Klado
Ti klado (manipud iti Taga-ugma a Griego: κλάδος, klados, "sanga"), ammo pay a kas monopiletiko a grupo, ket ti maysa a grupo dagiti organismo a buklen iti maysa a sapasap a tinaudan ken amin dagiti kapuonan a kaputotan, ken mangirepresenta iti bugbugtong a "sanga" iti "kayo ti biag".[1]
Ti sapasap a tinaudan ket mabalin a maysa nga indibidual, maysa a populasion, maysa a sebbangan (naungaw wenno sibibiag), ken dadduma pay aginggana iti maysa a pagarian ken ad-adu pay. Naiyumok dagiti klado, maysa iti sabali, kas iti tunggal a maysa a sanga ket sumina kadagiti babbabassit a sanga. Dagita a panagsina ket mangipaltiing iti ebolusionario a pakasaritaan kas agbalbaliw dagiti populasion ken nawayada nga agbaliw. Naitermino dagiti klado a kas dagiti monopiletiko (Griego: "maysa a sangkaputotan") a grupo.
Kadagiti napalabas bassit a dekada, ti kaldistiko nga arngian ket nagpasayaat iti biolohiko a panangidasig ken nakaipakita iti nakakaskasdaaw nga ebolusionario a pannakikabagian dagiti organismo.[2] Iti umad-adu, dagiti taksonomo ket padasenda ti mangliklik a mangnagan iti kadagiti takson a saan a dagiti klado; dayta ket, dagiti takson a saan a monopiletiko. Adda dagiti sumagmamano a pagkakabagian a pagbaetan dagiti organismo nga inpakita iti ima ti molekular a biolohia ti kladistika ket dagiti fungi ket as-asidegda a kabagian dagiti ayup ngem kadagiti mula, naikeddeng itan a dagiti archaea ket maigiddiatda manipud iti bakteria, ken dagiti multiselular nga organismo ket mabalinda a nagtaud manipud iti archaea.[3]
Etimolohia urnosen
Ti termino a "klado" ket naaramid idi 1957 babaen ti biologo a ni Julian Huxley a mangibaga iti resulta ti kladogenesis, ti maysa a konsepto a binulod ni Huxley manipud ken ni Bernhard Rensch.[4][5]
Adu kadagiti sapasap a nanaganan a grupo, kas pagarigan dagiti rodensia ken dagiti insekto, ket kladoda gapu ta, iti tunggal maysa a kaso, ti grupo ket buklen ti maysa sapasap a tinaudan nga agraman amin kadagiti bukodna a sanga ti kaputotan. Kas pagarigan, dagiti rodensia, ket sanga dagiti mamalia a simmina kalpasan ti patingga iti paset ti panawen idi ti klado ti Dinosauria ket nagsardeng a kas dagiti dominante a naindagaan a bertebrata kadagiti 66 a riwriw a tawen a napalabas. Ti kasisigud a populasion ken dagiti amin a kaputotanna ket klado. Ti klado ti rodensia ket maitunos iti urnos ti Rodentia, ken dagiti insekto iti klase ti Insecta. Dagitoy a klado ket mairaman kadagiti basbassit a klado, a kas ti chipmunk wenno kuton, iti tunggal maysa ket buklen dagiti basbassit pay a klado. Ti met klado ti "rodensia" ket mairaman iti mamalia, bertebrata ken dagiti klado ti ayup.
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ Cracraft, Joel; Donoghue, Michael J., dagiti ed. (2004). "Introduction". Assembling the Tree of Life. Oxford University Press. p. 1. ISBN 978-0-19-972960-9.
- ^ Palmer, Douglas (2009). Evolution: The Story of Life. Berkeley: University of California Press. p. 13.
- ^ Pace, Norman R. (2006-05-18). "Time for a change". Nature. 441 (7091): 289. Bibcode:2006Natur.441..289P. doi:10.1038/441289a. ISSN 1476-4687. PMID 16710401.
- ^ Dupuis, Claude (1984). "Willi Hennig's impact on taxonomic thought". Annual Review of Ecology and Systematics. 15: 1–24. doi:10.1146/annurev.es.15.110184.000245.
- ^ Huxley, J. S. (1957). "The three types of evolutionary process". Nature. 180 (4584): 454–455. Bibcode:1957Natur.180..454H. doi:10.1038/180454a0.
Dagiti akinruar a silpo urnosen
- Evolving Thoughts: Clade
- DM Hillis, D Zwickl & R Gutell. "Tree of life Naiyarkibo 2014-11-02 iti Wayback Machine". An unrooted cladogram depicting around 3000 species.
- Phylogenetic systematics, an introductory slide-show on evolutionary trees