Mineral

Ti mineral ket isu ti masna a rumrumsua a sustansia a natangken ken natalinaay iti temperatura ti kuarto, a mairepresenta babaen ti kimiko a pagannurotan, a kadawyan nga abioheniko, ken addaan iti naurnos nga atomiko nga estruktura. Daytoy ket maigiddiat manipud iti bato, a mabalin a naglalaokan dagiti mineral wenno dagiti saan a mineral, ken awan ti naisangayan a pakabuklan ti kimiko. Ti husto a pannakaipalpalawag ti mineral ket sinupsuppiatan, a naipangpangruna no ania ti umiso a kammasapulan dagiti sebbangan no isuda ket a bioheniko, ken iti basbassit no addaan daytoy ti naurnos nga atomiko nga estruktura. Ti panagadal kadagiti mineral ket tinawtawagan iti mineralohia.

Ti Amatista, ti nadumaduma a kita ti kuarso

Adda dagiti sumurok a 4,900 a naam-ammuan a sebbangan dagiti mineral; sumurok a 4,660 kadagitoy ket napasingkedan babaen ti International Mineralogical Association (IMA). Dagiti silikato a mineral ket buklen dagiti sumurok a 90% iti ukis ti Daga. Ti kaadu ti kita ken kinaadu dagiti sebbangan ti mineral ken tinengtengngel babaen ti kimika ti Daga. Ti silikon ken oksiheno ket mangbukel ti agarup a 75% iti ukis ti Daga, a pakaidagusan ti kaadu dagiti mineral a silikato. Dagiti mineral ket nailaslasinda babaen kadagiti nadumaduma a kimiko ken pisikal a tagtagikua. Dagiti paggigiddiatan iti kimiko a pakabuklan ken estruktura ti kristal ket mangilasin kadagiti nadumaduma a sebbangan, ken dagitoy a tagikua ket maimpluensian met babaen ti heolohiko nga enbironmento ken pannakaporma ti mineral. Dagiti panagbalbaliw ti temperatura, presion, ken ti adu a pakabuklan iti maysa a masa ti bato ket gapuanan ti panagbalbaliw bukodna a mineralohia; nupay kasta, ti maysa a bato ket mabalin a makatalinaay ti kaaduan a pakabuklanna, ngem no agbalbaliw ti temperatura ken presionna, ti bukodna a mineralohia ket agbalbaliw met.

Dagiti mineral ket mabalin a maipalwag baben kadagiti nadumaduma a pisikal a tagikua a manginaig kadagiti kimiko nga estrukturada ken pakabuklan. Dagiti sapasap a pakailasinan ket mairaman ti estruktura ti kristal ken ugali, katangken, rangrang, pannakasarang, maris, garit, tenasidad, barukong, pannakabuong, panagsina, ken naisangayan a grabidad. Dagiti pay ad-adu a naisangayan a panagsubok para kadagiti mineral ket mairaman ti reaksion iti asido, magnetismo, nanam wenno angot, ken radioaktibidad.

Dagiti mineral ket naidasigda babaen ti nangruna a pakabuklan ti kimiko; ti sistema a kankanayon a maus-usar ket ti Dana a panagidasig ken ti Strunz a panangidasig. Ti silikato a klase dagiti mineral ket nabingbingayda kadagiti innem a subklase babaen ti grado iti polimerisasion iti kimiko nga estruktura. Amin dagiti silikato a mineral ket addaanda iti batayan a paset iti maysa a [SiO₄]^4- silika tetrahedra—a daytoy ket, ti kationo ti silikon nga inur-urnos babaen ti uppat nga aniono iti oksiheno, a mangited ti sukog iti tetraedra. Dagitoy a tetraedra ket mabalin a mapolimerasado tapno makaited kadagiti subklase: dagiti ortosilikato (awan ti polimerisasion, isu nga agmaymaysa a tetraedra), dagiti disilikato (dua a nabedbedan a tetraedra), siklosilikato (dagiti singsing ti tetraedra), inosilikato (dagiti kawar ti tetraedra), dagiti pilosilikato (dagiti sabanas ti tetraedra), ken dagiti tektosilikato (tallo a dimension a network ti tetraedra). Dagiti dadduma pay a nangruna a grupo dagiti mineral ket mairaman dagiti patneng nga elemento, dagiti asupre, dagiti oksido, dagiti haluro, dagiti karbonato, dagiti sulpato, ken dagiti pospato.

Bibliograpia

• Busbey, A.B.; Coenraads, R.E.; Roots, D.; Willis, P. (2007). Dagiti Bato ken dagiti Posil. San Francisco: Fog City Press. ISBN 978-1-74089-632-0.
• Chesterman, C.W.; Lowe, K.E. (2008). Pagobraan a Pagaladan dagiti bato ken mineral ti Amianan nga Amerika. Toronto: Random House of Canada. ISBN 0-394-50269-8.
• Dyar, M.D.; Gunter, M.E. (2008). Mineralohia ken Optikal a Mineralohia. Chantilly, Virginia: Mineralohiko a kagimongan ti Amerika. ISBN 978-0-939950-81-2.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Mineral iti Wikimedia Commons

• Mineralohiko a batayan ti datos ti Mindat, kadakkelan a batayan ti datos ti mineral iti internet
• "Datos a batayan ti Mineralohia" babaen ni David Barthelmy (2009)
• "Tulbek ti Panagilasan dagiti Mineral II" Mineralolohiko a Kangimongan ti Amerika
• "Datos a batayan ti Estruktura ti Kristal ti Amerikano a Mineralogo"