Gregorio Aglipay
Ni Gregorio Aglipay Cruz y Labayan (Latin: Gregorius Aglipay; Filipino: Gregorio Labayan Aglipay Cruz; 5 Mayo 1860 – 1 Septiembre 1940) ket dati idi a Katoliko a padi a nagbalin nga isu ti immuna a daulo ti Iglesia Filipina Independiente, ti maysa a nawaya a Simbaan ti Katoliko iti porma ti nailian a simbaan iti Filipinas.
| Gregorio Aglipay | |
|---|---|
 Ni Gregorio Aglipay | |
| Nayanak | 5 Mayo 1860  [1][2]Batac |
| Natay | 1 Septiembre 1940 (tawen 80) Manila |
| Trabaho | Politiko, abogado, katoliko a padi, aglipayan deacon, aglipayan priest, aglipayan bishop |
Ammo para iti pannagidurdurog iti patriotiko a rebelion kadagiti Filipino a klero, isu ket maysa pay idi a politikal nga aktibista a nakigayyem ken ni Isabelo de los Reyes, nga isuna iti nangirugi iti maysa a Nawaya a Simbaan ti Kristiana a Filipino a nainaganan ken ni Aglipay idi 1902.
Dati idi nga ekskomunikado ni Aglipay babaen ni Arsobispo Bernardino Norzaleda y Villa ti Manila idi Mao 1899, kalpasan ti naiyebkas a pammalubos babaen ni Papa Leon XIII. Kanungpalan a kimmaddua ni Aglipay iti Masoneria idi Mayo 1918. Inasawa ni Aglipay ni Pilar Jamias y Ver manipud iti Sarrat, Ilocos Norte idi 1939 ken pimmusay kalpasan iti maysa a tawen. Dagiti sumursurot ken ni Aglipay babaen ti simbaan ket lokal a tinawtawagan iti pannakaikamengda a kas dagiti Aglipayano.
Nasapa a biag urnosen
Nayanak idiay Siudad ti Batac, Ilocos Norte, maysa idi nga ulila ni Aglipay ken dimmakkel idi kadagiti taltalon ti tobako iti naidi a narungsot a dekada ti Panagsakup ti Espania iti Filipinas . Isu ket nakaro a managsakit iti kolonial a gobierno ti Espaniol iti is-isla, gapu manipud kadagiti panagabuso iti kaunegan ti sistema ti agrikultura. Nakemmeg idi sangapulo ket uppat idi nagat-atud iti tabako ken saan a nakaala iti kotana iti tabako, immalis met isuna idiay kapitolio ti Manila tapno agadal iti linteg babaen ti pribado a panagisursuro ni Julian Carpio.[3]
Kalpasan ti dua a tawen a panagad-adal babaen ni Carpio, nagtultuloy iti panagadal ni Aglipay idiay Colegio de San Juan de Letran ken idiay Unibersidad ti Santo Tomas. Kalpasan ti pannakagun-odna iti gradona, simrek isuna iti seminario idiayIlocos Sur idi 1883 ken nagbalin a padi kalpasan ti pito a tawen. Inrugina ti pagsapulanna a kas maysa a katakunaynay a padi kadagiti nadumaduma a parokia iti arrubayan ti akin-amianan nga isla ti Luzon. Bayat nga adda idi idiay Victoria, Tarlac, timmulong ni Aglipay kadagiti rebolusionario ken nagpatrabaho kadagiti tallopulo nga allawagi ngem pudnoda met idi a dagiti rebulosionario a kimmaddua kadagiti grupo ti Katipunan. Uray no isu ket maysa met a padi, ni Aglipay, kas met kadagiti sabali a rebolusionario, ket kimmaddua iti Masoneria.[4]
Rebolusion urnosen
Idi 1898, ti Katipunan ket indauluan idi ni Supremo Andrés Bonifacio. Nagdamag ni Arsobispo Bernardino Nozaleda ken ni Aglipay a supiatenna dagiti daulo ti rebolusionario, ken mangidaton kaniada iti maysa nga agpang iti autonomia iti masakbayan para iti Filipinas no ipatinggada ti rebelion. Ti inaramid met ni Emilio Aguinaldo ket impatulodna ni Koronel Luciano San Miguel ken ni Aglipay nga addaan iti pannangikeddeng a mangawis kaniana a kumaddua iti rebelion. Iti kurso ti panagbanniaga ni Aglipay iti amianan, nangrugi ti Gubat ti Filipino–Amerikano.
Idi nangsubli ni Aglipay idiay Manila ken naduktalanna a rimmaut dagiti Amerikano, isu ket kimmadua iti rebolusion. Idi 20 Oktubre 1898, indutok ni Hen. Aguinaldo ni Aglipay a kas maysa a Bikario Heneral ti Militar dagiti rebolusionario. Inyulog daytoy ni Aglipay a naaramid isuna nga Eklesiastikal a Kangatuan kadagiti amin a padi a Filipino a no kasta, ket naskenda koma amin a maidutok a kas Kapelia ti Militar para iti ipapaut ti gubat.[5] Ti panagrugi a panaglalaban a nagabetan dagiti puersa ti E.U. ken Filipino idi 4 Pebrero 1899 ket isu ti nakaiturongan ni Aglipay a mapan idiay Ilocos Norte tapno agurnos iti maysa a siigam a resistansia. Id 29 Abril 1899, naekskomunikado ni Aglipay gapu iti "panagala iti bileg ti turay ti eklesiatiko.[6]
Kalpasan iti patingga ti gubat idi 1902, nagob-obra idi ni Isabelo de los Reyes iti pannakaporma iti maysa a nailian a simbaan a nawaya manipud iti Roma. Isingasingna idi 3 Agosto a ni Aglipay ket isunto ti umuna nga obispona. Ni Aglipay, ket maysa nga agraraem a Katoliko iti dayta a panawen, reluktante met idi, ngem inawatna ti daton ni de los Reyes a mangbangon iti maysa a nawaya a simbaan. Isi 18 Enero 1903, naidutok a Kangatuan nga Obispo ni Aglipay iti "Nawaya a Simbaan ti Filipinas". Kas Kangatuan nga Obispo, nakikadua iti nasionalista ken kadagiti kakaruan a radikal a partido ti politika iti panawenna kasla iti Sakdalistas ken kalapsanna dagiti pay Partido ti Sosialista ken Komunista.[6]
Kadagidi las-ud ti teolohiko a tutngtungan bayat a nagbisbisita kadagiti sabali a simbaan bayat idi nagbanbanniaga iti ballasiw-taaw, linikudan ni Aglipay ti pammati iti Trinidad, ken nupay kasta nagbalin a teolohiko a nagawat iti nangruna a pammati a Unitariano, ti bukodna a simbaan ket saan a nangawat iti nabaliwan a teolohiana. Dagiti unitariano ken progresibo a teolohiko a kapanunotan ni Aglipay ket makita iti bukodna a "novena" iti "Pagsisiyam sa Birhen sa Balintawak", 1925[7] aken ti patarusna iti Ingles iti "Novenary of the Motherland", 1926.[8]
Kamaudian a biag urnosen
Timmaray ni Aglipay para kadagiti panagbubutos a kas Presidente ti Mankomunidad a kakuyogna ni Norberto Nabong ti Partido Komunista ng Pilipinas iti maysa a nagtipon nga etiketa ti Partido Republikano-Komunista idi 1935,[6] ngem inabak da Manuel L. Quezon ken Sergio Osmeña ti Partido Nasionalista. Inasawana ni D. Pilar Jamias y Ver idi 1939 gapu ta mangipalubos ti simbaanna ti nakaasawa a klero, ngem pimmusay ni Aglipay iti sumaruno a tawen idi 1 Septiembre 1940.
Benerasion urnosen
Naipammadayawan ni Aglipay iti rambakan ti liturhiko a kalendario ti Episkopal a Simbaan ti Estados Unidos idi 5 Septiembre.
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ http://philippinestudies.net/ojs/index.php/ps/article/view/3247; naala idi: 3 Mayo 2018.
- ^ https://web.archive.org/web/20071014005442/http://www.glphils.org/famous-masons/faglipay.htm.
- ^ University, Princeton. "The Catholic Historical Review, Volume 4". American Catholic Historical Association, 1919, p. 320.
- ^ "Famous Filipino Mason – Bishop G. Aglipay". Most Worshipful Grand Lodge of the Philippines. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Oktubre 14, 2007. Naala idi 2010-01-12.
- ^ "The First Obispo Maximo, Monsignor Gregorio L. Aglipay", Iglesia Filipina Independiente, note 16
- ^ a b c Iglesia Filipina Independiente
- ^ Aglipay, Gregorio, Pagsisiyam sa Birhen sa Balintawak Naiyarkibo 2010-03-27 iti Wayback Machine, 1925
- ^ Aglipay, Gregorio, Novenary of the Motherland Naiyarkibo 2010-03-27 iti Wayback Machine, 1926
Dagiti taudan urnosen
- Halili, Christine N. (2004) Philippine History, pp 192–93. ISBN 9712339343.
Dagiti akinruar a silpo urnosen
Dagiti midia a mainaig ken ni Gregorio Aglipay iti Wikimedia Commons