|
[[Papeles:Art-portrait-collage 2.jpg|thumb|right|300px|Agpakanawan manipud iti akin-ngato a kanigid: ti [[kabukbukodan a ladawan]] manipud kenni [[Vincent van Gogh]], ti maysa nga Aprikano nga estatua ti [[tattao a Chokwe|Chokwe]], ti salaysay manipud iti ''[[Ti Pannkaipasngay ni Benus (Botticelli)|Pannakaipasngay ni Benus]]'' babaen ni [[Sandro Botticelli]] ken ti maysa a Hapon a [[Shisa]] a leon]]
Ti '''arte''' ket ti nadumaduma a kita a sakup dagiti [[panagkukua ti tao|aramid ti tattao]] ken dagiti nagbanagan kadagiti nga inararamid; daytoy nga artikulo ket mangipatengnga ti isip ti [[makitkita nga ar-arte]], a mairaman ti pnankaparuta kadagiti ladawan wenno banbanag iti lugar a pagobraan a mairaman ti [[pinintaan]], [[eskultura]], [[panagaramid ti prenta]], [[potograpia]], ken dagiti dadduma pay a makitkita amidia. Ti [[arkitektura]] ket sagpaminsan pay a mairamraman a kas maysa kadagiti makitkita nga arte; nupay kasta, a kasla iti [[dekoratibo nga ar-arte]], daytoy ket kapanggepan ti panakapartuat kadagiti banag a ti praktikal a panangiraman ti panagusar ket nasken iti pamay-an a dagitoy ket saan a kadawyan para iti pinintaan, kas pagarigan, ti [[musika]], [[teatro]], [[pelikula]], [[sala]], ken dadduma pay a [[mabuybuya nga ar-arte]], ket ti pay [[literatura]], ken dagiti dadduma pay a midia a kas ti [[interaktibo a midia]] ket nairamramanda iti nawatwatiwat a panangipalpalawag ti arte wenno [[ti ar-arte]].<ref>"Arte,{{Cite n. 1". OED Online.web |date=Disiembre 2011. Unibersidad|title=Art, tin. Oxford1 a|trans-title=Arte, Pagmalditann. 1 |url=http://www.oed.com. (Naala idi |access-date=Pebrero 26, 2012.) |website=OED Online |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> Manipud idi maika-17 a siglo, ti ''arte'' ket naitudtudo a ti ania man a kalaing wenno ti kinalaing ken saan idi a naigidgiddiat manipud kadagiti [[artesania]] wenno dagiti [[siensia]], ngem ti moderno a panagusar ti [[napino nga ar-arte]], a dagiti estatiko konsiderasion ket nasken unay, ket sapasap a nailaslasin manipud kadagiti naal-ala a kalaing, wenno ti dekoratibo [[naipakat nga ar-arte]].
Adu kadagiti panagipalplawag ti arte a naisingsingasing babaen dagti pilosopo ken dagiti dadduma pay a nangidasdasig ti arte iti termino ti [[mimetismo]], panagiyebkas, pannakisinnarita ti rikna, wenno dadduma pay a pat-pateg. Idi las-ud ti [[Romantisismo|Romantiko a paset ti panawen]], ti arte ket nagbalin a nakitkita a kas ti "maysa a nangruna a ramit ti isip ti tao a naidasig iti relihion ken siensia".<ref>{{citeCite web |authortitle=Gombrich,Press Ernst.Statement on The Story of Art |trans-title=Insasao a Damdamag Ti Sarita ti Arte |url=http://www.gombrich.co.uk/showdoc.php?id=68 |titleurl-status=Insasaodead a damdamag Ti Sarita ti Arte|accessdate=2008archive-11-18 |year=2005 |work=The Gombrich Archive| archiveurlurl= http://web.archive.org/web/20081006212330/http://www.gombrich.co.uk/showdoc.php?id=68| archivedate|archive-date= 6 Oktubre 2008 <!|access-date=2008-DASHBot-11->|18 url-status|website=The liveGombrich Archive |language=en}}</ref> Urayno ti panangipalpalawag ti arte ket sinupsuppiat ken nagbalbaliw kadagiti napalabas a panawen, ti sapasap a panangipalpalawag ket nangibagbaga ti kapanunotan ti [[Ahensia (pilosopia)|ahensia ti tao]]<ref>{{Cite web |last=Belton |first=Robert J. |date=1996 |title=Art History: A Preliminary Handbook > What is Art? |url=http://www.ubc.ca/okanagan/creative/links/arthistory/What_is_Art_.html |url-status=dead |archive-url=http://web.archive.org/web/20110610141543/http://www.ubc.ca/okanagan/creative/links/arthistory/What_is_Art_.html |archive-date=2011-06-10 |website=UBC's Okanagan Campus |language=en}}</ref> ken ti panagpartuat babaen ti panagpanpanunot ken tekn ikal a kalaing.<ref>{{Cite web |title=Art |trans-title=Arte |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/630806/art |website=Encyclopedia Britannica |language=en}}</ref>
Ti katutubo ti arte, ken dagiti mainaig a konsepto a kas ti panagparpartuat ket panagipatpatarus, ket sinuksukimat iti maysa a sanga ti [[pilosopia]] a naamammoan a kas ti [[estetika]].<ref>Kennick,{{Cite Williambook ed, and|last=Kennick |first=W. E. Kennick,|title=Art ''Arte ken pilosopiaand Philosophy: dagitiReadings binasbasain itiAesthetics estetika'' New York:|date=1979 |publisher=St. Martin's Press, 1979, pp. xi–xiii. {{ISBN|isbn=0-312-05391-6 |edition=Maika-2 |location=New York |pages=xi–xiii |language=en |trans-title=Arte ken Pilosopia: Dagiti Binasbasa iti Estetika}}.</ref>
{{pungol-nangruna}}
|
