosephJanda/>) ket maysa a [[umbrella term\|sapasap a termino]] a mangibaga ti napalabas a paspasamak ken ti pay pannkaduktal, panangurnong, panagurnos, ken panangipakita ti [[pakaammo]] a maipanggep kadagitoy a pasamak. Daytoy a termino ket mangiraman ti [[Law-ang#Pakasaritaan ti law-ang\|kosmiko]], [[Heolohiko a pakasaritaan ti Daga\|heolohiko]], ken [[Organismo#Pakasaritaan ti biag\|pakasaritaan ti organiko]], ngem kankanayon a maibagbaga ti kayatna a sawen ti [[Pakasaritaan ti Lubong\|pakasaritaan ti nagtagitaoan]]. Dagiti eskolar nga agsursurat ti pakasaritaan ket tinawtawagan a kas dagiti [[historiador]]. Ti pakasaritaan ket mabalin pay a mangitudo ti [[akademiko a disiplina]] a daytoy ket agus-usar ti [[naratibo]] tapno mangkita ken mangusig ti panagsasaruno dagiti napalabas a paspasamak, ken padasenna a kitaen dagiti tabas ken gapuanan ken nagbanagan a panagikeddeng kadagitoy.<ref name="evans1">{{cite web \|url= http://www.history.ac.uk/ihr/Focus/Whatishistory/evans10.html\|title= Ti Dua a Rupa ni E.H. Carr \|accessdate=10 Nobiembre 2008 \|author= ~~Professor~~ Richard J. Evans \|year= 2001 \|work= Pakasaritaan a Napakaitengngaan ti Isip, Pablaak 2: Ania kadi ti Pakasaritaan? \|publisher= Unibersidad ti Londres}}</ref><ref>{{cite web \|url= http://www.history.ac.uk/ihr/Focus/Whatishistory/munslow6.html \|title= Ania ti Pakasaritaan \|accessdate=10 Nobiembre 2008 \|author= ~~Professor~~ Alun Munslow \|year= 2001 \|work= Pakasaritaan a Napakaitengngaan ti Isip, Pablaak 2: Ania kadi ti Pakasaritaan? \|publisher= Unibersidad ti Londres}}</ref> Dagiti historiador ket sagpaminsanda a sinupsuppiatan ti [[historiograpo\|kasasaad ti pakasaritaan]] ken ti serbina babaen ti pannakitungtungan ti panagadal ti disiplina a kas ti kabukbukodanna a gibus ken ti pamay-an ti panangited ti "perspektibo" kadagiti agdama a parikut.<ref name="evans1"/><ref name=Tosh1>{{cite book \|title=Ti Panagbiruk ti Pakasaritaan\|last=Tosh\|first=John \| publication-date=2006\|publisher=Pearson Education Limited \|isbn=1-4058-2351-8 \| edition=Maika-4}}p 52</ref><ref>{{cite book \|title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo \|~~editor~~first= Peter N. \|last=Stearns, \|first2= Peters \|last2=Seixas, \|first3=Sam \|last3=Wineburg ~~(eds.)~~ \|chapter= Pangyuna\|year= 2000 \|publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan \|location= New York & Londres \|isbn= 0-8147-8141-1\|page=6}}</ref><ref>{{cite book \|title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo \|last= Nash l\|first= Gary B. \|~~editor~~first2= Peter N. \|last2=Stearns, \|first3=Peters \|last3=Seixas, \|first4= Sam \|last4=Wineburg ~~(eds.)~~ \|chapter= Ti "Panagtitipon" a Paradigma iti Panagadadal ti Nasapa a Pakasaritaan ti Amerika kadagiti Pagadalan \|year= 2000 \|publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan \|location= New York & Londres \|isbn= 0-8147-8141-1\|pages=102–115}}</ref> Dagiti sarita a sapasap iti naisangsangayan a kultura, ngem saan a nasuportaran babaen dagiti akinruar a taudan (a kas dagiti sarsarita a maipanggep kenni [[Ari Arturo]]) ket kadawyanda a naidasig a kas [[kultural a tawidan]] wenno dagiti [[sarsarita]], gapu ta dagitoy ket saanda a suportaran ti "desinteresado a panagsukimat" a nasken iti disiplina ti pakasaritaan.<ref>{{cite book \|title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagadadal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo \|last= Seixas \|first= Peter \|~~editor~~first2= Peter N. \|last2=Stearns, \|first3=Peters \|last3=Seixas, \|first4= Sam \|last4=Wineburg ~~(eds.)