Sasao a Daya a Papuano
Ti sasao a Daya a Papuano ket ti awanen a singasing para iti pamilia ti sasao a Papuano a naisasao kadagiti isla ti daya ti Baro a Guinea, a mairaman ti Baro a Britania, Baro nga Irlanda, Bougainville, Is-isla Solomon, ken ti Is-isla Santa Cruz. Awan ti ebidensia a dagitoy a pagsasao ket agkakabagianda, ken ti sasao a Santa Cruz ket saandan a mabigbigan a kas Papuano.
| Daya a Papuano | |
|---|---|
| (duogen) | |
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Melanesia |
| Lingguistika a pannakaidasig | Naisingasing a pamilia tipagsasao |
| Pannakabingbingay |
|
| Glottolog | Awan |
Amin malaksid dagiti dua a nabagbaga a pagsasao dita baba (Yélî Dnye ken Sulka) ken mangaramid iti panangisalumina iti henero kadagiti pangsandida. Adu kadagiti nakaro a nai-Papuano a sasao nga Austronesio Baro a Britania ket kastada pay. Daytoy ket mangisingasing iti kasakbayan nga Austronesio a lugar ti pagsasao iti rehion.
Pakasaritaan ti singasing urnosen
Naisingasing ti sasao a Daya a Papuano a kas pamilia babaen ti lingguista a ni Stephen Wurm (1975) ken dagiti dadduma pay a lingguista. Nupay kasta,preliminario laeng dagiti obrada idi, ken adda laeng dagiti bassit nga ebidensia a ti pamilia a Daya Papuano ket pudno nga addaan iti pannakaikabagian a henetiko. Kas pagarigan, awan kadagitoy a sangaplo ket lima a pagsasao a namarkaaan kadagiti asterisk dita baba ket makibinningayda iti ad-adu ngem 2–3% iti batayan a bokabularioda iti ania man kaniada. Ni Dunn ken dagiti katrabahuanna (2005) ket nangsubokda ti pannakaitalek dagiti naisingasing ar 2–3% a kognado babaen ti panangipugto ti listaan ti bokabulario ken ti panagiyasping kaniada manen. Dagiti awan kaipapananna a panangiyasping ket nagpataud iti agpada a 2–3% iti "nagbibingayan" a bokabulario, a nangipakpakita daytoy a dagiti naisingasing a kognado ti sasao a Daya a Papuano, ken uray dagiti naisingasing a pamilia iti kaunegan ti sasao a Daya a Papuano, ket kaaduanda gapu iti pannakaikarkarna a kas iti ania man a pannakaikabagian iti henetiko. Isu nga iti konserbatibo a pannakaidasig, adu kadagiti sasao a Daya a Papuano ket maikeddengdanto a dagiti isolado a pagsasao.
Gapu ta dagiti isla a nasalsaludsod ket nataengandan iti saan a nabibiit ngem 35 000 a tawtawen, kadawyan ti kaadu ti panagigiddiat ti linguistikoda. Nupay kasta, nangipresenta ti ebidensia ni Malcolm Ross (2001; 2005) manipud iti panangiyasping dagiti pangsandi manipud kadagiti sangapulo ket siam a pagsasao dagiti ab-ababa nga agpang a sanga ti Daya a Papuano a mabalin nga umisoda a pamilia. Daytoy ti pannakaidasig a naampon ditoy. Para iti adu-adu nga inklusibo a panangidasig ni Wurm, kitaen ti inkabil ti Ethnologue ditoy.
Pannakaidasig (Ross 2005) urnosen
Dagiti bassit a pamilia urnosen
Ti tunggal a maysa kadagiti immuna a lima a naikabil iti napuskol ket maysa a nawaya a pamilia, a saan nga ammo a kabagian dagiti sabali a pagsasao. Dagiti pagsasao a nalawag nga agkakabagian ket agkukuyogda a nailista iti isu met laeng a linia. Ti umuna a pamilia ket ad-adu a tentatibo a singasing ngem dagiti dadduma ket agur-arayda iti pammasingked.
Dagiti agasmang ti nakonstruto manen a pangsandi para kadagiti tunggal maysa a pamilia ket naited kadagiti sumagmamaysa nga artikulo.
- ? Pamilia a Yele – Laud a Baro a Britania [tentatibo]
| |||||||||||||
- Pamilia a Baining (Daya a Baro a Britania)
|
Baining: Mali*, Qaqet, Kairak, Simbali, Taulil**, Butam (awanen)**, Ura, Makolkol | |
- Pamilia a Amianan a Bougainville (Bougainville)
| ||||||||||
- Pamilia a Abagatan a Bougainville (Bougainville)
| ||||||||||||||||
- Pamilia a Tengnga a Solomon
| |||||||||||||
* Saan a nakabiruk ni Dunnken dagiti katrabahuanna iti mabalin a maipakita a pannakibingay iti bokabulario a pagbaetan dagitoy a sangapulo ket lima a pagsasao.
** Inkeddeng ni Ross a dagitoy nga uppat a pagsasao a maipatinayon dagiti sangapulo ket lima nga inadal babaen ni Dunn ken dagiti katrabahuanna.
Dagiti agpayso nga isolado a pagsasao urnosen
Dagitoy tallo apagsasao ket saan a naipagpagarup a mabalin a maipakita nga agkakabagianda wenno iti ania man a pagsasao iti lubong. No ti pamilia a Yele – Laud a Baro a Britania ket saan a mapasingkedan, ti rehion ket mabalin nga aglaon kadagiti innem nga isolado imbes a tallo.
Isolado* a Sulka – Baro a Britania (saan a nasayaat ti kalidad ti datos; mabalin nga addaan iti posibilidad a ti Sulka ket maipakitanto a kabagian ti Kol wenno Baining)
Isolado* a Kol – Baro a Britania
Isolado* a Kuot (Panaras) – Baro nga Irlanda
* Saan a nakabiruk ni Dunn ken dagiti katrabahuanna ti mabalin a maipakita a pannakibingay ti bokabulario a pagbaetan dagitoy a sangapulo ket lima a pagsasao.
Sasao nga Austronesio a dati a naidasig a kas Daya a Papuano urnosen
Indasig ni Wurm dagiti tallo a pagsasao ti Santa Cruz ken Is-isla Reef a kas maysa a maipatinayon a pamilia iti kaunegan ti Daya a Papuano. Nupay kasta, ti baro a datoy kadagitoy a pagsasao, ken dagiti pay baro a panagpasayaat iti panagkonstrukto manen ti Proto-Oceaniko, ket nagipalawag a pudnoda nga Austronesio:
Iti pay maipada, indasig idi ni Wurm ti awanen a pagsasao a Kazukuru ken ti mabalin a kabsatna a pagsasao ti Baro a Georgia a kas ti makanem a sanga ti Daya a Papuano. Nupay kasta, iti nagkaduaan a papel idi 2007, da Dunn ken Ross ket insuppiatda a daytoy ket Austronesio pay.
- Pamilia a Kazukuru: Pagsasao a Kazukuru
Kitaen pay urnosen
Dagiti nagibasaran urnosen
- Dunn, Michael; Ger Reesink; Angela Terrill (June 2002). "The East Papuan languages: a preliminary typological appraisal". Oceanic Linguistics. 41 (1): 28–62. doi:10.1353/ol.2002.0019. OCLC 89720097.
- Dunn, Michael; Angela Terrill; Ger Reesink; Robert A. Foley; Stephen C. Levinson (2005-09-23). "Structural Phylogenetics and the Reconstruction of Ancient Language History". Science. 309 (5743): 2072–75. doi:10.1126/science.1114615. OCLC 111923848. PMID 16179483.
- Dunn, Michael; Malcolm Ross (2007). "Is Kazukuru really non-Austronesian?". Oceanic Linguistics. 46: 210–231. doi:10.1353/ol.2007.0018.
- Ross, Malcolm (2001). "Is there an East Papuan phylum? Evidence from pronouns". Iti Andrew Pawley; Malcolm Ross; Darrell Tryon (dagiti ed.). The boy from Bundaberg: Studies in Melanesian linguistics in honour of Tom Dutton. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University. pp. 301–322. ISBN 978-0-85883-445-3. OCLC 48651069.
- Ross, Malcolm (2005). "Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages". Iti Andrew Pawley; Robert Attenborough; Robin Hide; Jack Golson (dagiti ed.). Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics. pp. 15–66. ISBN 0-85883-562-2. OCLC 67292782.
- Wurm, Stephen A. (1975). "The East Papuan phylum in general". Iti Stephen A. Wurm (ed.). Papuan languages and the New Guinea linguistic scene: New Guinea area languages and language study 1. Canberra: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University. pp. 783–804. OCLC 37096514.