Estado ti Estados Unidos
Ti estado iti Estados Unidos iti Amerika ket maysa kadagiti 50 a konstituente dagiti politikal nga entidad a makibinningay iti kinaturay iti pederal a gobierno ti Estados Unidos. Gapu ti pannakibinningay ti kinaturay kadagiti tunggal maysa nga estado ti Estados Unidos ken ti pederal a gobierno ti Estados Unidos, ti maysa nga Amerikano ket umili iti pederal a republika ken ti estadona a pagtaengan.[1] Ti pannakaumili iti estado ken ti panagtaeng ket saan unay a nainget ket awan ti nasken a masapul a pammasingked ti gobierno iti umalis kadagiti sabali nga estado, malaksid kadagiti tao a nasakopan babaen kadagiti naisangayan a kita dagiti bilin ti korte (a kas ti naikondision a wayaan ti balud a balud ken dagiti annak dagiti nadiborsio nga agassawa a makibinningay iti aywan).
Dagiti estado ket nabingbingay kadagiti kondado weeno dagiti kapada ti kondado, a mabalin a maikkan iti lokal a turay ti gobierno ngem saanda a naturay. Ti kondado wenno ti kapada ti kondado nga estruktura ket adu ti pagdumadumaanda babaen ti estado. Ti Kentucky, Massachusetts, Pennsylvania, ken Virginia ket agus-usar iti opisial a titulo iti Mankomunidad imbes nga iti Estado.
Dagiti gobierno ti estado ket mabingayanda iti bileg babaen ti tattao (iti tunggal maysa a respektibo nga estado) babaen kadagiti bukodda nga agnmaymaysa a batay-linteg. Babaen ti panagpasingked ti Batay-linteg ti Estados Unidos, dagiti estado ket mangiyakarda kadagiti limitado a naturay a bileg iti pederal a gobierno. Iti pakasaritaan, dagiti rebbeng ti panangipatungpal ti linteg, publiko nga edukasion, publiko a salun-at, pagluganan, ken inpraestruktura ket kadawyan a naikeddeng a dagiti nangruna a responsibilidad ti estado, urayno dagitoy amin itan ket addan idi adu a pederala a panagpundo ti ken regulasion.
Kadagiti napalabas a panawen, ti Batay-linteg ti Estados Unidos ket napasayaaten, ken ti interpretasion ken panangipakat kadagiti probisionna ket nagbalbaliwen. Ti kadawyan a gaganay ket ti ipapan iti sentralisasion ken inkorporasion, a ti pederal a gobierno ket agpapel iti ad-adu a papel ngem iti dati. Adda met agtultuloy a debado kadagiti is karbengan ti estado, a maipanggep ti gay-at ken kasasaad dagiti bileg ti estado ken ti kinaturay a mainaig iti pederal a gobierno ken dagiti pay karbengan dagiti agmaymaysa a tattao. Dagiti debado kadagiti karbengan ti estado ket dagiti nakaited kadagiti banag iti panagrugi ti Sibil a Gubat ti Amerikano.
Ti Kongreso ti Estados Unidos ket mabalin a mangawat kadagiti baro nga estado nga addan iti agpapada a kasaad kadagiti adda itan; daytoy ket naudi a napasamak idi 1959 baaen ti pannakaawat ti Alaska (Ene. 3) ken Hawaii (Ago. 21). Ti Batay-linteg ti Estados Unidos ket silensio iti saludsod no dagiti estado ket addaanda iti bileg a pumanaw, wenno agikkat manipud, ti Kappon, ngem ti Kangatuan a Korte ti Estados Unidos ket nangiyalagad[2][3] a ti unilateral a panagikkat ken saan a konstitusional, ti puesto a paset a naipaturong babaen ti nagbanagan ti Sibil a Gubat ti Amerikano.
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ Kitaen ti Maikasangapulo ket uppat nga Enimienda ti Batay-linteg ti Estados Unidos.
- ^ Aleksandar Pavković, Peter Radan, Creating New States: Theory and Practice of Secession, p. 222, Ashgate Publishing, 2007.
- ^ Texas v. White, 74 U.S. 700 (1868) iti Eskuela ti Linteg ti Unibersidad ti Cornell urnong ti Korte Suprema.
Adu pay a mabasbasa urnosen
- Stein, Mark, How the States Got Their Shapes, New York : Smithsonian Books/Collins, 2008. ISBN 978-0-06-143138-8
Dagiti silpo ti ruar urnosen
- Pakaammo a maipanggep kadagiti amin nga estado Naiyarkibo 2009-07-24 iti Wayback Machine manipud ti UCB Libraries GovPubs