Togo: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Content deleted Content added
Lam-ang (tungtungan | aramid) m nagsimpa (via JWB) |
Lam-ang (tungtungan | aramid) Naipatarus manipud iti Togo/1033148524 |
||
Linia 1:
{{Infobox country
| conventional_long_name = Republika a Togoles
| common_name = Togo
| native_name = {{patubo a nagan|fr|République togolaise|fontsize=100%}}
| image_flag = Flag of Togo.svg
| image_coat = Armoiries du Togo.svg
| symbol_type = Kayarigan
| national_motto = {{patubo nga insasao|fr|nolink=yes|"Travail, Liberté, Patrie"<ref>{{cite web|url=http://www.africanlegislaturesproject.org/content/constitution-togo|title=Constitution of Togo|year=2002|access-date=20 Nobiembre 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214090412/http://www.africanlegislaturesproject.org/content/constitution-togo|archive-date=14 Pebrero 2012|df=dmy-all}}</ref>|italics=off|lang=en }}<br />"Obra, Wayawaya, Pagilian"
| national_anthem = {{patubo a nagan|fr|"[[Salut à toi, pays de nos aïeux|Terre de nos aïeux]]"|nolink=on|italic=no}}<br />({{Lang-ilo|"Daga dagiti Tinaudatayo")}}
| image_map = Location Togo AU Africa.svg
| map_caption = {{map caption|countryprefix=|location_color=nangisit nga asul|region=the [[Kappon ti Aprika]]|region_color=napusasaw nga asul}}
| capital = [[Lomé]]
| coordinates = {{Coord|6|8|N|1|13|E|type:city|display=inline,title}}
| largest_city = Lomé
| official_languages = [[Pagsasao a Pranses|Pranses]]
| national_languages = [[Pagsasao nga Ewe|Ewe]]{{*}}[[Pagsasao a Kabiye|Kabiye]]
| languages_type = Dagiti naisasao a pagsasao
| languages = {{collapsible list|bullets=y|title={{nobold|Listaan:}}
|[[Pagsasao nga Ewe|Ewe]]
|[[Pagsasao a Pranses|Pranses]]
|[[Sasao a Gbe|Gbe]]
|[[Sasao a Gur|Gur]]
|[[Sasao a Kwa|Kwa]]
|[[Pagsasao a Kabiye|Kabiye]]
|[[Pagsasao a Talni|Talensi]]
|[[Dialekto a Wasa|Wasa]]
|[[Aprikano a Pranses]]
|[[Pagsasao nga Aguna|Aguna]]
|[[Pagsasao nga Adja|Aja]]
|[[Pagsasao a Ngangam|Ngangam]]
|[[Pagsasao a Ntcham|Ntcham]]
|[[Pagsasao a Tammari|Tammari]]
|[[Pagsasao a Tem|Tem]]
}}
| ethnic_groups = 99% [[Tattao nga Ewe|Ewe]], [[Tattao a Kabye|Kabye]], [[Tattao a Tem|Tem]], [[Tattao a Gourma|Gourma]], ken dagiti 33 a sabali a grupo ti Aprikano<br />1% Europeano, Indiano & Syro-Lebano<ref name="cia">{{cite web|title=Togo|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/togo/|website=CIA World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=26 Oktubre 2017|lang=en }}</ref>
| religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap;
|43.7% [[Kristianidad]]
|35.6% Dagiti tradisional a pammati
|14.0% [[Islam]]
|6.2% Awan relihion
|0.5% Dadduma<ref>{{Cite web|url=http://www.globalreligiousfutures.org/countries/togo#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010®ion_name=All+Countries&restrictions_year=2016|title=Religions in Togo | PEW-GRF|website=www.globalreligiousfutures.org|access-date=17 Oktubre 2020|lang=en }}</ref>}}
| religion_year =
| demonym = Togoles
| government_type = [[Unitario nga estado|Unitario]] a [[Dominante-partido a sistena|dominante a partido]] a [[Presidentsial a sistema|presidensial a republika]]
| leader_title1 = Presidente
| leader_name1 = [[Faure Gnassingbé]]
| leader_title2 = Kangrunan a Ministro
| leader_name2 = [[Victoire Tomegah Dogbé]]
| legislature = Nailian nga Asemblia
| sovereignty_type = Wayawaya
| established_event1 = manipud iti [[Pransia]]
| established_date1 = 27 Abril 1960
| area_km2 = 56,785
| area_rank = Maika-123
| area_sq_mi = 21,925
| percent_water = 4.2
| population_estimate = 8,608,444<ref name="cia" />
| population_census = 6,191,155
| population_estimate_year = 2020
| population_estimate_rank = Maika-100
| population_census_year = 2010
| population_density_km2 = 125.9
| population_density_sq_mi = 243
| population_density_rank = Maika-93<sup>e</sup>
| GDP_PPP = $14.919-bilion
| GDP_PPP_year = 2019
| GDP_PPP_per_capita = $1,821<ref name="auto">{{Cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=75&pr.y=16&sy=2019&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=742&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=www.imf.org|lang=en }}</ref>
| GDP_nominal = $5.592-bilion
| GDP_nominal_year = 2019
| GDP_nominal_per_capita = $682<ref name="auto" />
| Gini = 46
| Gini_year = 2011
| Gini_change = increase
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |access-date=2 Marso 2011|lang=en }}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = 0.515
| HDI_year = 2019
| HDI_change = increase
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 Disiembre 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 Disiembre 2020|lang=en }}</ref>
| HDI_rank = 167th
| currency = [[CFA a pranko ti Laud nga Aprika]]
| currency_code = XOF
| utc_offset = {{sp}}
| time_zone = [[Greenwich Mean Time|GMT]]
| drives_on = kanawan
| calling_code = +228
| cctld = [[.tg]]
| footnote_a = Kas ti [[Pagsasao nga Ewe|Ewe]], [[Pagssao a Gin|Mina]] ken [[Pagsasao nga Aja (Niger–Kongo)|Aja]].
| footnote_b = Dagiti kadakkelan ket ti [[Tattao nga Ewe|Ewe]], Mina, [[Tém|Kotokoli Tem]] ken [[Tattao a Kabye|Kabyè]].
| footnote_c = Kaaduan nga Europeano, Indiano & Siriano-Lebano.
| footnote_d = Dagiti karkulo para iti daytoy a pagilian ket nalawag a mangibaga kadagiti apekto ti nakaro nga ipupusay gapu iti AIDS; mabalin daytoy a pagresultaan iti ab-ababa a panagbiag, nangatngato nga ipupusay ti maladaga ken dagiti gatad ti ipupusay, ab-ababa a populasion ken dagiti gatad ti iya-adu, ken dagiti panagbaliw iti pannakaiwaras ti populasion babaen ti tawen ken sekso ngem iti sabali a manamnama.
| footnote_e = Dagiti pannakairanngo ket naibatay kadagiti pigura idi 2017 ([https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/togo/ ''CIA World Factbook'' – "Togo"])
| today =
}}
Ti '''Togo''' , opisial a ti '''Republika a Togoles''' ({{lang-fr|République togolaise}}), ket ti maysa a pagilian iti Laud nga Aprika a beddengan babaen ti [[Ghana]] iti laud, ti [[Benin]] iti daya ken [[Burkina Faso]] iti amianan.<ref name="Republic of Togo">{{cite web |title=Republic of Togo |url=https://www.isdb.org/togo |website=www.isdb.org |access-date=26 Enero 2021 |language=en}}</ref> Sakupen ti pagilian iti abagatan aginggana iti [[Golpo ti Guinea]], a pakabirukan ti [[kapitolio]] ken kadakkelna a siudadna iti [[Lomé]].<ref>{{cite web |title=Republic of Togo |url=https://www.isdb.org/togo |website=www.isdb.org |access-date=27 Enero 2021 |language=en}}</ref> Sakupen ti Togo ti {{pagbaliwen|57,000|km2|sqmi|0|abbr=off}}, ken mangaramid daytoy iti maysa kadagiti kabassitan a pagilian iti Aprikai, iti populasion iti agarup a 8 a riwriw,<ref>{{cite web |title=Togo country profile |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14106781 |website=BBC News |access-date=27 Enero 2021 |date=24 Pebrero 2020|lang=en }}</ref> ken maysa pay kadagiti kaakikidan a pagilian iti lubong iti kaakaba iti basbassit ngem {{pagbaliwen|115|km|mi|0|abbr=on}} iti pagbaetan ti Ghana ken dakdakkel laeng ngem ti akindaya a kaarrubana, ti Benin.{{UN Population|ref}}
