Jorge Luis Borges: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

|nationality = [[Arhentina|Arhentino]]

| influences = [[Spinoza]], [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], [[G. K. Chesterton]], [[Robert Louis Stevenson|Stevenson]], [[Thomas de Quincey|De Quincey]], [[Rudyard Kipling|Kipling]], [[Miguel de Cervantes|Cervantes]], [[Luís de Camões|Camões]], [[Francisco de Quevedo|Quevedo]], [[Gustav Meyrink]], [[Jonathan Swift|Swift]], [[Franz Kafka|Kafka]], [[H. P. Lovecraft]], [[Herman Melville]], [[Oscar Wilde]], [[Walt Whitman]], [[William Wordsworth]], [[Victor Hugo|Hugo]], [[Paul Valéry]], [[Edgar Allan Poe|Poe]], [[Emanuel Swedenborg|Swedenborg]], [[Plato]], [[Virgil]], [[Shakespeare]], [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]], [[Giovanni Papini|Papini]], [[Heraclitus]], [[H. G. Wells]], [[Euclides da Cunha]], [[Nathaniel Hawthorne]], [[Macedonio Fernández]], [[Sangaribu ken Maysa a Rabrabii]], [[Adolfo Bioy Casares|Casares]], [[Rafael Cansinos-Assens]], [[William Blake]]. [[John Keats]], [[Ambrose Bierce]], [[Robert Louis Stevenson]]

 

Ni '''Jorge Francisco Isidoro Luis Borges''' (24 Agosto 1899 – 14 Hunio 1986), ammo a kas ni '''Jorge Luis Borges''' ({{IPA-es|ˈxorxe ˈlwis ˈborxes|lang}} {{Audio|Jorge Luis Borges.ogg|audio}}), ket maysa idi nga [[Arhentina|Arhentino]] a mannurat ti ababa a sarita, manalaysay, mannaniw ken agipatpatarus a naipasngay idiay [[Buenos Aires]]. Dagiti obrana ket arakupenna ti "karakter ti saan a kinapudno kadagiti amin a literatura".<ref>Jozef, Bella. "Borges: linguagem e metalinguagem". Iti: ''O espaço reconquistado''. Petrópolis, [[Rio de Janeiro|RJ]]: Vozes, 1974, p.43.</ref> Daggiti naindayegan a liblibrona, ''[[Ficciones]]'' (1944) ken ''[[Ti Aleph (urnong ti ababa a sarita)|Ti Aleph]]'' (1949), ket ururnong dagiti ababa a sarita a naisilsilpo babaen dagiti sapasap a tema a kas dagiti tagtagainep, labirinto, dagiti biblioteka, sarsarming, ay-ayup, piksional a manmannurat, pilosopia, relihion ken Dios. Dagiti obrana ket nakaiparawad iti pilosopiko a literatura ken ti pay pantasia ken dagiti kita ti [[salamangka a realismo]]. Ti kita ti ket nagtigtay a sumupiat ti realismo salamangka/[[Naturalismo (ar-arte)|naturalismo]] ti maikasangapulo ket siam a siglo.<ref name="MasinaFive">{{Pt}} Masina, Lea. (2001) "Murilo Rubião, o mágico do conto". In: ''O pirotécnico Zacarias e outros contos escolhidos''. Porto Alegre: L & PM, p5.</ref><ref>{{Pt}}__, "O maravilhoso no Novo Mundo: ecologia e discurso", (1992) ''Ecologia e discurso''. Rio de Janeiro, Tempo Brasileiro pp. 115–129.</ref><ref>Theo L. D’Haen (1995) "Salamangka aRealismo ken Kalpasan a modernismo: Pannakaikkat ti Sentro kadagiti Pribilihio a Sentro", iti: Louis P. Zamora ken Wendy B. Faris, ''Salamangka a Realismo: Teoria, Pakasaritaan ken Komunidad''. Duhan ken Londres, Unibersidad ti Duke a Pagmalditan pp. 191–208.</ref> Iti kinapudno, ti kritiko a ni Angel Flores, ket isu ti immuna a nagusar ti termino, ket nangiyuna ti panangirugi ti daytoy a tignay iti ''Historia universal de la infamia ([[Ti Sangalubongan a Pakasaritaan ti Inpamia]])'' ([[1935 iti literatura|1935]]) ni Borges .<ref>Iti konperensiana ti "Naisalamangka a Realismo iti Espaniol Amerikano" (Nova York, MLA, 1954), nasakbayan a naipablaak iti ''Hispania'', 38 (2), 1955. Nupay kasta, adda dagiti kritiko a mangipanunot kenni Borges iti sinarunona ken saan a maysa apudnoa salamangka realista.</ref> Adu dagiti eskolar a nagisingasing a ti nagkarkaro a panagbulsek ni Borges ket timmulong kaniana nga agpartuta kadagiti nipabpabaro a simbolo ti literario babaen ti panagpanpanunot.<ref>Iti ababa, ti kinabulsek ni Borges ket nangiturong kaniana a nagparabor ti daniw ken dagiti ababa a salaysay ngem kadagiti nobela. ''Ferriera'', Eliane Fernanda C. "O (In) visível imaginado em Borges". Iti: Pedro Pires Bessa (ed.). ''Riqueza Cultural Ibero-Americana''. Campus de Divinópolis-UEMG, 1996, pp. 313–314.</ref> Dagiti naladaw a panakisinnao ti daniwna nga adda dagiti kultural a pigura a kas ni [[Spinoza]], [[Luís de Camões|Camões]], ken [[Virgil]].

