Daga (planeta)
Ti Daga (wenno ti Daga) ket isu ti maikatlo a planeta manipud ti Init, ken ti kapusekan ket maikalima a kadakkelan kadagiti walo a planeta iti Sistema a Solar. Isu pay ti kadakkelan kadagiti uppat a naindagaan a planeta iti Sistema a Solar. Daytoy ket sagpaminsan pay a makunkuna a ti lubong, ti Asul a Planeta,[3] wenno babaen ti Latin a naganna a, Terra.[paammo 1]
.jpg) | |||||||||||||
| Dagiti panangikeddeng | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Terra, Sol-3 | |||||||||||||
| Dagiti pakailasinan ti panaglikmut | |||||||||||||
| Panawen J2000.0 | |||||||||||||
| Aphelion | 152,098,232 km 1.01671388 AU | ||||||||||||
| Perihelion | 147,098,290 km 0.98329134 AU | ||||||||||||
| 149,598,261 km 1.00000261 AU | |||||||||||||
| Eksentrisidad | 0.01671123 | ||||||||||||
| 365.256363004 al-aldaw 1.000017421 tawen | |||||||||||||
Napipia a kapardas ti panaglikmut | 29.78 km/s 107,200 km/h | ||||||||||||
| 357.51716° | |||||||||||||
| Paglikigan | 7.155° aginggana ti ekuador ti Init 1.57869°aginggana ti saan a mabalbaliwan a dalumpinas | ||||||||||||
| 348.73936° | |||||||||||||
| 114.20783° | |||||||||||||
| Dagiti ammo a satelite | 1 a masna (Ti Bulan)
994 parbo (manipud idi 2011-12-31) | ||||||||||||
| Dagiti pisikal a pakailasinan | |||||||||||||
Promedio a rayus | 6,371.0 km | ||||||||||||
Rayus ti ekuador | 6,378.1 km | ||||||||||||
Rayus ti polar | 6,356.8 km | ||||||||||||
| Panagdalumpinas | 0.0033528 | ||||||||||||
| Sirkumperensia | 40,075.017 km (ekutorial)Heodetiko a Sistema ti Lubong (WGS-84). [1] 40,007.86 km (meridional) [2] | ||||||||||||
| 510,072,000 km2
148,940,000 km2 daga (29.2 %) | |||||||||||||
| Tomo | 1.08321×1012 km3 | ||||||||||||
| Masa | 5.9736×1024 kg | ||||||||||||
Promedio a densidad | 5.515 g/cm3 | ||||||||||||
| 9.780327 m/s2 0.99732 g | |||||||||||||
| 11.186 km/s | |||||||||||||
Panawen ti panagtayyek ti sidereal | 0.99726968 d 23h 56m 4.100s | ||||||||||||
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador | 1,674.4 km/h (465.1 m/s) | ||||||||||||
| 23°26'21".4119 | |||||||||||||
| Albedo | 0.367 (heometriko) 0.306 (Piansa) | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Atmospeara | |||||||||||||
Presion ti rabaw | 101.325 kPa (MSL) | ||||||||||||
| Pakabuklan babaen ti tomo | 78.08% nitroheno (N2) 20.95% Oksíheno (O2) 0.93% argon 0.038% karbon dioksido About 1% alingasaw ti danum (agbalbaliw babaen ti klima) | ||||||||||||
.svg){kind=small}
Ti Daga ket naporma idi agarup a 4.54 bilion a tawtawen babaen ti panakapartuatna manipud ti solar a nebula, ken ti biag ket rimsua iti rabawna idi kaunegan ti maysa a bilion a tawtawen.[4] Ti planeta ket pagtaengan dagiti riwriw a sebbangan, a mairaman dagiti tao.[5] Ti biospera ti Daga ket naimudingan a nabalbaliwanna ti tangatang ken dagiti pay abiotiko a kasasaad iti planeta, a nagpakabael daytoy ti panakaiwarwaras dagiti aerobio nga organismo ken dagiti pay panakaporma ti tuon ti osono a daytoy ket, a kumaduaan ti magnetiko a lugar ti Daga, ket mangtiped kadagiti makadangran a solar a radiasion, a mangpalubos ti biag iti daga.[6] Ti maipapan ti bagi a tagikua ti Daga, ken dagiti pay bukodna a heolohiko a pakasaritaan ken panagliklikmut, ket pimmalubos ti panagrang-ay ti biag. Ti planeta ket manamnama a agituloy a makasuporta ti biag para kadagiti sumaruno a 500 a riwriw aginggana ti 2.3 a bilion a tawtawen.[7][8][9]
