Adolf Hitler
Ni Adolf Hitler (20 Abril 1889 – 30 Abril 1945) ket naiyanak idi nga Austriano, Aleman a politiko ken ti daulo iti Nailian a Sosialista a Partido ti Agobobra nga Aleman (Aleman: Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP), kadawyan a makunkuna a ti Nasi a Partido). Isu idi ti kansilier ti Alemania manipud idi 1933 aginggana idi 1945, ken diktador iti Nasi nga Alemania (a kas iti Führer und Reichskanzler) manipud idi 1934 aginggana idi 1945. Ni Hitler ket kadawyana a naikumadua ti pannakabangon iti pasísta idiay Europa, Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ken ti Holokausto.
| Adolf Hitler | |
|---|---|
 Ni Hitler idi 1937 | |
| Führer iti Alemania | |
| Nagakem 2 Agosto 1934 – 30 Abril 1945 | |
| Inunaan ni | Paul von Hindenburg (a kas ti Presidente) |
| Sinaruno ni | Karl Dönitz (a kas ti Presidente) |
| Kansilier ti Alemania | |
| Nagakem 30 Enero 1933 – 30 Abril 1945 | |
| Presidente | Paul von Hindenburg |
| Deputado |
|
| Inunaan ni | Kurt von Schleicher |
| Sinaruno ni | Joseph Goebbels |
| Dagiti bukod a salaysay | |
| Naiyanak | Abril 20, 1889 Braunau am Inn, Austria–Hungria |
| Natay | Abril 30, 1945 (tawen 56) Berlin, Alemania |
| Gapu ti ipupusay | Nagpakamatay |
| Pakipagilian |
|
| Partido ti politika | Nailian a Sosialista a Partido ti Agob-obra nga Aleman (1921–1945) |
| Dadduma a kumadduaan iti politika | Partido ti Agob-obra nga Aleman (1920–1921) |
| A(s)sawa | Eva Braun (29–30 Abril 1945) |
| Trabaho | Politiko, soldado, artista, mannurat |
| Dagiti gunguna |
|
| Pirma |  |
| Serbisio iti militar | |
| Tumalekan |  Imperio ti Aleman |
| Serbisio/sanga |  Reichsheer |
| Tawtawen iti serbisio | 1914–1918 |
| Ranggo | Gefreiter |
| Yunit | Maika-16 a Nailatangan a Rehimiento ti Babaro |
| Bakbakal/gubgubat | Umuna a Sangalubongan a Gubat |
Maysa a naarkosan a beterano iti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ni Hitler timmipon ti Partido ti Agobobra nga Aleman, ti nagpauna iti Nasi a partido, idi 1919, ken nagbalin a daulo iti NSDAP idi 1921. Idi 1923 nagpadas isuna ti kudetá, ti makunkuna a Beer Hall Putsch, idiay Munich. Ti napaay a kudetá ket isu ti nagbanagan a panakaibalud ni Hitler, nga iti daytoy a panawen ket sinurat na ti naisurat a panglaglagip, a Mein Kampf (Ti Panagsagabak). Kalpasan ti panakawayawayaan na idi 1924, ni Hitler ket nakaganab ti suporta babaen ti panagiyaddang na ti Pan-Hermanismo, antisemitismo, ken kontrakommunismo nga addaan isuna ti natagirayad a panagbitla ken Nasi a propaganda. Kalpasan ti panakitudon na a kas ti kanselor idi 1933, binaliwan na ti Weimar a Republika iti Maikatlo a Reich, maysa daytoy a maymaysa a partido diktadora a naibatay iti totalitario ken autokratiko ideolohia iti Nasismo. Ti naisawangna a panggep idi ket ti agipabangon ti maysa a Baro nga Urnos iti kapulosan a Nasi nga Aleman a hegemonia (panagsakup) iti kontinental nga Europa.
Dagiti gangganaet ken domestiko nga annuroten ni Hitler ket addaan iti pagtungpalan iti panaggemgem ti Lebensraum ("pagtaengan a lugar") para iti Hermaniko a tattao. Isu ti nangiturong ti panagarmas manen ti Alemania ken ti panagraut iti Polonia babaen ti Wehrmacht idi Septiembre 1939, a nagbanagan daytoy ti panagrugi Maikadua a Sangalubongan a Gubat idiay Europa. Babaen ti panagturay ni Hitler, idi 1941 dagiti puersa ti Alemani ken dagiti kumaduaan a Europeano kaaduan a sinakopda ti Europa ken Amianan nga Aprika. Dagitoy a naganganab nain-inut a naipasubli, ken idi 1945 dagiti Kumadua a buyot ket inabakda ti buyot ti Alemania. Dagiti supremasista ken pinakapuli a pagayatan nga annuroten ni Hitler ket nagbanagan dagiti sistematiko a panagpapatay kadagiti sangapulo ket maysa a riwriw a tattao, a mairaman dagiti gangani nga innem a riwriw a Hudio.