Idi 1914 ti pamiliana ket immalisda idiay [[Suisa]] nga idiay ket simmrek a nagadal, a nakagun-od ti baccalauréat manipud iti [[Collège de Genève]] idi 1918. Ti pamilian ket kanayonda a nagbanbaniaga idiay Europa, a mairamin kadagiti ipapan idiay [[Espania]]. Idi isubsublina idiay Arhentina idi 1921, ni Borges ket nangrugrugi a nagipabalaak kadagiti daniwna ken dagiti salaysay iti [[surrealista]] a literario a warwarnakan. Isu ket nagtrabaho pay a kas bibliotekero ken lektor ti publiko. Idi 1955 isu ket naidutok a kas ti direktor ti [[Nailian a Biblioteka ti Arhentino a Republika|Nailian a Publiko a Biblioteka]] (''Biblioteca Nacional'') ken propesor ti Literatura idiay [[Unibersdad ti Buenos Aires]]. Idi 1961 isu ket naamammoan ti sangalubongan apanakaikaskaso idi nakaawat ti immuna ken maymaysa laeng a ''[[Prix Formentor|Prix Internasional]]'', a nakibinningay ti daytoy a gunguna kenni [[Samuel Beckett]]. Idi 1971 isu ket nangabak ti [[Premio Herusalem]]. Dagiti obrana ket naipatarus ken nawatiwat a naipabpablaak idiay Estados Unidos ken idiay Europa. Ni Borges ket nalaing kadagiti nadumaduma a pagsasao. Ni Borges ket nangiruknor ti naudi nga obrana, ''Los Conjurados'' (''Dagiti Konspirador''), iti siudad ti Hinebra, Suisa, ken isu idiay, idi 1986, ti nagpilianna a pakatayan.<ref>[http://southerncrossreview.org/48/borges-barili.htm Ni Borges iti Biag ken Patay] Entrebista babaen ni Amelia Barili</ref>

 

 

== Biag ken pagsapulan ==

Idi agtawen ti siam, ni Jorge Luis Borges ket inpatarusna ti ''[[Ti Naragsak a Prinsipe ken Dadduma pay a Sarsarita#"Ti Naragsak a Prinsipe"|Ti Naragsak a Prinsipe]]'' ni [[Oscar Wilde|Wilde]] iti Espaniol. Daytoy ket naipablaak iti maysa a lokal a warnakan, ngen dagidi gayyemna ket inpagarupanda a ti agpayso a nagsurat idi ket ti amana.<ref>Harold Bloom (2004) ''Jorge Luis Borges'' (Biokritiko ni Bloom) Infobase Publishing {{ISBN|0-7910-7872-8}}</ref> Ni Borges Haslam ket maysa idi nga abogado ken manursuro ti sikolohia a nagsangsanglad kadagiti literario nga aspirasion. Ti kinun-kuna ni Borges iti amana "nangpadas nga agbalin a maysa a mannurat ken napaay iti daytoy a panagpadas." Nangisurat ti, "kaaduan kadagiti tattaok ket soldadoda ken Ammok a saanakto a kasta, Nababainanak, iti kasapsapaan, a nagayayat iti libro a tao ken saan a tao iti aksion."<!--<ref Name="LRB" />-->

 

 

Iti dayta apanawen, ni Borges ket nakaduktal kadagiti sinursurat ni [[Arthur Schopenhauer]] ken ti ''[[The Golem (Meyrink)|The Golem]]'' (1915) ni [[Gustav Meyrink]] a nagbalinan kadagiti nakaimpluensiaan kadagiti obrana. Idiay Espana, ni Borges ket nagbalin a kameng ti literario a tignay ti [[avant-garde]], kontra-Modernista a [[Ultraismo|Ultraista]], nga inpatakder babaen ni [[Apollinaire]] ken ni [[Marinetti]], nga aside kadagiti [[Imagista]]. Ti immuna adaniwna, "Himno iti Baybay," a naisurat iti estilo ni [[Walt Whitman]], ket naipablaak idi iti magasin a ''Grecia''.<ref>{{cite book|last=Wilson|first=Jason|title=Jorge Luis Borges|page=37|isbn=1-86189-286-1|publisher=Reaktion Books|year=2006}}</ref> Bayat nga adad idi idiay Espana, isu ket nakasarungkar kadagiti naidayegan nga Espaniol a mannurat, a mairaman ni [[Rafael Cansinos Assens]] ken ni [[Ramón Gómez de la Serna]].

