Angalo
Ni Angalo ket ti maysa a naisalaysayan a higante a mammarsua manipud iti mitolohia nga Ilokano nga addaan kadagiti taudan iti kasakbayan ti Kastila iti rehion ti Ilocos iti Filipinas.[1] Immuna idi a lalaki ni Angalo, ken ti anak a lalaki iti panagbangon. Sinag-id iti langit ti ulo ni Angalo ken nalakana a mapagna manipud iti Rehion ti Ilocos aginggana idiay Manila iti maysa nga addang.[2] Babaen dagiti tignay ni Angalo, sinukogna dagiti turod ken dagiti bantay ti Luzon, binukelna dagiti taaw, ken inkabilna ti langit, init, bulan ken dagiti bituen.[3]Dagiti tattao nga Ilokano iti kasakbayan ti Kastila ket ingupitda ti uni ti gurruod a kas ti timek ni Angalo, dagiti gingined a kas dagiti panaggunayna, ken dagiti bullalayaw ket ti nakabitin a baagna.[4]Saan nga agmaymaysa ni Angalo, adda asawana nga agnagan iti Aran ken adda tallo nga annakda a babai a nakaputotan ti tattao nga Ilokano, Aeta ken Igorot.[5]
| Angalo | |
|---|---|
 | |
| Titulo | Angalo |
| Panagipalpalawag | Higante a mammamrsua iti Ilokano a mitolohia |
| Henero | Lalaki |
| Rehion | Filipinas |
| Kapadpada | Bannuar iti kultura |
Mitolohia iti ladawan ti daga ni Angalo urnosen
Iti amin a parte ti Rehion ti Ilocos, Abra ken Benguet, adu kadagiti nakabuklan a langa ti heolohia ket naigupitda kenni Angalo ken ti pamiliana. Dagiti bassit a ginget ken dagiti raw-ang iti kabambantayan ti Kordiliera Sentral ket masansan a naibagbaga kas dagiti tugot ni Angalo a kas dagiti mabirukan idiay Sudipen, La Union ken San Quintin, Abra. Iti pay maipatinayon, dagiti dakkel a kueba iti Rehion ti Ilocos ken Abra ket masansanda a mailanad a kas dagiti dati a paglinongan para iti asawa ken annak a babai ni Angalo.
Idiay Santa Maria, Ilocos Sur, dagiti dakkel nga abut ken dagiti alog iti likmut ti Dissuor ti Pinsal ket naibagbaga a pinartuat kano ni Angalo idi nagparintumeng ken imminum manipud iti dissuor.[6]
Idiay Santa, Ilocos Sur ti Buang ti Banaoang, ti maysa a buang ti danum a pagbuongan ti Karayan Abra iti kabambantayan ti Ilocos, ken nakunkuna a pinartuat babaen ni Angalo. Idi ugma, ti rehion ti Abra iti daya ti kabambantayan ti Ilocos ket maysa idi a danaw. Iti maysa a rabii, naturog ni Angalo iti igid ti aplaya ti danaw, ken idi matmaturog, kinugtaranna ti kabambantayan ti Ilocos ken gapu iti dayta binuanganna ti danaw ken pinartuatna ti Buang ti Banaoang.[7]
Dagiti ababa a sarita ni Angalo urnosen
Ti asin iti baybay urnosen
Iti maysa nga aldaw, dinamag ni Angalo ti pamiliana a mangala kadagiti bay-on nga addaan kadagiti muton ti asin nga inapitna kadagiti adayo a daga tapno ipanda idiay Manila. Idi magmagnada kadagiti baybay, nga iti dayta a panawen ket saan a naapgad, naitublak dagiti annakna a babai ket natnag idiay baybay dagiti dakkel a muton ti asin. Natunaw dagiti muton ti asin idi natnagda iti danum ken nakapartuat iti kaapgad ti baybay.[8]
Ti ababaw a baybay urnosen
Iti maysa a napudot unay nga aldaw, dagiti annak a babai ni Angalo ket nagkeddengda nga aglangoy nga itan ket ti Baybay Abagatan Tsina. Ti baybay ket naadalem idi iti daytoy a panawen, ken dagiti annakna a babai ket saanda a nalaing nga aglangoy. Idi ti maysa nga anakna a babai ket nangrugrugi a malmes, intaneb ni Angalo ti paraypay ti bay-onna wenno ti baagna iti baybay ken nangsagepsep iti adu a danum ken nangpakabael a makatakder manen ti anakna a babai.[9]
Ti turod ti Aplaya ti Suso urnosen
Iti maysa nga aldaw, ni Angalo ken ti asawana a ni Aran ket addada iti makunkuna ita nga aldawen a kas ti Aplaya ti Suso idiay Santa Maria, Ilocos Sur. Bayat nga adda iti aplaya, nagbunton ni Angalo iti batbato, bassit a mulmula, ken darat tapno mangbukel iti turod. Idi nasaludsod iti pinartuatna, inbagana iti asawana a nagaramid isuna iti turod a kaarngi dagiti susona. Aginggana ita nga aldaw, ti turod iti akin-abagatan a bangir ti Aplaya ti Suso ket naibagbaga nga isu dayta ti turod.[10]
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ C. Mateo, Grace Estela (2004). A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism (PhD). University of Hawaii. p. "40".
- ^ Y. Yabes, Leopoldo (1981). Short Papers on Philippine Folk Lore and Life. Siudad ti Quezon, Filipinas: University of Philippines Press. p. 221. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-01-25. Naala idi 2018-06-05.
- ^ Forentino de los Reyes, Isabelo (1890). History of Ilocos. p. 110-113. ISBN 978-971-542-729-6.
- ^ C. Mateo, Grace Estela (2004). A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism (PhD). University of Hawaii. p. "33".
- ^ C. Mateo, Grace Estela (2004). A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism (PhD). University of Hawaii. p. "32".
- ^ Guquib, Edmar. "Tugot Ni Angalo". Edmartion. Naala idi Pebrero 9, 2018.
- ^ Y. Yabes, Leopoldo (1981). Short Papers on Philippine Folk Lore and Life. Siudad ti Quezon, Filipinas: University of Philippines Press. p. 223-224. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-01-25. Naala idi 2018-06-05.
- ^ L. Eugenio, Damiana (2007). Philippine Folk Literature: An Anthology. Philippines: University of Philippines Press. p. 217. ISBN 9715425364.
- ^ Y. Yabes, Leopoldo (1935). "The Adam and Eve of the Ilocanos". Philippine Magazine. Philippine Education Company. Naala idi Pebrero 12, 2018.
- ^ Doe, John. "CCP Encyclopedia of Philippine Art: Ilocano Philippine Ethnography". National Library of the Philippines. IT Division, National Library of the Philippines. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-01-29. Naala idi Pebrero 28, 2018.