Manipud idi maika-11 a siglo aginggana idi maika-16 a siglo, simrek iti rehion dagiti nadumaduma a tribu kadagiti amin a turong. Manipud idi maika-16 a siglo aginggana idi maika-18 a siglo, ti rehion ti aplaya ket maysa idi a nangruna a sentro ti pagtagilakuan para kadagiti Europeano nga aggatgatang kadagiti aadipen, a nakaalaan ti Togo ken ti mangpalikmut a rehion iti nagan "Ti Aplaya ti Aadipen". Idi 1884, inrangarang ti [[Imperio ti Alemania|Alemania]] ti maysa a rehion a mairaman iti agdama nga aldaw a Togo a kas maysa a protektorado a tinawtawagan iti [[Togoland]]. Kalpasan ti [[Sangalubongan a Gubat I]], ti panagturay iti Togo ket naiyallitaw idi iti Pransia. Nagun-od ti wayawaya ti Togo manipud iti Pransia idi 1960.<ref name="icye.org">{{cite web |title=Togo (Partner) – International Cultural Youth Exchange |url=https://www.icye.org/icye-in-the-world/togo/ |website=International cultural youth exchange |access-date=27 Enero 2021|lang=en }}</ref><ref name="cia" /> Idi 1967, indauluan ni [[Gnassingbé Eyadéma]] ti maysa a nagballigi a kudeta ken kalpasanna ket nagbalin a presidente ti maysa a kontra-komunista, maysa a partido nga estado. Iri kanungpalan, idi 1993, nakasango ni Eyadéma iti adu ti partidona a panagbubutos, nga adu met kadagit parikut, ken nangabak iti kinapresidente iti tallo a beses. Iti panawen ti ipupusayna, ni Eyadéma ket isu idi ti kapautan a nagserbi a daulo iti moderno a pakasaritaan ti Aprika, nga isu ket presidente para kadagiti 38 a taweb.<ref name=Obituary>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/830774.stm "Obituary: Gnassingbe Eyadema"]. (5 Pebrero 2005). BBC News. Naala idi 22 Mayo 2007.</ref> Idi 2005, ti anakna a lalaki a ni [[Faure Gnassingbé]] ket nabutosan idi a kas presidente. Agtultuloy isuna nga agtengngel iti opsina manipud idi 2021.
Ti Togo ket maysa a [[tropiko]], [[Sub-Sahara nga Aprika|sub-Sahara]] a pagilian,<ref name="Republic of Togo" /> nga agkamkammatalek ti ekonomiana iti agrikultura,<ref name="icye.org" /> nga addaan iti maysa a klima a mangipaay kadagiti nasayaat a tiempo iti panagmula. Bayat a ti opisial a pagsasao ket Pranses,<ref name="icye.org" /> adu met dagiti sabali a naisasao a pagsasao, a naipangpangruna kadagiti [[sasao a Gbe|pamilia ti Gbe]]. Ti kadakkelan a grupo ti relihion ket buklen dagiti indehenio a pammati, ken adu met dagiti Kristiano ken Muslim a minoridad.<ref name="icye.org" />
== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}
== Adu pay a mabasbasa ==
{{Refbegin}}
* Bullock, A L C, ''Germany's Colonial Demands'' (Oxford University Press, 1939).
* Gründer, Horst, ''Geschichte der deutschen Kolonien'', 3. Aufl. (Paderborn, 1995).
* Mwakikagile, Godfrey, ''Military Coups in West Africa Since The Sixties'' (Nova Science Publishers, Inc., 2001).
* Packer, George, ''The Village of Waiting'' (Farrar, Straus and Giroux, 1988).
* Piot, Charles, ''Nostalgia for the Future: West Africa After the Cold War'' (University of Chicago Press, 2010).
* Schnee, Dr. Heinrich, ''German Colonization, Past and Future – the Truth about the German Colonies'' (George Allen & Unwin, 1926).
* Sebald, Peter, ''Togo 1884 bis 1914. Eine Geschichte der deutschen "Musterkolonie" auf der Grundlage amtlicher Quellen'' (Berlin, 1987).
* Seely, Jennifer, ''The Legacies of Transition Governments in Africa: The Cases of Benin and Togo'' (Palgrave Macmillan, 2009).
* Zurstrassen, Bettina, ''"Ein Stück deutscher Erde schaffen". Koloniale Beamte in Togo 1884–1914'' (Frankfurt/M., Campus, 2008) (Campus Forschung, 931).
{{Refend}}
== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commonscat-inline}}
{{Wikivoyage-inline}}
{{Kontrol ti autoridad}}
{{Dagiti pagilian ti Aprika}}
| |||