Idi 1921, ni Borges ket nagsubli ken ti pamiliana idiay Buenos Aires. Bassit laeng ti pormal nga edukasionna, awan dagiti kualipikasionna ket bassit laeng dagiti gayyemna. Nangisursurat iti maysa agayyemna a ti Buenos Aires ket "tinurayanen babaen dagiti arriviste, babaen dagiti husto nga agtutbo nga awanan kadagiti maipapan ti isip nga alikamen, ken dagiti balasang a nadekorasionan".<!--<ref Name="LRB" /> -->Intugotna ti doktrina iti [[Ultraista a tignay|Ultraismo]] ken nangirugi ti pagsapulanna, a nagipabpablaak kadagiti sureal a daniw ken dagiti salaysay kadagiti literario a warnakan. Idi 1930, ni Nestor Ibarra ket tinawtawaganna ni Borges ti "Nalatak nga Apostol ti [[Criollismo]]," a nagramrambak ti rehionalismo ti Latin nga Amerika.<ref>[http://www.borges.pitt.edu/english.php Sentro ti Borges, Unibersidad ti Pittsburgh]. Naala idi 2010-08-16</ref> Ni Borges ket nangipablaak kadagiti immuna anaipablaak a daniwna, ti ''Fervor de Buenos Aires'', idi 1923 ken nagiparawad ti avant-garde a panagrepaso iti ''[[Martín Fierro (magasin)|Martín Fierro]]''. Ni Borges ket kimmaddua a nangipatakder kadagiti warnakan ti ''Prisma'', ti warnakan a naiwarwaras babaen ti panagikabil kadagiti kopia kadagiti diding ti Buenos Aires, ken ''Proa''. Iti kinaudi a biagna, ni Borges ket nagbabbabawi kadagitoy a nasapa a pablaak, ken nagpanpadas a gimmatang kadagiti amina a naamammuan a kopia tapno dagitoy ket makednganda a madadael.<ref>[http://www.utexas.edu/utpress/excerpts/exboroth.html ''Borges: Dagiti Dadduma a Panagsuksukimat 1937–1952''. Napno a Pangyuna babaen ni James Irby. Unibersidad ti Texas] {{ISBN|978-0-292-76002-8}} Naala idi 2010-08-16</ref>

 

 

Idi 1933, ni Borges ket nakagun-od ti editorial a pannkaidutok iti literario a suplemento ti warnakan ti ''Crítica'', nga idiay ket immuna a nangipablaak kadagiti pirgis a kalpasanna ket naurnong a aks ti ''Historia universal de la infamia'' (''[[Ti Sangalubongan a Pakasaritaan ti Inpamia]]'', 1936).<!--<ref Name="LRB" />--> Ti libro ket nangiraman ti dua akita ti panagsurat. Ti immuna ket iti baetan dagiti salaysay a saan a piksion ken dagiti ababa a sarita, a nagus-usar kadagiti maipapaan ti piksion a pamay-ay a mangibaga kadagiti pudno a sarita. Ti maikadua ket buklen dagiti literario a palso, nga immununa nga inpasa ni Borges a kas dagiti pannkaipatarus dagiti annamong manipud iti nadayeg ngem saan unay a nabasbasa nga ob-obra. Kadagiti simmarsaruno a tawen, isu ket nagserbi a kas maysa a literario nga agbalbalakad para iti kamara pagipablaakan iti ''[[Emecé Editores]]'' ken linawas a nagsursurat kadagiti pablaak para iti ''El Hogar'', a nairuar manipud idi 1936 aginggana idi 1939. Idi 1938, ni Borges ket nakabiruk ti trabaho a kas ti umuna a katakunaynay iti Munisipio a Bilioteka ti Buenos Aires idiay Miguel Cané, ti maysa a nagtrabtrabaho a klase a lugar. Bassit laeng dagiti libro idiay, a naibaga kaniana a ti papangkatologo ti ad-adu ngem sangasut a libro iti tunggal maysa nga aldaw, ket awanen ti maibati a maaramid para kadagiti dadduma nga empleado ken makitanto a kasla dakes daytoy. Ti trabaho ket inaramidna laeng iti maysa nga oras iti tunggal maysa nga aldaw ken dagiti nabati nga orasna ket naggigian idiay sirok iti biblioteka, a nagsursurat kadagiti artikulo, dagiti ababa a sarita ken dagiti pananagipatarus.<!--<ref Name="LRB" />-->