Iti panungpalan nga al-aldaw iti gubat, idi agdama ti Gubat iti Berlin idi 1945, ni Hitler ket inasawana ti nabayagan a kamalalana, ni Eva Braun. Idi 30 Abril 1945, kalpasan ti basbassit ngem dua nga aldaw, dagitoy dua ket nagpakamatayda tapno saanda a matiliw babaen ti Nalabbaga a Buyot, ken dagiti bangkayda napuoran.
Dagiti nasapa a tawen
urnosenKaputotan
urnosenTi ama ni Hitler, Alois Hitler (1837–1903), ket isu idi ti anak ti ruar ni Maria Anna Schicklgruber. Ti pannakaipasngay a pannakapanekan ni Alois ken saan a nanginagan ti amana, gapu daytoy ti ubing ket innalana ti apelyido ti inana. Idi 1842 ni Johann Georg Hiedler ket inasawana ni Anna. Kalpasan ti ipupusayna idi 1847 ken ti ipupusayna met idi 1856, ni Alois ket inay-aywanan ti pamilia ti kabsat a lalaki ni Hiedler a ni Johann Nepomuk Hiedler.[1] Saan amnipud idi 1876 a ni Alois ket naglehitimado ken ti panagbuniagan a rehistro ket binaliwan ti maysa a padi a nasaksian ti tallo a tao.[2] Idi agur-uray ti tribunal idiay Nuremberg idi 1945, ti Nasi opisial a ni Hans Frank ket nagipaltiing ti kaad dagiti surat a nangitunton nga ti ina ni Alois ket naidakawat nga agtagibalay para iti maysa a Hudio a pamilia idiay Graz ken ti agtawen ti 19 nga anak a lalaki ti pamilia, a ni Leopold Frankenberger, ket isu ti nakaputot kenni Alois.[3] Nupay kasta, awan ti Frankenberger, Hudio wenno dagiti sabali pay, a nairehistro idi idiay Graz iti dayta a paset ti panawen.[4] Dagiti agipakpakasarita ket agduduada a ti matunton nga ti ama ni Alois ket maysa a Hudio.[5][6]
Iti edad a 39, ni Alois innalana ti apelyido a "Hitler", ken naipangiletra pay a kas "Hiedler", "Hüttler", wenno "Huettler"; ti nagan ket mabalin a naipakadawyan ti panungpalan a panangiletra babaen ti maysa a padi. Ti nagtaudan iti daytoy a nagan ket baka ti "maysa nga agtaeng iti kalapaw" (Pagalagadan nga Aleman Hütte), "pastor" (Pagalagadan nga Aleman hüten "ag-guardia", Ingles "heed"), wenno manipud dagiti Eslabo a balikas Hidlar ken Hidlarcek.[7]
Kinaubing
urnosen
Ni Adolf Hitler ket naipasngay idi 20 Abril 1889 idiay Gasthof zum Pommer, maysa a pagdagusan daytoy idiay Ranshofen,[8] daytoy ket maysa a purok a naikapet idi 1938 iti munisipalidad iti Braunau am Inn, Austria-Hungarai. Isu ket ti maikapat kadagiti innem nga annak ni Alois Hitler ken Klara Pölzl (1860–1907). Dagiti kinauna a kakabsat ni Adolf – Gustav, Ida, ken Otto – ket pimmusayda a kas maladaga.[9] Idi agedad ti tallo ni Hitler, ti pamiliana ket immalis idiay Passau, Alemania.[10] Isu idiay ti nakaadalanna ti naisangyan nga baba a Babaro a dialekto, ngen saan a ti Austriano Aleman, a nakamarka daytoy ti panagbitlana iti amin a kabibiagna.[11][12][13] Idi 1894 ti pamiliana ket immalisda manen idiay Leonding (asideg ti Linz), ken idi Hunio 1895, ni Alois ket nagretiro idiay bassit a dagana idiay Hafeld, nga asideg idiay Lambach, nga isu ket nagpadas iti panagtaltalon ken panagtaripato dagti uyokan. Ni Adolf ket nagbasa idiay Fischlham. Ni Hitler ket naamanga kadagiti pannakigubat kalpasan idi nakabiruk ti nailadawan a libro a maipanggep ti Pranko-Prusiano a Gubat manipud kadagiti tagikua ti amana.[14][15]
Ti inyaalisda idiay Hafeld ket naiparna iti panakairugi iti nakaro a panagringgor ti ama ken anak a lalaki a gapuanan daytoy babaen ti saan a pangsurot ni Adolf ti nainget a displina iti eskuelana.[16] Dagiti ganetget a panagtaltalon ni Alois Hitler idiay Hafeld ket napaay, ken idi 1897 ti pamilia ket immalis idiay Lambach. Ni Hitler ket nagbasa iti maysa a Katoliko a pagadalan a maika-11 a siglo a Benediktino a monasterio, a ti pulpito ket nanakutukotan ti maysa a naestiloan a suwastika a simbolo iti eskudo ni Theodorich von Hagen, ti sigud idi nga abad.[17] Ti agwalo nga edad a Hitler ket nagadal kadagiti panagkanta, nagkanta iti koro ti simbaan, ken isu ket nagpanpanunut pay nga agbalin a maysa a padi.[18] Idi 1898 ket agnanayonda a nagsubli idiay Leonding. Ti ipupusay ti ububing a kabsatna a lalaki, a ni Edmund, manipud iti sakit a kamuras idi 2 Pebrero 1900 ket nauneg nga umapay kenni Hitler. Nagbaliw isuna manipud iti natalged ken nalaing a manakigayyem ken nalaing nga estudiante, iti naliday, nasuktu ken nasidunget nga ubing iti amana ken dagiti manursuro kaniana.[19]
Ni Alois ket nagballigi iti karerna iti opisina ti aduana ken kayatna a ti anakna ket sumurot kaniana.[20] Ni Hitler ket nagngdrama idi ti maysa nga episodio manipud iti daytoy a paset ti panawen nga isu ket intugot ti amana nga agbisita ti opisina ti aduana, a nagiladawan daytoy a kas ti napasamak a nagited ti di-makapakawan a panaggura a nagbaetan ti ama ken anak, a dagitoy dua ket napigsa ti pakinakemda.[21][22][23] Ti di-panakaikaskaso ti panagayat ti anakna a mapan nga agbasa ti klasiko a pagadalan ket ti ayatna nga agbalin a maysa nga artista, idi Septiembre 1900 ni Alois ket inpatulodna ni Adolf idiay Realschule idiay Linz.[24] (Daytoy ket isu met laeng ti nangato nga eskuela a nagbasaan ni Adolf Eichmann idi kalpasan ti 17 a tawtawen.)[25] Ni Hitler ket nagrebelde iti daytoy a keddeng, ken iti Mein Kampf nangipakaammo nga isu ket saan a nalang ti panagadalna, nga isu ket agnamnama a no makita ti amana "a ti bassit a panagrang-ayko idiay teknikal a pagadalan a ti amak ket palubosannak nga agiruknoy ti arapaapko."[26]
Ni Hitler ket nagragut iti Aleman a nationalismo manipud idi ubing pay.[27] Ni Hitler ket nangiyebkas ti pannakamatalekna laeng iti Alemania, nga umuyuyaw ti maapapday a Habsburg a Monarkia ken dagiti panagturayna kadagiti adu ti nadumaduma nga etnikona nga imperio.[28][29] Ni Hitler ken dagiti gayyemna ket inususarda ti panagkablaaw a "Heil", ken nagkankantada kadagiti Aleman a nailian a kanta "Deutschland Über Alles" imbes nga iti Austriano nga Imperial a kanta.[30]
Kalpasan ti kellaat nga ipupusay ni Alois idi 3 Enero 1903, ti panagadal ni Hitler naapday. Isu ket pinalubosan ti inana nga agsardeng idi otonio ti 1905.[31] Simmrek isuna idiay Realschule idiay Steyr idi Septiembre 1904; simmayaat met dagiti panagkukuana ken dagiti aramidna ken dagitoy ket nagin-inut a rimmmang-ay.[32] Idi otonio iti 1905, kalpasan ti pakaruarna maikadua ken panungpalan nga eksamen, ni Hitler ket pimmanaw idiay eskuelana nga awan ti tarigagay nga agpasayaat ti panagadalna wenno awan ti nalawag a planona para iti masakbayan a karrerna.[33]
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Maser 1973, p. 4.
- ^ Maser 1973, p. 15.
- ^ Rosenbaum 1999.
- ^ Hamann 2010, p. 50.
- ^ Toland 1992, pp. 246–47.
- ^ Kershaw 1999, pp. 8–9.
- ^ Jetzinger 1976, p. 32.
- ^ BBC News, 2011.
- ^ Shirer 1960, p. 9.
- ^ Rosmus 2004, p. 33.
- ^ Keller 2010, p. 15.
- ^ Hamann 2010, pp. 7–8.
- ^ Kubizek 2006, p. 37.
- ^ Kubizek 2006, p. 92.
- ^ Hitler 1999, p. 6.
- ^ Fromm 1977, pp. 493–498.
- ^ Hauner 1983, p. 2.
- ^ Shirer 1960, pp. 10–11.
- ^ Payne 1990, p. 22.
- ^ Kershaw 2008, p. 9.
- ^ Hitler 1999, p. 8.
- ^ Keller 2010, pp. 33–34.
- ^ Fest 1977, p. 32.
- ^ Kershaw 2008, p. 8.
- ^ Lipstadt 2011, p. 272.
- ^ Hitler 1999, p. 10.
- ^ Evans 2003, p. 163.
- ^ Bendersky 2000, p. 26.
- ^ Ryschka 2008, p. 35.
- ^ Hamann 2010, p. 13.
- ^ Kershaw 2008, p. 10.
- ^ Kershaw 1999, p. 19.
- ^ Kershaw 1999, p. 20.