Rebision manipud idi 16:56, 10 Mayo 2017 urnosen Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits m ikkaten ti saanen a nasken a parametro (via JWB) ← Nadadaan nga urnos		Rebision manipud idi 14:24, 12 Marso 2019 urnosen ibabawi Lam-ang (tungtungan \| aramid) Dagiti administrador ti interface, Dagiti administrador 182,014 edits m Kopia urnos (bassit) Barbaro nga urnos →
Linia 3: \| background = #dddddd \| apsis = gee \| symbol = [[~~File~~Papeles:Moon symbol decrescent.svg\|19px\|Simbolo ti Bulan]] \| image = [[~~File~~Papeles:FullMoon2010.jpg\|280px\|alt=Ti kabus a bulan iti nasipnget a rabii iti langit.\|Kabus a bulan]] \| caption = Ti [[Kabus a bulan]] a makita manipud tiiti akin-amianan a hemisperio iti [[Daga (planeta)\|Daga]] \| periapsis = 362,570 km (0.0024 [[Astronomikal a paset\|AU]])<br /> (356,400–370,400 km) \| apoapsis = 405,410 km (0.0027 AU)<br />(404,000–406,700 km) \| semimajor = 384,399 km ({{val\|0.00257\|u=AU}}) \| eccentricity = {{val\|0.0549}} Linia 39: \| axial_tilt = 1.5424° (aginggana ti [[ekliptiko]])<br />6.687° (aginggana ti [[Orbital a dalumpinas (astronomia)\|orbita dalumpinas]])<ref name="Lang2011">Lang, Kenneth R. (2011); [http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 ''Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar''], Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan</ref><!-- 6.4° babaen ti <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [http://books.google.ca/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''Ti Bulan ken Kasano a Paliiwen''], Springer, 2005</ref> 6.6783° babaen ti <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>--> \| albedo = 0.136<ref name="Saari">{{Cite journal\|doi=10.1364/AO.47.004981\|title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES\|year=2008\|last1=Matthews\|first1=Grant\|journal=Applied Optics\|volume=47\|pages=4981–93\|pmid=18806861\|issue=27\|bibcode = 2008ApOpt..47.4981M }}</ref> \| magnitude = −2.5 to −12.9<ref name="maxval" group="nb">Ti ''kaaduan a kuenta'' ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud tiiti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km. Ti ''kabassitana kuenta'' (para iti kaadayo ti [[baro a Bulan]]) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407 000 km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti [[panagsilnag ti daga]] iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket {{nowrap\|[[albedo ti Daga]] ×}} {{nowrap\|([[raya ti Daga]] /}} Raya iti [[Panagtayyek iti Bulan]])<sup>2</sup> ] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. ({{nowrap\|Albedo ti Daga {{=}} 0.367}}; {{nowrap\|raya ti Daga {{=}} (polar}} radius × ekuatorial {{nowrap\|radius)<sup>½</sup> {{=}} 6 367 km}}.)</ref><br />−12.74 (katimbengan ti [[kabus a bulan]])<ref name="NSSDC" /> \| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko\|arcminutes]]<ref name="NSSDC" /><ref name="angular_size" group="nb">Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti [[Angular a diametro\|angular a kadakkel]] ket 1896 [[arkosegundo]]. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.</ref>▼ ~~\| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko\|arcminutes]]<ref name="NSSDC"/><ref name="angular_size" group="nb">~~ ▲Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti [[Angular a diametro\|angular a kadakkel]] ket 1896 [[arkosegundo]]. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.</ref> \| temp_name1 = ekuador \| min_temp_1 = 100 [[kelvin\|K]] \| mean_temp_1 = 220 K \| max_temp_1 = 390 K \| temp_name2 = 85°N{{lower\|0.3em\|<ref name="Vasavada1999">{{Cite journal\|author=A.R. Vasavada, \|author2= D.A. Paige, ~~and~~\|author3= S.E. Wood \|journal=Icarus \|title= Dagiti Asideg ti Rabaw a Temperatura idiay Merkurio ken ti Bulan ken ti Stabililidad dagiti Polar a Deposito ti Yelo \|volume=141\|issue=2 \|page=179\|bibcode=1999Icar..141..179V \|doi= 10.1006/icar.1999.6175 \|year= 1999}}</ref>}} \| min_temp_2 = 70 K \| mean_temp_2 = 130 K Line 56 ⟶ 55: \| adjectives = [[wiktionary:lunar\|lunar]], [[wiktionary:selenic\|seleniko]] }} Ti '''Bulan''' kaikaisuna a [[masna a satelite]] iti [[Daga (planeta)\|Daga]],<ref group="nb">Adda dagiti adu ken sabsabali a [[sideg ti Daga nga asteroid]] a mairaman ti[[3753 Cruithne]] a dagitoy ket [[kumaduaan nga agpalpalikmut]] iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagitoy ket [[quasi a satelite]] -– dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti [[Dagiti sabali a bulan iti Daga]].</ref><ref name="Morais2002">{{Cite journal \| last = Morais \| first = M.H.M.