Wikipedia

Maikadua a Sangalubongan a Gubat: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnosBarbaro nga urnos →
Content deleted Content added
VisualWikitext
nagnayon
m panangiletra
Linia 3:
|partof =
|image = [[File:Infobox collage for WWII.PNG|300px]]
|caption = Agpakanawan manipud ti ngato a kanigid: Puersa dagiti IntsikInsik idiaye [[Gubat iti Wanjialing]], Australia a 25-libra a pal-paltog idi agdama ti [[Umuna a Gubat iti El Alamein]], ti Alemania a [[Junkers Ju 87|Stuka]] maysa a bumatbatok a panagbomba iti [[Dumaya a Sanguanan (Maikadua a Sangalubongan a Gubat)|Dumaya a Sanguanan]] panawen ti lamiis idi 1943–1944, Puersa marina iti Estados Unidos idiay [[Panangraut iti Golpo a Lingayen|Golpo a Lingayen]], ni [[Wilhelm Keitel]] nga agpirpirma ti [[Intrumento iti Panagsuko ti Alemania|Panagsulo ti Alemania]], Dagiti tropa ti SovietSobiet idiay [[Gubat iti Stalingrad]]
|date = {{start date|df=yes|1939|9|1}} – {{End date|df=yes|1945|9|2}} ({{Age in years and days|1939|9|1|1945|9|2}})
|place = [[Europa Teatro iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Europa]], [[Pasipiko a Gubat|Pasipiko]], [[Gubat iti Atlantiko (1939–1945)|Atlantiko]], [[Abagatan a Daya nag Asia a Teatro iti Maikadua a Sangalubongan a GubatI|Abagatan a Daya nga Asia]], [[Maikadua a Sino-Hapones a Gubat|ChinaTsina]], [[MediterraneanMediteraneo, Tengnga a Daya ken AfrikaAprika a teatro iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Tengnga a Daya]], [[MediterraneanMediteraneo, Tengnga a Daya ken AfrikanoAprikano a teatro iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Mediterranean]] ken [[MediterraneanMediteraneo, Tengnga a Daya ken AfrikaAprika a teatro iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|AfrikaAprika]], nabiit laeng [[Amerikano a Teatro (1939–1945)|Amianan nga Amerika]]
|casus =
|territory =
Linia 67:
}}
 
Ti '''Maikadua a Sangalubongan a Gubat''' ({{lang-en|World War II}}), ket maysa a sangalubonagan a nagsuppiatan a nangrugi idi 1939 ken nalpas idi 1945. Kaaduan a nairaman dagiti [[DagitDagiti makiraman iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|adu a pagilian ti lubong]], a nairaman dagiti [[Nalatak a Kabilegan]], ken nakaaramid ti dua a nagsuppiat nga agkakadua a milisia: ti [[Dagiti Agkakadua a iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Agkakadua]] ken ti [[Kabilegan a Pagtayyekan|Pagtayyekan]]. Daytoy ti kaaduan a naisapasap a gubat ti pakasaritaan, nga adda dagiti agarup a 100 a riwriw a tattao a nagserbi kadagiti unidad ti [[milisia]]. Iti kasasaad a "[[dagup a gubat]]", dagiti kangrunaan a nakibinglay ket nagikabilda kadagiti amin nga ekonomia, industria, ken sientipiko nga abilidad para iti panagserbi gubat a ganetget, a nagborra ti panakailasin a nagbaetan dagiti paisano ken milisia a rekursos. Namarkaan baaben kadagiti naimudinganMarked a paspasamak a panakairaman kadagiti bunton panakapatay kadagiti paisano, a mairaman ti [[Ti Holocausto|Holocausto]] ken ti [[Atomiko a panagbomba iti Hiroshima ken Nagasaki|isisu a panagusar ti nuklear nga armas iti panakigubat]], a nagbanagan ti [[Dagiti nadangran ti Sangalubongan a Gubat II|50 riwriw aginggana ti sumurok a 70 riwriw a natnatay]]. Dagitoy a natnatay ket makaaramid iti daytoy a gubat ti [[Listaan dagiti gubat ken didigra babaen ti bilang dagiti natay|kaaduan ti natay]] iti [[Pakasaritaan iti lubong|pakasaritaan ti nagtagitaoan]].<ref>{{Cite book|title=Ti Kompleto a Nailadawan a Pakasaritaan iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat: Ti Atoritario apanakaidatag iti Kadaksana Suppiat iti Pakasaritaan ti Nagtagitaoan nga adda ti Panagusig dagiti Naikeddengan a Panagsarak ken Naisangayan a Nagsuppiatan|first=Donald |last=Sommerville|publisher=Lorenz Books|year=2008|page=5|isbn=0-7548-1898-5}}</ref>
 
