Sékso
Ti maaw-awagan a sex wenno sékso ket maysa kadagiti dua a kategoria ti kita ti sebbangan (species) a mamagnayon kadagiti henetiko a tagikuada tapno makapartuatda manen (panagpaadu), iti maysa a proseso a maawagan iti henetiko a rekombinasion. Gagangay a ti maysa a sebbangan ket addaan dua a sékso: lalaki ken babai.
Sékso iti pagarian ti ayup
urnosenSumagmamano kadagiti sebbangan, a kas iti alumbayad (alinta iti dadduma), uyokan, ken bannagaw, ket kabalinanna nga agpada ti seksual ken aseksual a panagpaadu. Iti urnos nga insekto a Hymenoptera, a pakaibilangan dagiti uyokan, ti reyna (maysa a babai) ket mabalinna nga ikeddeng no perilisado wenno saan ti itlog nga iruarna. Dagiti pertilisado nga itlog ket agbalin a babbai a trabahador (no maikkan iti kadawyan a taraon bayat ti panagpessada) wenno kas reyna (no mataraonan iti royal jelly). Dagiti met saan a pertilizado nga itlog, nga addaan laeng iti kagudua a bilang ti kromosoma no ipadpad kadagiti pertilisado nga itlog, ket agbalin a lallaki nga uyokan. Iti dadduma met a sebbangan a kas koma iti alumbayad, ti tumunggal maysa ket maysa a hermaphrodite, addaan nga agpada kadagiti organo iti sékso a lalaki ken babai.
Kadagiti mammal, billit, ken dadduma pay dagiti sebbangan, ti sékso ket mailangaan babaen dagiti sékso kromosoma, a maawagan iti X ken Y kadagiti mammal, ken Z ken W iti bilbillit.
Sékso iti saan nga ayup a species
urnosenDagiti mula ket kaaduanna a hermaphrodite, ngem daytoy a pangawag ket nadaras a parigaten dagiti panagduduma iti panaggigidiat ti séksualidad. Kas kadagiti ay-ayup, adda met laeng dua a pakaidasiganda a gamete, maawagan met la dagiti mula kas lalaki ken babai. Kadagiti agsabsabong a mula, dagiti sabong ti mangimet iti gamete. Iti sumagmamano a kaso, dagiti sabong ket mabalin nga addaan laeng iti maymaysa a kita ti gamete idinto a dagiti dadduma ket addaan iti dua a kita.
Kadagiti sabali a kita iti adu-ti-selulana a biag (kas koma iti dasig ti fungus a Basidiomycota) dagiti pakailasinan a seksual ket ad-adda a komplikado ket mabalin a pakairamanan ti ad-adu pay ngem dua a sékso.
Sékso kadagiti tao
urnosenIti tattao, ti sékso ket ti gagangay a pannakailasin iti kaaduan a biolohikal ken sosial a pakaisangratan, kas koma a ti maysa a tao ket maysa laeng a babai wenno lalaki. Nupay kasta, iti pannakaad-adal ken pannakasuksukisok ti kinababai ken kinalalaki, lumawlawag a ti panangidasig wenno ti panangilasin iti sékso ket adda iti adu nga agpang a mabalin nga nainnakaparsuaan, biolohiko, sosial, sikolohikal ken dadduma pay.
Makita iti baba dagiti nadumaduma a paggidiatan ti lalaki ken babai a tao.
Agpang ti panagipalpalawag | Babai | Lalaki |
Ag-agpang a biolohiko (Sékso) | ||
Kangrunaan a seksual a pakailasinan (Sékso) | ||
Gagangay dagiti sékso a kromosoma | XX kadagiti tao | XY kadagiti tao |
Gagangay dagiti sékso nga organo | ovaries | testes |
Gagangay nga agpang ti sékso hormone | oestrogen, gestagen | testosterona |
Gagangay nga anatomia ti akin-uneg a mabagbagi | muting, tubong ti uki, uterus, fallopian tube | corpora cavernosa, urethra, prostate, seminal vesicle |
Gagangay nga anatomia ti akinruar a mabagbagi | muting, bibig ti uki, uki, kalupkop ti muting, perineal urethra | buto, ukel-ukel, nakatangar a buto, supot ti buto |
Sekundario a sexual a pakailasinan (Sékso) | ||
Gagangay | dagiti suso, panagregla, pannakabukel ti "kimmoka-kola" a sukog ti bagi, relativo nga ab-ababa a katayag, relatibo nga ad-adu a taba ti bagi | Barbas ken buok iti bagi, pannakabukel ti "nagsinan-trianggulo" a sukog ti bagi, relativo a dakdakkel a katayag, relativo a basbassit a taba ti bagi |
Gagangay nga agpada iti lalaki ken babai | Urmot, buok iti kilikili | |
Ag-agpang a sikolohiko (Henero) | ||
Gagangay a maitudtuding a sékso | "Maysa a babai" | "Maysa a lalalki" |
Gagangay a pannakapadakkel a gender | "Maysaka a babai" | "Maysaka a lalaki" |
Gagangay a pakailasinan ti gender | "Maysaak a babai" | "Maysaak a lalaki" |
Gagangay nga akem a gender | "feminine" sosial a panagkukua | "masculine" sosial a panagkukua |
Gagangay nga orientasion a séksual | androphilic | gynephilic |