▼ ~~Ti '''Bulan''' isisu ti [[masna a satelite]] iti [[Daga (planeta)\|Daga]],<ref group="nb">~~ \| ~~coauthors~~last2 = Morbidelli, \| first2 = A.▼ ▲Adda dagiti adu ken sabsabali a [[sideg ti Daga nga asteroid]] a mairaman ti[[3753 Cruithne]] a dagitoy ket [[kumaduaan nga agpalpalikmut]] iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagitoy ket [[quasi a satelite]] - dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti [[Dagiti sabali a bulan iti Daga]].</ref><ref name="Morais2002"> ~~{{Cite journal \| last = Morais \| first = M.H.M.~~ ▲ \| coauthors = Morbidelli, A. \| title = Ti Populasion dagiti Asideg ti Daga nga Asteroid iti Kumaduan a Panaggunay iti Daga \| journal = Icarus Line 67 ⟶ 62: \| volume = 160 \| issue = 1\| pages = 1–9 \| bibcode = 2002Icar..160....1M \| doi = 10.1006/icar.2002.6937}}</ref> ken ti [[Listaan dagiti masna a satelite\|maikalima a kadakkelan]] a satelite iti [[Sistema a Solar]]. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a [[nagruna (astronomia)\|nangruna]], nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken {{frac\|1\|81}} ti bukodna a [[masa]].<ref group="nb">Ti [[Charon (bulan)\|Charon]] ket maibagay a dakdakkel no ipada iti [[Pluto]], ngen ti Pluto ket nabaliwan ti panakaidasigna a kas maysa nga [[ansisit a planeta]]</ref> Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti [[lunar mare\|maria]] a maysa kadagiti ~~karanigan~~karaniagan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan ~~adagdaga~~a dagdaga ken narimbaw [[impakto ng abot]]. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti [[Init]], uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti [[lunar a paset\|paset]] , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti [[Bulan#Nagan ken etimolohia\|pagsasao]], dagiti [[Lunar a kalendario\|kalendario]], [[Bulan iti piksion\|arte]] ken [[Lunar kinadios\|mitolohia]]. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti [[ugot ti taaw]] ken ti [[ugot a panagpardas\|panagpaatiddog ti minuto]] iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a [[solar a salip]].▼ ~~\| doi = 10.1006/icar.2002.6937}}~~ Ti Bulan ket isu laeng ti [[Astronomikal a banag\|nailangtana bagi]] malaksid ti Daga a ti [[Panagsanglad ti Bulan\|tao ket simmanglad]]. Nupay ti [[Luna programme]] ti [[Kappon ti Sobiet]] ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a [[pagluganan ti limbang]] idi 1959, ti [[Apollo a programa]] ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti [[Apollo 8]] idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti [[Apollo 11]]. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagioti sumurok a 380 kg kadagiti [[Bato ti Bulan\|lunar a bato]], a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti [[kaunegan a patakder iti Bulan\|uneg ti bulkodna a patakder]], ken [[heolohia iti Bulan\|iti napalabas a pakasaritaanna]]. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5 bilion a tawtawen. Ti maysa a ~~panakaporma~~pannakaporma a teoria ket ti [[higante nga impakto a hipotesis\|higante nga impakto]] a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad.▼ ▲</ref> ken ti [[Listaan dagiti masna a satelite\|maikalima a kadakkelan]] a satelite iti [[Sistema a Solar]]. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a [[nagruna (astronomia)\|nangruna]], nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken {{frac\|1\|81}} ti bukodna a [[masa]].<ref group="nb">Ti [[Charon (bulan)\|Charon]] ket maibagay a dakdakkel no ipada iti [[Pluto]], ngen ti Pluto ket nabaliwan ti panakaidasigna a kas maysa nga [[ansisit a planeta]]</ref> Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti [[lunar mare\|maria]] a maysa kadagiti karanigan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan adagdaga ken narimbaw [[impakto ng abot]]. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti [[Init]], uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti [[lunar a paset\|paset]] , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti [[Bulan#Nagan ken etimolohia\|pagsasao]], dagiti [[Lunar a kalendario\|kalendario]], [[Bulan iti piksion\|arte]] ken [[Lunar kinadios\|mitolohia]]. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti [[ugot ti taaw]] ken ti [[ugot a panagpardas\|panagpaatiddog ti minuto]] iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a [[solar a salip]]. Kalpasan ti [[Apollo 17]] a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a [[Sobiet]] a [[Lunokhod]] [[Rover (panagsukisok ti limbang)\|rover]]. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti [[Europeano nga ~~Ahensi~~Ahensia ~~ati~~ti Limbang]] ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti [[lunar a danum~~\|lunar a danum~~]] a yelo]] idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a [[regolito]]. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti [[Tulag ti Pangaruar a Limbnag ]], a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep.▼ ▲Ti Bulan ket isu laeng ti [[Astronomikal a banag\|nailangtana bagi]] malaksid ti Daga a ti [[Panagsanglad ti Bulan\|tao ket simmanglad]]. Nupay ti [[Luna programme]] ti [[Kappon ti Sobiet]] ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a [[pagluganan ti limbang]] idi 1959, ti [[Apollo a programa]] ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti [[Apollo 8]] idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti [[Apollo 11]]. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagioti sumurok a 380 kg kadagiti [[Bato ti Bulan\|lunar a bato]], a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti [[kaunegan a patakder iti Bulan\|uneg ti bulkodna a patakder]], ken [[heolohia iti Bulan\|iti napalabas a pakasaritaanna]]. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5 bilion a tawtawen. Ti maysa a panakaporma a teoria ket ti [[higante nga impakto a hipotesis\|higante nga impakto]] a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad. [[~~File~~Papeles:Evolution of the Moon.ogv\|thumb\|250px\|Ti ebolusion iti Bulan ken panagbaniaga iti Bulan.]]▼ ▲Kalpasan ti [[Apollo 17]] a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a [[Sobiet]] a [[Lunokhod]] [[Rover (panagsukisok ti limbang)\|rover]]. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti [[Europeano nga Ahensi ati Limbang]] ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti [[lunar a danum\|lunar a danum a yelo]] idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a [[regolito]]. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti [[Tulag ti Pangaruar a Limbnag ]], a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep. ▲[[File:Evolution of the Moon.ogv\|thumb\|250px\|Ti ebolusion iti Bulan ken panagbaniaga iti Bulan.]] == Nagan ken etimolohia == Ti [[maitutop a nagan]] para iti masna a satelite ti Daga ket "ti Bulan".<ref>{{cite web ~~{{cite web~~ \| url = http://www.iau.org/public_press/themes/naming/#spelling \|title=Panagginagan dagiti Astronomikal a Banbanag: Panangiletra dagiti nagab \|publisher=[[Kappon ti Internadional nga Astronomiko]] \|accessdate=29 Marso 2010}}</ref><ref name="PN-FAQ">{{cite web ~~</ref><ref name="PN-FAQ">~~ ~~{{cite web~~ \| url = http://planetarynames.wr.usgs.gov/nomenFAQ.html \| title = Gazetteer iti Planetario a Nomenklatura: Planetario a Nomenklatura FAQ\|publisher=USGS Programa ti Astroheolohia a Panagsukisok \| accessdate =29 Marso 2010}}</ref> Ti panginagan ti ~~Inggles~~Ingles a ''moon'' ket naala manipud tiiti ''moone'' (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud tiiti ''mone'' (1135), a naala manipud tiiti [[Daan nga Ingles]] ''mōna'' (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin [[Dagiti Hermaniko a pagsasao\|Hermaniko a pagsasao]] a kognado, a nanipud ti [[Proto-Hermaniko]] ''mǣnōn''.<ref name="barnhart1995">{{Cite book▼ ~~\| accessdate =29 Marso 2010}}~~ ▲</ref> Ti panginagan ti Inggles a ''moon'' ket naala manipud ti ''moone'' (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud ti ''mone'' (1135), a naala manipud ti [[Daan nga Ingles]] ''mōna'' (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin [[Dagiti Hermaniko a pagsasao\|Hermaniko a pagsasao]] a kognado, a nanipud ti [[Proto-Hermaniko]] ''mǣnōn''.<ref name="barnhart1995"> ~~{{Cite book~~ \| last = Barnhart\|first=Robert K. \| title = Ti Barnhart nga Ababa a Diksionario iti Etimolohia Line 105 ⟶ 88: \| isbn = 0-06-270084-7}}</ref> Ti kangrunaan a moderno nga Ingles a panagilasin a maipanggep ti Bulan ket ''lunar'', a naala manipud tiiti Latin ''Luna''. Ti maysa pay ngem saan a nalatak a panagilasin ket ti ''seleniko'', a naala manipud tiiti Taga-ugma a Griego a ''Selene'' ({{lang\|el\|''Σελήνη''}}), a naggapuan ti pasaruno a "seleno-" (a kas iti nakaalaan ti ''[[selenograpia]]'').<ref name="oed">{{cite web ~~{{cite web~~ \| url = http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50136796?single=1&query_type=word&queryword=lunar&first=&max_to_show=10 \| title = Oxford nga ~~Inggles~~Ingles a Diksionario: lunar, a. ken n. \| work = Oxford nga ~~Inggles~~Ingles a Diksionario: Maikadua nga Edision 1989 \| publisher = Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan \| accessdate =23 Marso 2010}}</ref> == Dagiti nota == <references group="nb" /> == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}}

Bulan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision