Sasao a Sirayaiko
Ti sasao a Sirayaiko ket maysa kadagtii subsanga ti sanga a Formosano, babaen ti pamilia a sasao nga Austronesio. Ikeddeng da Blust (1999) ken ni Li (2010) ti Proto-Siraya a maitagikua iti sasao a Daya a Formosano, a maikuyog kadagiti pagsasao ti Kavalaniko ken Amis.[1][2]
| Sirayaiko | |
|---|---|
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Akin-abagatan a Taiwan |
| Lingguistika a pannakaidasig | Austronesio
|
| Pannakabingbingay | |
| Glottolog | sira1267 |
 (derosas) Sirayaiko | |
Ti pagsasao a Proto-Siraya ket nakonstrukto manen a tinaudan ti sanga a Siraiyako. Mangiraman ti Proto-Siraya kadagiti saan a basbassit a tallo apagsasao: ti Siraya, Taivoan, ken Makatao. Tinunton ni Li a ti Proto-Siraya ket mabalin a naisina kadagiti sabali a sasao a Daya a Formosano idi garup a 3,500 a tawen iti napalabas, ken nagrugi a dumur-as iti ita nga aldaw a Siraya, Taivoan, ken Makatao kadagiti napalabas a 3,000 a tawen.[2]
Pannakaidasig
urnosenNamatmati ni Raleigh Farrell (1971) adda dagiti saan a basbassit ngem lima nga indihenio a tattao iti abagatan akinlaud a tanap ti Taiwan iti dayta a panawen:[3]
- Siraya
- Tevorang-Taivuan
- Takaraian (naidasig itan a kas Makatao)
- Pangsoia-Dolatok (naidasig itan a kas Makatao)
- Longkiau (naidasig itan a kas Makatao)
Iti pannakaibatay iti kaudian a corpora, pinadas ni Li (2010) dagiti dua a kayo a pannakaidasig[2] para iti sasao a Sirayaiko:
1. Ti kayo a naibatay iti bilang dagiti ponolohiko nga inobasion
2. Ti kayo a naibatay iti relatibo a kronolohia dagiti panagbaliw ti uni
Rekonstruksion
urnosenImpablaak ni Adelaar ti rekonstruksionna iti ponolohia ti Proto-Siraya idi 2014:[4]
| Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Glottal | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Unvoiced stop | p | t | k | |||||||
| Voiced stop | b | d | ||||||||
| Nasal | m | n | ŋ | |||||||
| Unvoiced spirants | s | h | ||||||||
| Voiced spirants | v | ð | ɣ | |||||||
| Lateral | r, ł | |||||||||
| Semivowels | w | y | ||||||||
| Height | Front | Central | Back | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Close | i | u | |||||
| Mid | ə | ||||||
| Open | a |
Dagiti panagbaliw ti uni
urnosenIti pannakaibatay iti panangiyasping kadagiti magun-od a corpora, INsingasing ni Adelaar (2014) ti maysa a pakabuklan dagiti pannakiatunos ti uni iti pagbaaetan ti Proto-Austronesio ken Proto-Siraya,[4] a maiyasping iti Siraya wenno Taivoan inti maikaa-17 a siglo, a kakuyog dagiti sabali a tallo a sasao a Daya a Formosano, ti Basay, Kavalan, ken Amis, nga insingasing babaen ni Li (2004):[5]
| Proto-Austronesio | Proto-Siraya | Siraya (UM) | Siraya wenno Taivoan (Ebanghelio) | Basay | Kavalan | Amis |
| *p | *p | p | p | p | p | p |
| *t, *C | *t | t | t | t | t | t |
| *c | -- | |||||
| *k | *k | k | k | k, h /_a | k, q | k |
| *q | Ø | Ø | Ø | Q | ||
| *b | *b | b/v | b/v | b | b | f |
| *d | *ð | s/d, -s-, -s | d/r, -r-, -r/d | |||
| *-D | -- | r, l | z | d | ||
| *z | *d | d | d | r, l | z | d |
| *j | *n | n | n | n | n | n |
| *g | -- | |||||
| *m | *m | m | m | m | m | m |
| *n | *n | n | n | n | n | n |
| *ñ | ?*n | n | n | n | n | d |
| *ŋ | *ŋ | ŋ | ŋ | ŋ | ŋ | ŋ |
| *h | Ø | Ø | Ø | h, ? | ||
| *S | *s | Ø, -s- | Ø, -h- | s | s | s |
| *s | *s | s/h-, -s/h/x-, -x | s/h-, -s/h/x-, -Ø | c | s | c |
| *R | *x | x | h/Ø-, -h/Ø-, -x | r, l | r, l, R | l |
| *l | *r | r | r | c | r, l, R | l |
| *r | -- | |||||
| *N | *ł | l | l | n | n | d |
| *w | *w, *u | w | w | w | w | v |
| *y | *y | y | y | y | y | y |
| *a | *a | a | a | a | a, i / *q | a |
| *ə | *ə | Ø | Ø | |||
| *i | *i | i, -i/e | i, -i/e | i | i | i |
| *u | *u | u | u/aw-, -u-, -u/aw | u | u | u |
Panagiyaspingan a tsart
urnosenDita baba ket timaysa a tsart ti panangiyasping ti listan dagiti bilang ti 1–10 iiti sasao a Sirayaiko, a maiaraman dagiti nadumaduma a dialekto ti pagsasao a Siraya, Taivoan, ken Makatao, a naisasao manipud iti Tainan aginggan aiti Pingtung iti abagatan a kinlaud a Taiwan, kenmanipud iti Hualien aginggana iti Taitung iti akindaya a Taiwan:[6]
| Austronesio Listaan dagiti bilang 1-10 | Dagiti dialekto | Autonimo | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Proto-Austronesio | *əsa
*isa |
*duSa | *təlu | *Səpat | *lima | *ənəm | *pitu | *walu | *Siwa | *(sa-)puluq | |||
| Proto-Siraya | *saat | *ðusa | *turu | *səpat | *rǐma | *nəm | *pitu | *kuixpa | *ma-tuda | *saat ki tian | |||
| maika-17 a siglo | Siraya | Utrecht[note 1] | -- | saat | sa-soa | tu-turo | pa-xpat | ri-rima | ni-nam | pi-pito | kuxipat | matuda | keteang |
| Siraya (maisuppiatan) | Gospel[note 2] | -- | saat | ruha | turu | xpat | rima | nom | pitu | kuixpa | matuda | kitian | |
| maika-20 a siglo | Siraya | Kongana[note 3] | Siraiya | sasaat | duha | turu | tapat | tu-rima | tu-num | pitu | pipa | kuda | keteng |
| Siraya (masuppiatan) | Moatao[note 4] | Siraiya | isa | rusa | tao | usipat | hima | lomu | pitu | vao | siva | masu | |
| Taivoan | Suannsamna[note 5] | -- | sa'a | zua | to'o | sipat
gaspa |
urima | urumu | upitu | uwaru | hsiya | -- | |
| Taivoan | Siaolin[note 6] | Taibowan | tsaha
saka |
ruha
luha |
tohu | paha'
limta |
hima | lom
lanlan |
kito | kipa | matuha
matsuha |
kaipien
kaitian | |
| Taivoan | Dazhuang[note 7] | Taivoan
Taiburan |
tsatsa'a | raruha | tato'o | tapat | tarima | tanum | tyausen | rapako | ravasen | kaiten | |
| Makatao | Laopi[note 8] | Makatao | saka | bailung | kutung | lumta | rima | langalan | kimseng | kalasin | kabaitya | kaiten | |
| Makatao | Kanapo[note 9] | -- | na-saad | ra-ruha | ra-ruma | ra-sipat | ra-lima | ra-hurum | ra-pito | ra-haru | ra-siwa | ra-kaitian | |
| Makatao | Bankim[note 10] | -- | saat | laluha | taturu | hapat | lalima | anum | papitu | -- | tuda | saatitin | |
Dagiti nota
urnosen- ^ Nakita kadagiti Manuskrito ti Utrecht Manuscripts a naisurat idi maika-17 a siglo.
- ^ Nakita iti Ebanghelio ni Santo Mateo iti maika-17 a siglo, nga ikeddeng ni Li (2010) a kas pagsasao a Taivoan a kakuyogna ti dialekto a Moatao, imbes nga iti Siraya.
- ^ Nakita ken nairehistro iti Kongana (崗仔林), ti maysa a komunidad ti Siraya ng ota nga aldaw iti Zuojhen, Tainan.
- ^ Naimbestigado ken nairehistro babaen ni Ino. Kanori iti Moatao (麻豆), ti maysa a komunidad ti Siraya a mabirukan ita nga aldaw iti Madou, Tainan.
- ^ Inimbestigdo babaen ni Ino, Kanori iti Suannsamna (山杉林), ti maysa komunidad ti Sia-urie-Taivoan a mabirukan ita nga aldaw iti Shanlin, Kaohsiung.
- ^ Mairaman ti bokabulario a nakita iti Siaolin (小林) ken Alikuan (阿里關), idi nag-imigrado dagiti tattao a Taivoan manipud iti Alikuan iti laeng Siaolin idi naladaw a maika-19 a siglo ket addan iti asideg a pannakikabagian iti tunggal maysa kaniada. Dagiti dua a komunidad ket maitagikua iti Tevorangh-Taivoan.
- ^ Nkaita iti Dazhuang (大庄), ti maysa a komunidad iti Hualien, kangrunan a pinundar ti tattao a Taivoan nga immalis manipud iti Siaolin ken Laulong, ken babaen pay ti sumagmamano a tattao a Makatao ken bassit usit a tattao a Siraya iti maika-19 a siglo.
- ^ Naimbestigado iti Marun wenno Laopi (老埤) idi nasapa a maika-2o a siglo, ti maysa a komunidad ti Makatao a mabirukan ita nga aldaw iti Neipu, Pingtung.
- ^ Naimbestigado ken nairehistro iti Kanapo (加蚋埔) idi nasapa a maika-20 a siglo, ti maysa a komunidad ti Makatao a mabirukan ita nga aldaw iti Gaoshu, Pingtung.
- ^ Naimbestigado iti Bankim (萬金), ti maysa a komunidad ti Makatao a mabirukan ita nga aldaw iti Wanluan, Pingtung, idi naladaw a maika-19 a siglo babaen ni Steere.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Blust, Robert (1985). "The Austronesian Homeland: A Linguistic Perspective". Asian Perspectives. 26: 46067.
- ^ a b c Li, Paul Jen-kuei (2010). 珍惜台灣南島語言. Taipei: 前衛出版. ISBN 978-957-801-635-4.
- ^ Ferrell, Raleigh (1971). "Aboriginal peoples of the Southwestern Taiwan plains". Bulletin of the Institute of Ethnology. 32: 217–235.
- ^ a b Adelaar, Alexander (2014). Proto Siraya Phonology: A Reconstruction. Cahiers de Linguistique Asie Orientale.
- ^ Li, Paul Jen-kuei (2004). Origins of the East Formosans: Basay, Kavalan, Amis, and Siraya. Taipei: Academia Sinica.
- ^ Tsuchida, Shigeru; Yamada, Yukihiro; Moriguchi, Ysunekazu (1991). Linguistic materials of the Formosan sinicized populations I: Siraya and Basai. Tokyo: The University of Tokyo, Department of Linguistics.