Agsinnaranay a maawatan

Iti lingguistika, ti agsinnaranay a maawatan ket ti pannakaikabagian a nagbaetan dagiti pagsasao wenno dagiti dialekto a dagiti agsasao kadagiti nadumaduma ngem agkakabagian a karkaruay ket dagusda a makaawat iti tunggal maysa nga awan ti naigaggagara a panagadal wenno naisangayan a ganetget. Daytoy ket kadawyan nga inus-usar a kas ti kangrunaan a kriteria para iti panangilasin kadagiti pagsasao manipud kadagiti dialekto, urayno dagiti banag a sosiolingguistiko ket kankanayon pay a maus-usar.

Ti pannakaawat a nagbaetan dagiti pagsasao ket mabalin nga asimetriko, ken dagiti agsasao ti maysa ket ad-aduda a maakaawat ngem dagiti sabali nga agsasao iti sabali iti pannakaawatna iti immuna. No relatibo nga asimetriko daytoy, daytoy ket maidasig a kas 'agsinnaranay'. Daytoy ket adda kadagiti aggigiddiat a grado kadagiti adu nga agkakabagian wenno heograpikal a kinaasideg dagiti pagsasao iti lubong, ken masansan nga iti kontesto iti dialekto a lugar.

Pannakaawat

Tapno magun-od dagiti tao ti kalalainganna a kalaing wenno pannakaawat iti pagsasao (tinawtawagan ti L2) iti sabali ngem ti umuna a pagsasao (L1) tipiko daytoy a makasapul ti adu a panawen ken ganetget babaen ti panagadal ken/wenno praktikal a panangipakat. Nupay kasta, adu kadagiti grupo ti pagsasao ket sangkapaset laeng nga agsinnaranay a maawatan, kasla ti kaaduan nga agsasao ti maysa a pagsasao ket mabirukanna a nalaka unay ti manggun-od iti grado a pannakaawat iti (dagiti) mainaig a pagsasao. Kankanayo a dagiti pagsasao ket henetiko nga agkabagian, ken mabaln a dagitoy ket agpada iti tunggal maysa iti gramatika, bokabulario, pannakabalikas, wenno dadduma pay a langa. Ti kas pagarigan ket dagiti agparis a henetiko nga agkakabagian a pagsasao ket ti kreol ken ti nagannak a pagsasao.

Ti pannakaawat kadagiti pagsasao ket mabalin nga agdumaduma kadagiti agmaymaysa wenno grupgrupo iti uneg ti maysa a populasion ti pagsasao segun ti pannakaamoda kadagiti nadumaduma a rehistro ken bokabulario iti bukodda a pagsasao, ti interesadoda iti wenno pamiliaridad kadagiti sabali a kultura, ti dominio ti tungtungan, dagiti kababalin ti siko-kognitibo, ti moda ti panagusar ti pagsasao (naisurat wenno naisao), ken dagiti dadduma pay a banag.

Sassao nga agsinnaranay a maawatan wenno karkaruay iti maysa a pagsasao

Awan ti pormal a nagbaetan a panangilasin ti dua a naisangayan a pagsasao ken dua a karkaruay iti agmaymaysa a pagsasao, ngem dagiti lingguista ket kadawyanda nga us-usaren ti agsinnaranay a pannakaawat a kas maysa kadagiti kangrunaan a banag iti panangikeddeng a nagbaetan dagiti dua a kaso.^[1]Adda dagiti lingguista nga agtunton a ti agsinnaranay a maawatan, iti kapanunotan ket saan a basbassit ngem, ti kangrunaan a kriteria iti panangisina kadagiti pagsasao manipud kadagiti dialekto. Iti sabali met, dagiti agsasao ti asideg nga agkakabagian a pagsasao ket masansanda a mabalin a makisao iti tunggal maysa iti nasayat kadagiti sabli; isunga adda met dagiti agdumaduma a grado iti agsinnaranay a pannakaawat, ken masansan nga adda dagiti sabali a kriteria nga inus-usar. Kas pagarigan, iti kaso ti nailinia a panagsisinnaruno ti dialekto nga agin-inut a maigiddiat kadagiti nagbaetan ti karuay, ken dagiti agsasao nga asideg iti tengnga ket maawatanda dagiti karuay kadagiti dua nga ungto, ngem dagiti agsasao iti maysa nga ungto ket saan a makaawat kadagiti agsasao iti sabali nga ungto, ti intero a panagsasaruno ket naikedkeddeng nga agmaymaysa a pagsasao. No matay dagiti sentral a karuay ken dgaiti laeng karuay iti tunggal maysa nga ungto ti agbaiag, mabalinton dagitoy a maikeddeng manen a kas dagiti dua a pagsasao, urayno awan ti pudno a rimsua a panagbaliw ti pagsasao.

Iti pay maipatinayon, dagiti taripnong ti politikal ken sosial ken masansan a mangtuon kadagiti panangikeddeng iti agsinnarany a pannakaawat. Kas pagarigan, ti karkaruay ti Insik ken ti Arabiko ket masansan dagitoy a naikedkeddeng a kas agmaymaysa a pagsasao urayno awan ti masansan nga agsinnaranay a pannakaawat a nagbaetan iti naisinsina iti heograpiko a karkaruay. Iti pakaigiddiatan, adda met dagiti adu a a pannakaawat a nagbaetan dagiti nadumaduma a sasao nga Eskandinabia, ngem gapu ta iti tunggal maysa kaniada ket addaan iti bukodda a porma, dagitoy ket naidasig a kas dagiti agmaymaysa. Ti panangirebbeng kadagiti a paggigiddiatan kadagiti kaso a kas ti Arabiko, Insik, ken Aleman, ti termino a Dachsprache (ti sosiolingguistiko a 'payong ti pagsasao') ket sagpaminsan a makitkita: ti Arabiko, Insik, ken Aleman ket dagiti pagsasao iti sosiolingguistiko a kapanunotan urayno adda met dagiti agsasao a saan a makaawat iti tunggal maysa nga awan it ipamuspusan iti alagaden wenno pammadayaw a porma.

Dagiti nagibasaran

^ Gröschel, Bernhard (2009). Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit [Serbo-Croatian Between Linguistics and Politics: With a Bibliography of the Post-Yugoslav Language Dispute]. Lincom Studies in Slavic Linguistics ; vol 34 (iti Aleman). Munich: Lincom Europa. pp. 132–136. ISBN 978-3-929075-79-3. LCCN 2009473660. OCLC 428012015. OL 15295665W.

Dagiti akinruar a silpo

Harold Schiffman, "Lingguista' Panangipalawag: agsinnaranay a maawatan". Unibersidad ti Pennsylvania.

[1] Gröschel, Bernhard (2009). Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit [Serbo-Croatian Between Linguistics and Politics: With a Bibliography of the Post-Yugoslav Language Dispute]. Lincom Studies in Slavic Linguistics ; vol 34 (iti Aleman). Munich: Lincom Europa. pp. 132–136. ISBN 978-3-929075-79-3. LCCN 2009473660. OCLC 428012015. OL 15295665W.

[1]