|
Ti '''klado''' (manipud iti {{lang-grc|{{lang|grc|κλάδος}}}}, ''klados'', "sanga"), ammo pay a kas monopiletiko a grupo, ket ti maysa a grupo dagiti [[organismo]] a buklen iti maysa a sapasap a tinaudan ken amin dagiti [[kapuonan (ebolusion)|kapuonan a kaputotan]], ken mangirepresenta iti bugbugtong a "sanga" iti "[[Kayo ti biag (siensia)|kayo ti biag]]".<ref>{{cite book |title=Assembling the Tree of Life |editor-first=Joel |editor-last=Cracraft |editor2-first=Michael J. |editor2-last=Donoghue |chapter=Introduction |page=1 |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-972960-9}}</ref>
Ti sapasap a tinaudan ket mabalin a maysa nga indibidual, maysa a [[populasion]], maysa a [[sebbangan]] ([[naungaw]] wenno [[Sibiiag a takson|sibibiag]]), ken dadduma pay aginggana iti maysa a [[Pagarian (biolohia)|pagarian]] ken ad-adu pay. Naiyumok dagiti klado, maysa iti sabali, kas iti tunggal a maysa a sanga ket sumina kadagiti babbabassit a sanga. DagitiDagita a panagsina ket mangipaltiing iti [[evbolutsionarioebolusionario a pakasaritaan]] kas agbalbaliw dagiti poulasionpopulasion ken nawayada nga agbaliw. Naitermino dagiti klado a kas dagiti [[Monopili|monopiletiko]] (Griego: "maysa a sangkaputotan") a grupo.
Kadagiti napalabas bassit a dekada, ti kaldistiko nga arngian ket nagpasayaat iti bioohikobiolohiko a panangidasig ken nakaipakita iti nakakaskasdaaw nga ebolusionario a pannakikabagian dagiti organismo.<ref name="Palmer, Douglas 2009. p. 13">{{Cite book |title=Evolution: The Story of Life |last=Palmer |first=Douglas |publisher=University of California Press |year=2009 |location=Berkeley |pages=13}}</ref> Iti umad-adu, dagiti [[Taksonomia (biolohia)|taksonomo]] ket padasenda ti mangliklik a mangnagan iti kadagiti [[takson]] a saan a dagiti klado; dayta ket, dagiti takson a saan a [[Monopili|monopiletiko]]. Adda dagiti sumagmamano a pagkakabagian a pagbaetan dagiti organismo nga inpakita iti ima ti molekular a biolohia ti kladistika ket dagiti [[fungi]] ket as-asidegda a kabagian dagiti ayup ngem kadagiti mula, naikeddeng itan a dagiti [[archaea]] ket maigiddiatda manipud iti [[bakteria]], ken dagiti multiselular nga organismo ket mabalinda a nagtaud manipud iti archaea.<ref>{{Cite journal |last=Pace |first=Norman R. |date=2006-05-18 |title=Time for a change |journal=Nature |volume=441 |issue=7091 |pages=289 |bibcode=2006Natur.441..289P |doi=10.1038/441289a |issn=1476-4687 |pmid=16710401}}</ref>
== Etimolohia ==
Ti termino a "klado" ket naaramid idi 1957 babaen ti biologo a ni [[Julian Huxley]] a mangibaga iti resulta ti [[kladogenesis]], ti maysa a konsepto a binulod ni Huxley manipud kenni [[Bernhard Rensch]].<ref name=Dupuis>{{cite journal | last=Dupuis | first=Claude | year=1984 | title=Willi Hennig's impact on taxonomic thought | journal=Annual Review of Ecology and Systematics | volume=15 | pages=1–24 | doi=10.1146/annurev.es.15.110184.000245}}</ref><ref name=Huxley>{{cite journal | last = Huxley | first = J. S. | year =1957 | title = The three types of evolutionary process | journal=Nature | volume=180 | issue = 4584 | pages=454–455 | doi=10.1038/180454a0| bibcode=1957Natur.180..454H }}</ref>
Adu kadagiti sapasap a nanaganananaganan a grupo, kas pagarigan dagiti [[rodensia]] ken dagiti [[insekto]], ket kladoda gapu ta, iti tunggal maysa a kaso, ti grupo ket buklen ti maysa sapasap a tinaudan nga agraman amin kadagiti bukodna a sanga ti kaputotan. Kas pagarigan, dagiti rodensia, ket sanga dagiti [[mamalia]] a simmina kalpasan ti patingga iti paset ti panawen idi ti klado ti [[Dinosauro|Dinosauria]] ket nagsardeng a kas dagiti dominante a naindagaan a [[bertebrata]] kadagiti 66 a riwriw a tawen a napalabas. Ti kasisigud a populasion ken dagitdagiti iaminamin a kaputotanna ket klado. Ti klado ti rodensia ket maitunos iti urnos ti Rodentia, ken dagiti insekto iti klase ti Insecta. Dagitoy aklado ket maniraman kadagiti basbassit a klado, akas ti [[chipmunk]] wenno [[kuton]], iti tunggal maysa ket buklen dagiti basbassit oay a klado. Ti met klado ti "rodensia" ket mairaman iti mamalia, [[bertebrata]] ken dagiti klado ti ayup.
== Dagiti nagibasaran ==
|