~~ \|chapter= Schweigen! die Kinder! \|year= 2000 \|publisher= Unibersidad ti New York a Pagmalditan \|location= New York & Londres \|isbn= 0-8147-8141-1\|page=24}}</ref><ref name="Low1">{{cite book \|title= Pannakaammo ti Panagsursuro ken Panagad-adal ti Pakasaritaan, dagiti Nailian ken Internasional Perspektibo \|last= Lowenthal \|first= David \|~~editor~~first2= Peter N. \|last2=Stearns, \|first3=Peters \|last3=Seixas, \|first4=Sam \|last4=Wineburg ~~(eds.)~~ \|chapter= Dagiti narikut a kasasaad ken Rag-o ti Panagad-adal ti Pakasaritaan \|year= 2000 \|publisher= Unibersidad ti New York a agmalditan \|location= New York & Londres \|isbn= 0-8147-8141-1\|page=63}}</ref> Dagitipasamak nga adda sakbay ti naisursurat a rehistro ket naipanpanunotan a kas dagiti [[kaskbayan a pakasaritaan]]. Ni [[Herodoto]], ti maika-5 a siglo B.C. a [[Griego a historiograpo\|Griego a historiador]] ket isu ti naipanpanunotan a kas ti "ama ti pakasaritaan", ken, mairaman ti kontemporariona a ni [[Tucidides]], ket nangtulongda a nangporma kadagiti pundasion para iti moderno a panagadal ti pakasritaan ti nagtagitaon. Dagiti impluensiada ket timmulong a nagparang-ay kadagiti nadumaduma a kita ti panangipatarus ti kasasaad ti pakasaritaan a nagbalbaliw kadagiti napalpalabas a siglo ken agtultuloy nga agbalbaliw tatta nga aldaw. Ti moderno a panagadal ti pakasaritaan ket adu ti pannakasakupna, ken mangiraman ti panagadal kadagiti naisangsangayan a rehion ken ti panagadal kadagiti topiko wenno tematiko nga elemento ti naipakasaritaan a panagsuksukimat. Kankanayon a ti pakasaritaan ket naisursuro a kas paset ti kangrunaan ken sekondario nga edukasion, ken ti akademiko a panagadal ti pakasaritaan ket maysa a [[Listaan dagiti akademiko a displina#history\|nangruna a disiplina]] kadagiti Unibersidad a panagad-adal. Linia 13: ==Etimolohia== [[Papeles:History-Dielman-Highsmith.jpeg\|thumb\|''Pakasaritaan'' babaen ni [[Frederick Dielman]] (1896)]] Ti naggapuan manipud iti ''weid-'' "ammo" wenno "kitaen" ket naikeddeng manipud "iti naaramid manen nga etimon ti ''wid-tor'' ["ti maysa a makaammo"] (a maipada iti Ingles ti ''wit'') ti supiho a sero-grado a porma ti [[proto-Indo-Europeano a ramut\|PIE]] a ramut''weid-'' 'kitaen' ken maikabagian pay ti Griego a ''eidénai'', ti pannakaammo".<ref name=JosephJanda>{{Cite book\| last =Joseph \| first =Brian ~~(Ed.)~~\| last2 =Janda \| first2 =Richard ~~(Ed.)~~\| publication-date =30 Disiembre 2004\| title =Ti Manual dagiti Naipakasaritaan a Lingguistika\| publisher =Blackwell Publishing\| page =163\| isbn =978-1-4051-2747-9\| year =2008\| postscript =<!--None-->}}</ref><ref name="etym">{{cite web\|url=http://www.etymonline.com/index.php?search=history \|title=Online a Diksionario ti Etimolohia \|publisher=Etymonline.com \|date= \|accessdate=2010-05-16}}</ref> Ti [[Taga-ugma a Griego]] a [[politoniko\|ἱστορία]]<ref>{{LSJ\|i(stori/a\|ἱστορία}}</ref> (''hístōr'') ket kayatna sawen ti "panagsukimat","pannakaamo manipud ti panagsukimat", wenno "hustisia". Iti daytoy a kapanunotan a ni [[Aristoteles]] ket inusarna ti balikas iti bukodna a {{lang\|grc\|[[Pakasaritaan dagiti Ayup\|Περὶ Τὰ Ζῷα Ἱστορίαι]]}}<ref name="Ferrater-Mora">Ferrater-Mora, José. ''Diccionario de Filosofia''. Barcelona: Editorial Ariel, 1994.</ref> (''Perì Tà Zôa Ηistoríai'' "Dagiti Panagsukimat kadagiti Ayup"). Ti nagtaudan abalikas ti {{lang\|grc\|ἵστωρ}} ket nasapa a naikeddeng kadagiti [[Homeriko a Kankanta]], [[Heraklito]], dagiti sapata nga [[Atenas\|Ateniense]] [[ephebos\|epebo]], ken iti [[Boeotia\|Boiotiko]] a naisursurat (iti legado a kapanunotan, iti "hustisia" wenno "saksi", wenno ti kapadpadana).

Pakasaritaan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision