Melchora Aquino
Ni Melchora Aquino de Ramos (6 Enero 1812 – 19 Pebrero 1919) ket maysa idi a Filipina a rebolusionario a nagbalin nga ammo a kas "Tandang Sora" ("Baket Sora") gapu ti tawenna idi las-ud ti Yaalsa ti Filipino.
| Melchora Aquino de Ramos | |
|---|---|
 | |
| Nayanak | Melchora Aquino Enero 6, 1812 Balintawak, Caloocan, Manila, Kapitania Heneral ti Filipinas |
| Natay | Pebrero 19, 1919 (tawen 107) Caloocan, Is-isla ti Filipinas |
| Pakipagilian | Filipino |
| Nagnagan | Tandang Sorâ |
| A(s)sawa | Fulgencio Ramos |
| Annak | 7 |
Isu ket ammo a kas ti "Nalatak a Babai ti Rebolusion" ken ti "Ina ti Balintawak" para kadagiti kontribusionna.
Nasapa a biag ken pannakiasawa urnosen
Nayanak ni Aquino idi 6 Enero 1812 iti Balintawak, Siudad ti Quezon.[1]
Ni Aquino ket anak a babai ti napanglaw nga agassawa, da Juan ken Valentina Aquino, saan a nagadal. Nupay kasta, makabasa ken makasurat idi ubing ken nalaing a kumanta ken nagpabpabuya kadagiti lokal a pasamak ken kadagiti pay misa para iti simbaanna. Masansan pay isuna napilpili iti papel iti Reyna Elena iti las-ud ti "Santacruzan", ti maysa a prosesion ti kinaimnas a mangipalagip ti pannakabiruk ni Emeratris Elena ti Krus ni Kristo, a rinamrambakan iti Filipinas iti Mayo.[1][2]
Iti kamaudian a biag, inasawana ni Fulgencio Ramos,[1] ti maysa a cabeza de barrio (daulo ti purok), ken natubuanda kadagiti innem nga ubbing. Pimmusay ni Ramos idi ti buridek nga anakda ket agtawen iti pito ken nabati isuna a kas ti bugbugtong a nagannak para kadagiti annakda. Nagtultuloy iti biag ni Aquino kas maysa a hermana mayor nga aktibo a naramrambak kadagiti piesta, bunyag, ken kallaysa. Nagaed isuna a nagtrabtrabaho tapno makaited ti edukasion kadagiti annakna.[1]
Pannakairaman iti rebolusion urnosen
Iti patubo nga ilina, nagpatpataray ni Tandang Sora iti maysa a tiangge,[3] a nagbalbalin a pagkamangan para kadagiti agsakit ken nasugatan a rebolusionario. Nagpakpakan isuna,[1] nangag-agas ken nangiregregta kadagiti rebolusionario kadagiti balakad-ina ken kararag.
Natengngel pay ti balayna kadagiti nalimed a panagtitimpuyog dagiti Katipunero. Isu ti nakaalaanna ti nagan a "Babai ti Rebolusion", "Ina ti Balintawak", "Ina ti Yaalsa ti Filipino", ken Tandang Sora (Ti Tandang ket naala manipud iti Tagalog a balikas ti matandâ, a ti kayatna a sawen ket baket). Isu ken ti anakna a lalaki, ni Juan Ramon, ket addada iti Ikkis ti Balintawak ken saksida iti panagpigis ti cedulas.[1]
Idi naammuan dagiti Kastila dagiti aktibidadna ket ti pannakaammona ti ayan dagiti Katipunero, napalutpot isuna ngem nagmadi a mangited kadagiti ania man a pakaammo. Naaresto isuna babaen ti guardia civil ken naideporta idiay Guam, Is-isla Marianas,[1] nga isuna ken ti maysa a babai nga agnagan iti Segunda Puentes ket balud-balayda iti pagtaengan ni Don Justo Dungca.[4][5]
Kalpasan ti panagtengngel ti Estados Unidos iti Filipinas idi 1898, ni Tandang Sora, kas met dagiti sabali nga eksilo, ket nagsublida iti Filipinas aginggana iti ipupusayna idi 19 Pebrero 1919, iti tawen nga 107.[1] Ti bangkayna ket naiyakar iti bukodna a likudan ti balay (itan ket ammo a kas Himlayang Pilipino Memorial Park, Siudad ti Quezon).
Legado urnosen
Kas maysa panagyaman, a ti maysa a distrito ti Siudad ti Quezon ken ti maysa a kalsada ket naipanagan ken ni Aquino. Naikabil pay ti bariweswesna iti sensilio ti lima a sentabo iti Filipinas manipud idi 1967–92.
Isu ti immuna a Filipina nga agparang iti maysa a pisos a kuarta ti Filipinas, iti daytoy a kaso, ti maysa a 100 a pisos manipud kadagiti Serye ti Ingles (1951–66). Ti Tandang Sora Street iti Siudad ti San Francisco, California, Estados Unidos, ket nanaganan a kas pammadayaw kaniana.
Idi 2012, iti rambakan ti maika-200 a kasangayna, ti Gobierno ti Siudad ti Siudad ti Quezon ket nangikeddeng a mangiyakar ti bangkay ni Aquino manipud iti Himlayang Pilipino Memorial Park idiay Nailian a Santuario ni Tandang Sora iti Banlat, Siudad ti Quezon. Inrangarang pay ti gobierno ti siudad ti 2012 a kas tawen ni Tandang Sora.[6][7]
Dagiti kaputotanna ket mangaw-awit ti apelyidona, a ganggani amin ket agtataeng iti Novaliches ken dagiti distrito ti Tandang Sora iti Siudad ti Quezon iti pay Guam (EUA) kas ti Figueroa, Ramos (ti apelyido ti asawana), Geronimo, Eugenio, Cleofas ken Apo.[8]
Iti nadayeg a kultura urnosen
- Inladaawan babaen ni Angelita Loresco iti serye ti telebision idi 2013 iti Katipunan.
- Inladawan babaen ni Erlinda Villalobos iti pelikula idi 2014 iti Bonifacio: Ang Unang Pangulo.
- Naireperensia iti kanta ti “Babae” babaen ni Inang Laya
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ a b c d e f g h Language Arts for the Filipino Learners: An Integrated Language and Reading Work-a-Text for Grade Four: Volume One. Rex Bookstore, Inc. pp. 106–. ISBN 978-971-23-1402-5.
- ^ "5 Surprising Facts About Melchora Aquino ('Tandang Sora')". 19 Marso 2014.
- ^ Kirstin Olsen, ed. (1994). Chronology of women's history. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-28803-6.
- ^ Augusto V. de Viana, "In the Far Islands,: The Role of Natives from the Philippines in the Conquest, Colonization and Repopulation of the Mariana Islands. 2004:134.
- ^ Isagani R. Medina, "Melchora Aquino Wife of Fulgencio Ramos," In: Women in the Philippine Revolution, Rafaelita Hilario Soriano, ed. Quezon City: Printon Press, 1995, pp 12-13.
- ^ "P-Noy to lead re-interment of Tandang Sora's remains". Worldcoingallery.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-03-08.
- ^ Ocampo, Ambeth. "Tandang Sora home on her 200th birthday". Philippine Daily Inquirer. Naala idi 2012-01-08.
- ^ INQUIRER.net. "Heirs want Tandang Sora holiday declared". newsinfo.inquirer.net. Naala idi 2015-09-04.
Dagiti akinruar a silpo urnosen
Dagiti midia a mainaig ken ni Melchora Aquino iti Wikimedia Commons