Relihion

Ti relihion ket maysa nga urnong dagiti dagiti kutural a sistema, dagiti pammati a sistema, ken dagiti panirigan ti lubong a mangipanggep ti nagtagitaon tiespiritualidad ken, sagpaminsan, kadagiti moralidad.^{[nota 1]} Dua kadagiti relihion ket addaan kadagiti salaysay, dagiti simbolol, dagiti tinawtawid ken sagrado a naipakasaritaan a maipanggepan a mangited ti kayat a sawen ti biag wenno mangipalpalawag ti puonan iti biag wenno ti law-ang. Dagitoy ket mangimaton kadagiti moralidad, etiko, relihioso a linteg wenno ti maysa a kinaykayat a kita ti biag manipud kadagiti kapanunotanda a maipanggep ti kosmos ken katutubo ti tao.

Ti balikas a relihion ket sagpaminsan a maisuksukat iti pammati wenno pammati a sistema, ngem ti relihion ket maigiddiat manipud iti pribado a pammati gapu ta daytoy ket adda ti sosial nga aspetona.^[1] Adu kadagiti relihion ket adda kadagiti naurnong a panagkukua, padi, ti maysa a panagipalpalawag a mangbukel ti pannakaikappon wenno pannakaikameng, kadagiti kongregasion iti naisangsangayan a tao, kadawyan a taripnong wenno dagiti serbisio para kadagiti kapanggepan iti panagraem kadagiti dios wenno para iti kararag, dagiti nasantuan a lugar (masna wenno arkitektura), ken/wenno dagiti nasantuan a sinuratan. Ti panaksanay ti relihion ket mabalin a mangiraman pay dagiti sermon, panagirukbab kadagiti araramiden ti maysa a dios wenno dagiti dios, dagiti sakripisio, dagiti piesta, padaya, talimudaw, panakaitapog, dagiti punpon a serbisio, dagiti matrimonia a serbisio, meditasion, musika, arte, sala, dagiti publiko a serbisio, wenno dagiti dadduma pay nga aspeto iti kultura ti tao. Nupay kasta, adda dagiti kas pagarigan ti relihion nga adda bassit wenno awan kadagitoy nga aspeto ti patakder, pammati, wenno panagsanay.

Etimolohia

Ti relihion (manipud iti Daan a Pranses relihion "relihioso a komunidad," manipud iti Latin religionem (nom. religio) "panagraem ti nasagraduan, panagdayaw kadagiti dios,"^[2] "obligasion, ti piansa a nagbaetan ti tao ken dagiti dios"^[3]) ket naala manipud iti Latin a religiō, dagiti patingga a nagtaudan ket saan a naamammoan. Maysa a posibilidad ket ti panakaala manipud iti panakapamindua *le-ligare, a naipatarus a nasurot manipud iti Cicero a nangikapet ti lego "agbasa", a kas ti re (manen) + lego iti kapanunotan nga "agpili", "aramidem manen" wenno "aganannadka a mangusig". Dagiti moderno nga eskolar a kas ni Tom Harpur ken Joseph Campbell ket mangipabor ti pannakaala manipud iti ligare "piansa, ikapet", a mabalin a manipud iti maysa a pasaruno a re-ligare, a kas ti re (manen) + ligare wenno "ti mangikapet manen," nga inaramid daytoy a prominente babaen ni San Agostino, kalpasan ti pannakaipatarus iti Laktansio.^[4]^[5] Ti midiebal a panagusar ket isumbangirna ti urnos iti panagitudo ti piansa dagiti komunidad a kas dagiti monastiko nga ur-urnos: "mangmangegmi ti 'relihion' iti Nabalitokan a Toson,itimays a kabaliero iti relihion iti Avys'".^[6]

Segun ti pilologo a ni Max Müller, ti ramut ti Ingles a balikas a "relihion", ti Latin religio, ket kasisigud nga inususar a kayatna a sawen ket "panagraem para iti Dios wenno dagiti dios, ti naannad a panagpanpanunot kadagiti nasantuan a banbanag, pietas" (a niCicero ket ad-adu pay a pakaala a kayatna a sawen ket "salukag").^[7]^[8] Max Müller nga inlaslasin dagiti adu a kultura ti lawlaw ti lubong, a mairaman ti Ehipto, Persia, ken India, a kas adda dagiti agpadpada nga estruktura ti bileg iti daytoy a puntos ti pakasaritaan. Ti matawtawagan tatta nga aldawen a taga-ugma a relihion, a tinawtawaganda laeng idin a ti "linteg".^[9]

Adu kadagiti pagsasao nga adda dagiti balikas a mabalin a maipatarus a kas ti "relihion", ngem mabalin nga us-usarenda dagitoy ti sabsabali a pamay-an, ken adda dagiti awanan iti balikas para iti relihion. Kas pagarigan, ti Sanskrito a balikas a dharma, a sagpaminsan a maipatpatarus a kas "relihion", ket kayatna pay a sawen ket linteg. Kadagiti klasiko nga Abagatan nga Asia, ti panagadal ti linteg ket buklenna dagiti konsepto a kas ti penitensia babaen ti kinatulnog ken seremonial ken ti pay naipakat a tinawtawid. Ti mediebal a Hapon idi ununana ket adda kapadpadana a panagkappon a nagbaetan ti "imperial a linteg" ken unibersal wenno "Buda a linteg", ngem kalpasan dagitoy ket nagbalinda a nawaya taudan ti bileg.^[10]^[11]

Awan ti pudno a kapadpada ti "relihion" iti Hebreo, ken Hudaismo ken saan a mangilasin ti nagbaetan ti relihioso, nailian, panakapuli, wenno etniko a kinasiasino.^[12] Maysa kadagiti panakatengnga a konseptona ket ti "halakha", sagpaminsan a naipatpatarus a kas ti "law", a mangiyalagad ti panagsanay ken pammati ken dagiti adu nga aspeto iti inaldaw a biag.

Ti panag-uasar kadagiti sabsabali a termino, a kas ti panagannugot ti Dios wenno Islam ket maipapan kadagiti naisangsangayan a pakasaritaan ken bokabulario.^[13]

Dagiti nagibasaran

^ Durkheim, E. (1915) Dagiti Elementario a Porma iti Relihioso a Biag. Londres: George Allen & Unwin.
^ Harper, Douglas. "religion". Online Etymology Dictionary.
^ Abababa nga Ingles a Diksionario ti Oxford
^ Iti Ti Pagano a Kristo: Panakaala manen ti Napukaw a Lawag. Toronto. Thomas Allen, 2004. ISBN 0-88762-145-7
^ In Ti Bileg iti Mito, nga adda ni Bill Moyers, ed. Betty Sue Flowers, New York, Anchor Books, 1991. ISBN 0-385-41886-8
^ Johan Huizinga, Ti Panakaapday ti Tengnga a Panawen (1919) 1924:75.
^ Max Müller, Masna a Relihion, p.33, 1889
^ Lewis & Short, Ti Latin a Disksionario
^ Max Müller. Pangyuna ti siensia iti relihion. p. 28.
^ Kuroda, Toshio ken Jacqueline I. Stone, nagipatarus. "Ti Imperial a Linteg ti Budista a Linteg." Hapon a Warnakan iti Relihioso a Panagadadal 23.3-4 (1996)
^ Neil McMullin. Ti Budismo ken ti Estado iti Maikasangapulo ket innem a siglo a Hapon. Princeton, N.J. : Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan, 1984.
^ Hershel Edelheit, Abraham J. Edelheit, Pakasaritaan iti Sionismo: Ti manual ken Diksionario Naiyarkibo 2011-06-24 iti Wayback Machine, p.3, agdakdakamat kenni Solomon Zeitlin, Dagiti Hudio. Puli, Pagilian, wenno Relihion? ( Philadelphia: Dropsie Kolehio a Pagmalditan, 1936).
^ Colin Turner. Ti Islam nga awan ti Allah? New York: Routledge, 2000. pp. 11-12.

Paammo

^ Bayat a ti relihion ket narigat a maipalpalawagan, ti maysa a pagalagadan a modelo iti relihion, a maus-usar kadagiti relihioso a panagadadal a kurso, ket indiaya idi babaen ni Clifford Geertz, a tinawtawaganna a "kultural asistema" (Clifford Geertz, Ti Relihion a kas maysa a Kultural a Sistema, 1973). Ti maysa a panagdillaw ti modelo ni Geertz babaen Talal Asad ket inkategoriana ti relihion a kas "maysa nga antropoholiko a kategoria." (Talal Asad, Ti Pannakaipatakder iti Relihion a kas maysa nga Antropolohiko a Kategoria, 1982.)

Bibliograpia

Saint Augustine; Dagiti Konpesar ni Santo Agostino (John K. Ryan translator); Imahen (1960), ISBN 0-385-02955-1.
Descartes, René; Dagiti Meditasion iti Umuna Pilosopia; Bobbs-Merril (1960), ISBN 0-672-60191-5.
Barzilai, Gad; Linteg ken Relihion; Ti Internasional a Biblioteka dagiti Salaysay iti Linteg ken Kagimongan; Ashgate (2007),ISBN 978-0-7546-2494-3
Durant, Will (& Ariel (saan a naipammadayawan)); Ti Dumaya Tawtawiden tayo; MJF Books (1997), ISBN 1-56731-012-5.
Durant, Will (& Ariel (saan a naipammadayawan)); Ni Caesar ken Kristo; MJF Books (1994), ISBN 1-56731-014-1
Durant, Will (& Ariel (saan a naipammadayawan)); Ti Panawen ti Pammati; Simon & Schuster (1980), ISBN 0-671-01200-2.
Marija Gimbutas 1989. Ti Pagsasao ti Diosen. Thames ken Hudson New York
Gonick, Larry; Ti Karikatura aPakasaritaan ti Law-ang; Doubleday, tom. 1 (1978) ISBN 0-385-26520-4, tom. II (1994) ISBN 0-385-42093-5, W. W. Norton, tom. III (2002) ISBN 0-393-05184-6.
Haisch, Bernard Ti Teoria ti Dios: Dagiti Law-ang, Sero puntos a luglugar, ken Ania ti Kapanggepan ti Amin -- tungtungan ti siensia a suppiatan ti relihion (Pangyuna Naiyarkibo 2012-12-04 iti archive.today), Red Wheel/Weiser, 2006, ISBN 1-57863-374-5
Lao Tzu; Tao Te Ching (Victor H. Mair nangipatpatarus); Bantam (1998).
Marx, Karl; "Pangyuna iti Parawad iti Panagdillaw iti Pilosopia ti Karbengan ni Hegel", Deutsch-Französische Jahrbücher, (1844).
Saler, Benson; "Panangipanunotan ti Relihion: Agtaltalinaay nga Antropologo, Dagiti Transendente a Patneng, ken dagiti Di-nabedbedan a Kategoria" (1990), ISBN 1-57181-219-9
The Holy Bible, King James Version; Baro Bilioteka ti Amerikano (1974).
The Koran; Penguin (2000), ISBN 0-14-044558-7.
Ti Taudan ti Sibibiag ken Ipupusay, Dagiti Mito ti Arprikano a Pnakapartuat; Heinemann (1966).
Dagiti Daniw ti Langit ken Impierno manipud iti Taga-ugma a Mesopotamia; Penguin (1971).
Ti Almanak ti Lubong (tinawen), World Almanac Books, ISBN 0-88687-964-7.
Ti Serotonin a Sistema ken maysa nga Spiritual Kapadasan – Amerikano a Warnakan ti Sakiatria 160:1965-1969, Nobiembre 2003.
Batay Linteg ti Estados Unidos
Dagiti napili nga obra Marcus Tullius Cicero
Ti Almanak ti Lubong (para kadagiti bilang ti kumappon kadagiti nadumaduma a relihion), 2005
Relihion [Umuna nga Edision]. Winston King. Ensiklopedia iti Relihion. Ed. Lindsay Jones. Tom. 11. maika-2 nga ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. p7692-7701.
Dagiti Relihion ti Lubong kenSosial nga Ebolusion dagiti sibilisasion ti Daan a Lubong nga Oikumene: Ti Perspektibo ti Ballasiw a Kultura babaen ni Andrey Korotayev, Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 2004, ISBN 0-7734-6310-0.
Brodd, Jefferey (2003). Dagiti Relihion ti Lubong. Winona, MN: Saint Mary's Press. ISBN 978-0-88489-725-5.

Iti relihion a panagipalpalawagan:

Ti immuna a nagruna nga inadal: Durkheim, Emile (1976) Dagiti Elementario a Porma ken ti Relihioso a Biag. Londres: George Allen & Unwin (iti Pranses 1912, Naipatarus ti Ingles idi 1915).
Wilfred Cantwell Smith Ti Kayat a Sawen ken Gibus iti Relihion (1962) dagiti nota a managwat ti kosepto iti relihion a kas maysa nga ideolihiko a komunidad ken sistema dagiti doktrina, a naparang-ay idi maika-15 ken maika-16 a siglo CE.
Maysa a distilasion iti kategoria ti Lumaud a polkloriko iti relihion: Geertz, Clifford. 1993 [1966]. Ti relihion a kas maysa a sistema ti kultura. pp. 87–125 in Clifford Geertz, Ti Interpretasion dagiti Kultura: Dagiti Napili a Salaysay. Londres: Fontana a Pagmalditan.
Ti panagtignay a panagipalpalawag: Wallace, Anthony F. C. 1966. Relihion: Ti antropolohiko a Panakaimatangan. New York: Random House. (p. 62-66)
Maysa nga agdama aPakabuklan: Ti Sientipiko a Panagipalpalawagan iti Relihion Naiyarkibo 2018-09-17 iti Wayback Machine. Babaen ni Ph.D. James W. Dow.
Origines de l'homme – De la matière à la conscience, Yves Coppens, De Vive Voix, Paris, 2010
La preistoria dell’uomo, Yves Coppens, Jaka Book, Milano, 2011

Dagiti Panagadadal ti Relihion kadagiti naisangsangayan a heograpiko a lugar:

A. Khanbaghi. Ti Apoy, ti Bituen ken ti Krus: Dagiti Minoridad a Relihion iti Mediebal ken Nasapa a Moderno nga Iran (IB Tauris; 2006) 268 a pampanid. Sosial, politiko ken pakasaritaan ti kultura dagiti minoridad a relihion ti Iran, c. 226-1722 AD.

[2] Durkheim, E. (1915) Dagiti Elementario a Porma iti Relihioso a Biag. Londres: George Allen & Unwin.

[3] Harper, Douglas. "religion". Online Etymology Dictionary.

[4] Abababa nga Ingles a Diksionario ti Oxford

[5] Iti Ti Pagano a Kristo: Panakaala manen ti Napukaw a Lawag. Toronto. Thomas Allen, 2004. ISBN 0-88762-145-7

[6] In Ti Bileg iti Mito, nga adda ni Bill Moyers, ed. Betty Sue Flowers, New York, Anchor Books, 1991. ISBN 0-385-41886-8

[7] Johan Huizinga, Ti Panakaapday ti Tengnga a Panawen (1919) 1924:75.

[8] Max Müller, Masna a Relihion, p.33, 1889

[9] Lewis & Short, Ti Latin a Disksionario

[10] Max Müller. Pangyuna ti siensia iti relihion. p. 28.

[11] Kuroda, Toshio ken Jacqueline I. Stone, nagipatarus. "Ti Imperial a Linteg ti Budista a Linteg." Hapon a Warnakan iti Relihioso a Panagadadal 23.3-4 (1996)

[12] Neil McMullin. Ti Budismo ken ti Estado iti Maikasangapulo ket innem a siglo a Hapon. Princeton, N.J. : Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan, 1984.

[13] Hershel Edelheit, Abraham J. Edelheit, Pakasaritaan iti Sionismo: Ti manual ken Diksionario Naiyarkibo 2011-06-24 iti Wayback Machine, p.3, agdakdakamat kenni Solomon Zeitlin, Dagiti Hudio. Puli, Pagilian, wenno Relihion? ( Philadelphia: Dropsie Kolehio a Pagmalditan, 1936).

[14] Colin Turner. Ti Islam nga awan ti Allah? New York: Routledge, 2000. pp. 11-12.

[1] Bayat a ti relihion ket narigat a maipalpalawagan, ti maysa a pagalagadan a modelo iti relihion, a maus-usar kadagiti relihioso a panagadadal a kurso, ket indiaya idi babaen ni Clifford Geertz, a tinawtawaganna a "kultural asistema" (Clifford Geertz, Ti Relihion a kas maysa a Kultural a Sistema, 1973). Ti maysa a panagdillaw ti modelo ni Geertz babaen Talal Asad ket inkategoriana ti relihion a kas "maysa nga antropoholiko a kategoria." (Talal Asad, Ti Pannakaipatakder iti Relihion a kas maysa nga Antropolohiko a Kategoria, 1982.)

[nota 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]