Asukar

Ti asukar ket isu ti sapasap a nagan para iti klase ti kimiko a mainaig ti nananaman ti nasam-it a sustansia, kaaduan kadagitoy ket naus-yusar a kas makan. Adda dagiti karbohidrato a buklen ti karbon, hidroheno ken oksiheno. Adda dagiti nadumaduma a kita ti asukar a naala kadagiti nadumaduma a taudan. Dagiti simple nga asukar ket tinawtawagan kadagiti monosakarido ken mairaman ti glukosa (naamammuan pay ti as dekstros), pruktosa ken galaktosa. Ti kankanayon a makmakan wenno granulado nga asukar ket sapasap a kaaduan nga inus-usar a kas makan ket isu ti sakarosa, ti disakarido (iti bagi, sakarosa hidrolises iti pruktosa ken glukosa). Dagiti dadduma pay a Other disakarido ket mairaman ti maltosa ken laktosa. Dagiti maigiddiat ti kimiko a sustansia ketmabalin nga adda met ti nasam-it a nanam, ngem saan dagitoy a naidasig a kas dagiti asukar. Adda met dagitoy ti naus-usar a kas ti basbassit ti kaloriana a suksukat ti makan para iti asukar a naipalawag a kas dagiti artipisial a pangpasam-it.

Ti naiyasideg a pannakakita tisaan pay a napino nga asukar.

Dagiti asukar ket mabirukan kadagiti kulanit ti kaaduan a mulmula ngemm dagitoy ket adda laeng iti makaanay a konsetrasion para iti nasayaat panangiyaon iti unas ken remolatsa. Ti unas ket higante a ruot ket naimuyongan daytoyen kadagiti tropikal a klima idiay Adayo a Daya manipud idi taga-ugma a panpanawen. Ti adu a panagpadakkel ti pannakapataud daytoy ket napasamak idi maika-18 a siglo kadagiti panangipatakder kadagiti plantasion ti asukar iti Laud nga Indio ken ti Kaamerikaan. Daytoy idi ti immuna a pannakagun-od ti tattao ti asukar a nangikedkedeng iti diro tapno mapasam-itan ti makmakan. Ti remoatsa ket ramut nga apit ket naimuyongan daytoy kadagiti nalamlamiis a klima ken nagbalin a nangruna a taudan ti asukar idi mika-19 a siglo idi mabalinen a magun-og dagiti pamay-an ti panangiyaon ti asukar. Ti panagpataud ti asukar ken ti panagtagilako ket nangbalbaliw kadagiti adu a waya ti dalan ti pakasaritaan ti tao. Daytoy ket nangimpluensia ti pannakaporma dagiti kolonia, ti nagrugian ti pannakaadipen, ti transision ti naipautangan a panagobra, ti migrasion ti tattao, gubgubat a baetan dagiti pagilian nga agtengtengngel ti panagtagilako ti asukar idi maika-19 a siglo, ken ti etniko a pakabuklan ken politikal nga estruktura iti baro a lubong.

Ti lubong ket nagpataud ti asukar iti agarup a 168 riwriw tonelada idi 2011. Ti natimbeng a tao ket mangmangan ti agarup a 24 kilogramo ti asukar iti tunggal maysa a tawen (33.1 kg kadagiti industrialisado a pagilian), kapada daytoy ti sumurok a 260 kaloria ti makan iti tunggal maysa a tao, iti tunggal maysa nga aldaw. Ti asukar ket mangited ti enerhia ngem awan dagiti taraon wenno dagiti awan linaon a kaloria.

Manipud idi kinaudi a paset ti maika-20 a siglo, nasalsaludsod daytoy no ti kanen nga adu kadagiti asukarna, naipangpangruna kadagiti napapino nga asukar, ket dakes para iti salun-at ti tao. Ti asukar ket naikapeten iti panaglukmeg ken nasuspetsa iti wenno napno a taudan ti gapuanan ti irurumsua ti diabetes, sakit ti puso, demensia, pannaka-apday ti piskel ken panagribrib. Add dagiti nadumaduma nga inararamid nga ad-adal a mangpadas a mangipalawag ti puesto ngem adda met kadagiti nagduduma a resulta, gapu ti kinarigat ti panagbiruk kadagiti populasion a mausar a panagtengngel a saan a mangmangan weenoo nawaya ti pannangan ti aniaman nga asukar.

Dagiti akinruar a silpo

• Dagiti midia a mainaig iti Asukar iti Wikimedia Commons
  
• Teasauro ti Aglutluto: Asukar
• Asukar iti Curlie (iti Ingles)