Ti ukis ti daga ket nabingbingay kadagiti nadumaduma a nasikkil a paset, wenno tektoniko a plato, nga umakar ti rabaw kadagiti panawen iti adu a riwriw a tawtawen. Agarup a 71% iti rabaw ket nasakopan babaen dagiti naapgad a danuma a taaw, nga adda dagiti nabati ket buklen dagiti kontinente ken is-isla a dagitoy amin a maitipon ket adda dagiti adu a danaw ken dagiti nadumaduma a pagtaudan iti danum a mangbukel ti hidrospera. Dagiti ungto ket kaaduan a naabongan kadagiti natanken a yelo (Antartiko a sabanas ti yelo) wenno baybay ti yelo (Artiko a gora ti yelo). Ti uneg ti planeta agnanayon nga aktibo, nga adda ti napuskola tuon iti medio a natangken a manta, maysa alikido a akin ruar a bugas nga agpataud ti magnetiko a lugar, ken maysa a natangken a landok a kaunegan a bugas.
Ti Daga ket makibiang kadagiti sabsabali a banag iti limbang, a naipangpangruna ti Init ken ti Bulan. Iti agdama, ti Daga ket likmutenna ti Init iti tunggal maysa a 366.26 paset ti panawen ken agtayyek iti bukodna a patayyekan, a maipada dagiti 365.26 a solar nga aldaw, wenno maysa a sidereal a tawen.[paammo 2] Ti pagtayyekan ti Daga a panagtayyek ket napakbo ti 23.4° nga umadayo manipud ti tindek iti bukodna a panaglikmut a plano, a agpataud daytoy ti panagdumaduam ti tiempo iti rabaw ti planeta iti paset ti panawen iti maysa a tropikal a tawen (365.24 a solar nga al-aldaw).[10] Ti maymaysa laeng a masna a satelite ti Daga, ket ti Bulan, a nangrugi nga agpalpalikmut iti daytoy idi agarup a 4.53 bilion tawtawen, a daytoy ket agpataud ti ugot dagiti taaw iti panawen ti Naladaw nga Adu a Panagbomba ket gapuanan ti naimudingan a panagbalbaliw ti enbironmento ti kalatakan a rabaw.
Dagiti mineral a rekurso ti planeta ken dagiti taudan ti biospera ket agparparawad kadagti rekurso nga inususar a panagsuporta ti sangalubongan a populasion ti nagtagitaoan.[11] Dagiti agtaeng ket naigrupoda kadagiti agarup a 200 a nawaya a naturay nga estado (193 mabigbigan ti Nagkaykaysa a Pagpagilian a naturay nga estado), a makibibiang babaen ti diplomasia, panabaniaga, komersia, ken milisia nga aksion. Dagiti kultura ti nagtagitaoan ket nakaparang-ay kadagit nadumaduma a panagkita iti planeta, a mairaman ti personipikasion a kas maysa a kinadios, ti pammati ti maysa a dalumpinas a Daga wenno iti Daga a kas ti sentro iti law-ang, ken ti maysa a moderno a perspektibo ti lubong a kas maysa a napagkaykaysa nga enbironmento a makasapul ti panagayaywan.
Paammo
urnosen- ^ Babaen ti Kappon ti Internasional nga Astronomiko a timpuyog, ti termino a terra ket maususar laeng para iti panagnagan kadagiti nawatiwatat a masa ti daga iti selestial a bagbagi a saan a ti Daga. Cf. Blue, J. (2007-07-05). "Dagiti Panangilawlawaga Termino (Dagiti Langa a Kita)". Gazetteer iti Planetario Nomenklatura. US Geological Survey. Naala idi 2007-07-05.
- ^ Ti bilang dagiti solar nga aldaw ket basbassit ngem naysa ti bilang dagiti sidereal nga aldaw gapu ti panaglikmut a gunay ti Daga ti Init ket agarup kadagiti resulta iti maysa pay a panaglikmut iti planeta babaen ti pagtayyekanna.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Magun-od idiay online manipud ti Ahensia ti Intelihensia a Nailian a Heospatial-.
- ^ Ti palikaw ti Daga ket (gangani) pudno a 40,000 km gapu ti metro ket nakalibrado a naibatay ti ti agpayso a panagrukod iti daytoy – naisangsangayan a, 1/10-a riwriw iti kaadayo a nagbaetan dagiti ungto ken ti ekuador.
- ^ Drinkwater, Mark; Kerr, Yann; Font, Jordi; Berger, Michael (Pebrero 2009). "Panagsukisok iti Siklo ti Danum iti 'Asul a Planeta': Ti Kabasa ti Daga ken Kaapgad ti Taaw (SMOS) a mision" (PDF). ESA a Pakdaar. Europeano nga Ahensia ti Limbang (137): 6–15.
Ti Panagkita ti Daga, ti ‘Asul a Planeta’ [...] Idi immuna a napan iti limbang dagiti astronota, immunada a tinungawan ti Daga, ken tinawaganda ti pagtaengantayo ti ‘Asul a Planeta’.
- ^ See:
- Dalrymple, G.B. (1991). Ti Tawen ti Daga. California: Unibersidad ti Stanford a Pagmalditan. ISBN 0-8047-1569-6.
- Newman, William L. (2007-07-09). "Tawen iti Daga". Dagiti Serbiso ti Panagpablaak, USGS. Naala idi 2007-09-20.
- Dalrymple, G. Brent (2001). "Ti tawen iti Daga iti maikaduapuloa siglo: maysa a parikut (kaaduan a) an nasolbar". Heolihiko a Kagimongan, Londres, Naipangpangruna a Panakaipablaak. 190 (1): 205–221. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. Naala idi 2007-09-20.
- Stassen, Chris (2005-09-10). "Ti Tawen iti Daga". TalkOrigins Archive. Naala idi 2008-12-30.
- ^ May, Robert M. (1988). "Mano kadagiti sebbangan iti adda iti daga?". Siensia. 241 (4872): 1441–1449. Bibcode:1988Sci...241.1441M. doi:10.1126/science.241.4872.1441. PMID 17790039.
- ^ Harrison, Roy M.; Hester, Ronald E. (2002). Dagiti gapuanan ken Enbironmento nga Implikasion iti Panagadu ti UV-B Radiasion. Naarian a Kagimongan iti Kimiko. ISBN 0-85404-265-2.
- ^ Britt, Robert (2000-02-25). "Agyelo, Agprito wenno Namaga: Mano a Tiempo ti Nabati ti Daga?". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-06-05. Naala idi 2012-05-22.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: bot: di ammo ti kasasaad ti kasisigud nga URL (silpo) - ^ Carrington, Damian (2000-02-21). "Ti naipetsado para iti desierto a Daga". BBC News. Naala idi 2007-03-31.
- ^ Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L. (2009). "Ti tangatang a presion a kas maysa a masna a panagtimbeng ti para iti maysa a terstial a planeta nga adda ti maysa a biospera" (PDF). Dagiti Nagbanagan iti Nailian nga Akademia dagiti Siensia. 106 (24): 9576–9579. Bibcode:2009PNAS..106.9576L. doi:10.1073/pnas.0809436106. PMC 2701016. PMID 19487662. Naala idi 2009-07-19.
- ^ Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens (ed.). Sangalubongan a Pisika ti Daga: Maysa a Libro iti Maipapan ti Bagi a Panagitultuloy. Washington: Kappon ti Amerikano a Heopisiko. p. 8. ISBN 0-87590-851-9. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-04-21. Naala idi 2007-03-17.
{{cite book}}: Panagtaripato ti CS1: bot: di ammo ti kasasaad ti kasisigud nga URL (silpo) - ^ Senso nga Opisina ti Estados Unidos (2 Nobiembre 2011). "World POP Clock Projection". Senso nga Opisina ti Estados Unidos Internasional a Pagibatayan ti datos. Naala idi 2011-11-02.