Kardis

Kardis
Taksonomia
Pagarian:	Plantae
(di nairanggo):	Angiospermae
(di nairanggo):	Eudicotidae
(di nairanggo):	Rosids
Urnos:	Fabales
Pamilia:	Fabaceae
Henero:	Cajanus
Sebbangan:	C. cajan
Dua a nagan
	Cajanus cajan; (L.) Millsp.

Ti kardis (Cajanus cajan) ket isu ti perenial a kameng ti pamilia ti Fabaceae.

Nagtaudan urnosen

Ti kardis ket perenial a mabalin a dumakkel iti maysa a bassit a kayo.

Cajanus cajan

Ti panagmuyong iti kardis ket nanipuden kadagidi napalabas a 3,500 a tawtawen. Ti tengnga ti taudan ket ti akindaya a paset ti peninsular nga India, mairaman pay ti estado ti Odisha, nga idiay ti ayan dagiti kaasitgan a kabagianna (Mansi) kadagiti tropikal a kakaykayuan.^[1] Dagiti arkeolohiko a nabirbirukan para iti kardis ket mairaman manipud dagiti dua a Neolitiko a lugar idiay Odisha, opalpur ken Golbai Sassan a napetsaan idi agarup a 3,400 ken 3,000 tawtawen, dagiti lugar idiay Abagatan nga India, Sanganakall ken Tuljapur Garhi, ket napetsaan pay dagitoy manipud idi 3,400 a tawtawen.^[2] Manipud idiay India daytoy ket napan idiay Daya nga Aprika ken Laud nga Aprika. Idiay ti immunaan a nakakitaan dagiti Europeano, ket idi ti nakaalanna ti nagan a Congo Pea. Babaen ti pamay-an ti aadipen a panagnegosio daytoy ket nakapan idiay kontinente ti Amerika, mabalin nga idi maika-17 a siglo.^[3]

Panagmuyong urnosen

Ita nga aldaw, ti kardis ket adun a naimuyongan kadagiti amin a tropikal ken semitropikal a rehion iti Daan ken ti Baro a Lubong. Ti kardis ket mabalin a ti perenial a kita, daytoy nga apit ket mabalin nga agpaut kadagiti tallo angingga kadagiti lima a tawen (ngem ti bumassit ti maburas a bukbukel kalpasan ti dua a tawen), wenno ti tinawen a kita a nasaysayaat iti panagpataud ti bukbukel.

Ti kardis ket nangruna a legume nga apit iti matudtuduan nga agrikultura kadagiti namaga bassit a tropiko. Ti Indiano a subkontinente, akindaya nga Aprika ken Tengnga nga Amerika, iti dayta nga urnos, ket isu dagitoy ti tallo a kangrunaan a rehion iti lubong nga agpatpataud iti kardis. Ti kardis ket naimuyongan kadagiti ad-adu ngem 25 tropikal ken subtropikal a pagpagilian, a kas agmaymaysa nga apit wenno nailalaok kadagiti sereal, a kas ti bukakaw (Sorghum bicolor), pearl millet (Pennisetium glaucum), wenno mais (Zea mays), ken dagiti dadduma pay a legume, a kas dagiti mani (Arachis hypogaea). Gaputa daytoy ket maysa a legume, ti kardis ket lamesanna ti daga babaen ti simbiotiko a panangibalbaliw ti nitrohenio.

Ti kardis ket nasayaat nga agtubo kadagiti namaga a daga, isunga agtubo daytoy kadagiti lugar nga adda ti basbassit ngem 650 mm a tinawen a panagtudtudo.

Ti sangalubongan a panagpataud ti kardis ket nakarkulo iti 4.3 riwriw tonelada². Agarup nga 82% iti daytoy ket naimulmula idiay India. Daytoy ket nangruna pay a rekado kadagiti pakan ti ayup nga inus-usar idiay Laud nga Aprika, nangruna idiay Nigeria.

Naganos a bukbukel ti kardis.

Henoma a panagsasaruno urnosen

Ti kardis ket isu ti immuna a mula ti legume a kompleto a naipagsasaruno ti henomana. Ti immuna a pangpadas ket inaramid babaen ti maysa a grupo dagiti 31 nga Indiano a sientista manipud idiay Indiano Konseho ti Agrikultura ken Panagsukimat babaen ti panagidaulo ni Nagendra Kumar Singh. Ti papel ket naipablaak iti maysa nga Indiano a warnakan.^{[permanente a natay a silpo]}

Nutrision urnosen

Ti kardis ket aglaon ti adu a protina ken dagiti nangruna nga amino asido a methionine, lysine, ken tryptophan.^[4]

No maigiddiat kadagiti natangken a bukel, dagiti naganos a bukel ket aglaon ti basbassit a pateg ti nutrision, nupay kasta dagitoy ket aglaon dagiti adu a pateg ti bitamina C (39 mg kada 100 g a serbi) ken addan ti dakdakkel bassit a laon ti taba. Ti panagsukimat ket nakapakita a ti protina linaon dagiti naganos a bukel ket nasaysayaat ti kalidadna.^[5]

Patoheno urnosen

Phytophthora cajani

Dagiti nagibasaran urnosen

^ Van der Maeson, L. J. G. (1995). Pigeonpea Cajanus cajan, pp. 251–5 in Smartt, J. ken ni Simmonds, N. W. (eds.), Ebolusion ti Maapit a Mulmula. Essex: Longman.
^ Fuller, D. Q.; Harvey, E. L. (2006). "The archaeobotany of Indian pulses: Identification, processing and evidence for cultivation". Environmental Archaeology. 11 (2): 219. doi:10.1179/174963106x123232.
^ Carney, J. A. and Rosomoff, R. N. (2009) Iti Anniwan ti AAdipen. Botaniko a legado ti Aprika iti Atlantiko a Lubong. Berkeley: Unibersidad ti California a Pagmalditan
^ "Dagiti Kinapudno ti Panagusig ti Nutrision para iti Kardis (nalabbasit a gramo), natangken a bukbukel, naganos"
^ Bressani R; Gómez-Brenes RA; Elías LG. (1986). "Nutrisional a kalidad ti kardis , naganos ken naluom, ken ti suplementario a pategna para kadagiti sereal". Arch Latinoam Nutr. 36 (1): 108–16. PMID 363219.

Dagiti akinruar a silpo urnosen

Dagiti midia a mainaig iti Kardis iti Wikimedia Commons

[1] Van der Maeson, L. J. G. (1995). Pigeonpea Cajanus cajan, pp. 251–5 in Smartt, J. ken ni Simmonds, N. W. (eds.), Ebolusion ti Maapit a Mulmula. Essex: Longman.

[2] Fuller, D. Q.; Harvey, E. L. (2006). "The archaeobotany of Indian pulses: Identification, processing and evidence for cultivation". Environmental Archaeology. 11 (2): 219. doi:10.1179/174963106x123232.

[3] Carney, J. A. and Rosomoff, R. N. (2009) Iti Anniwan ti AAdipen. Botaniko a legado ti Aprika iti Atlantiko a Lubong. Berkeley: Unibersidad ti California a Pagmalditan

[4] "Dagiti Kinapudno ti Panagusig ti Nutrision para iti Kardis (nalabbasit a gramo), natangken a bukbukel, naganos"

[PMID_363219-5] Bressani R; Gómez-Brenes RA; Elías LG. (1986). "Nutrisional a kalidad ti kardis , naganos ken naluom, ken ti suplementario a pategna para kadagiti sereal". Arch Latinoam Nutr. 36 (1): 108–16. PMID 363219.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]