Urayno ti [[Hapon]] ket [[Maikadua a Gubat ti Sino-Hapon|nakigubgubat idin]] iti [[Republika iti Tsina (1912-1949)|ChinaTsina]] idi 1937,<ref>{{Cite book|first1=David P|last1=Barrett|last2= Shyu|title= Ti Tsina iti kontra Hapon a Gubat, 1937–1945: politiko, kultura ken kagimongan. Tomo 1 kadagiti Panagadal iti moderno a Pakasaritaan ti Tsina|publisher=Peter Lang |location=New York|year= 2001 |isbn= 0-8204-4556-8 |page= 6|first2=Lawrence N|unused_data=first2-Lawrence N}}</ref> ti gubat ket sapasap a naibagbaga a daytoy ket nagrugi idi 1&nbsp;Septiembre 1939, iti [[panagraut iti Polonia|panagraut]] iti [[Polonia]] babaen ti [[Nasi nga Alemania|Alemania]], ken dagiti simmarunoa panagdeklarasion iti gubat iti Alemania babaen ti [[Maikatlo a Republika ti Pransia|Pranses]] ken kaaduan kadagiti pagilian iti [[Imperio a Britaniko]] ken [[Mankomunidad a Pagpagilian|Mankomunidad]]. Ti Alemania ket kayatna nga agpatakder ti maysa a dakkel nga imperio idiay [[Europa]]. ManipuManipud dtiti naladaw a 1939 aginggan ti nasapa a 1941, kadagiti serie iti kampania ken dagiti [[Pinagkatlo a Tulag|tulag]], ti Alemania ket nagparakma wenno pinarmekna ti iti kaaduana kontinente ti Europa; iti tengnga ti [[Aleman–Sobiet a Pagbeddengan ken Komersio a Tulagan|Nasi-Sobiet a tulagan]], ti agmangngamangnga bassit a Sobiet ket napno wenno bassit a naiparukma, nasakopan ken nagilpo ti teritorio dagiti innem a Europeano a kaarubana, ti [[Sobiet panagraut iti Polonia|mairaman ti Polonia]]. Ti Britani aken ti mankomunidad ket nabatbati nga is-isu laeng ti kangrunaan a puersa a nagtultuloy a nakilablaban a sumipiat ti Aksis, a dagiti gubat ket nararamid idiay [[Kampania ti Lumaud a Disierto|Amianan nga Aprika]] ken ti pay nabayagen a [[Gubat ti Atlantiko]]. Idi Hunio 1941, ti Aksis a Europa ket nagirugi ti panagraut iti Kappon ti Sobiet, a nakaited daytoy ti panagrugi ti [[Dumaya a Sanguanan (Sangalubongan a Gubat II)|kadakkelan a teatro ti daga iti pakasaritaan ti gubat]], a nakabedbed daytoy kadagiti kangrunaan a paset dagiti Aksis a puersa ti milisia. Idi Disiembre 1941, ti [[Imperio iti Hapon|Hapon]], a maipanggepanna ti mangituray iti [[Asia]], ket timmipon iti Aksis, ti [[Panagdaruros iti Pearl Harbor|panagdaruros iti Estados Unidos]] ken dagiti [[Panagrauti ti Hapon iti Malaya|tagikua ti Europa]] idiay [[Taaw Pasipiko]], ken napardas a nangparukma ti kaaduan iti Lumaud a Pasipiko.▼
 
▲Urayno ti [[Hapon]] ket [[Maikadua a Gubat ti Sino-Hapon|nakigubgubat idin]] iti [[Republika iti Tsina (1912-1949)|China]] idi 1937,<ref>{{Cite book|first1=David P|last1=Barrett|last2= Shyu|title= Ti Tsina iti kontra Hapon a Gubat, 1937–1945: politiko, kultura ken kagimongan. Tomo 1 kadagiti Panagadal iti moderno a Pakasaritaan ti Tsina|publisher=Peter Lang |location=New York|year= 2001 |isbn= 0-8204-4556-8 |page= 6|first2=Lawrence N|unused_data=first2-Lawrence N}}</ref> ti gubat ket sapasap a naibagbaga a daytoy ket nagrugi idi 1&nbsp;Septiembre 1939, iti [[panagraut iti Polonia|panagraut]] iti [[Polonia]] babaen ti [[Nasi nga Alemania|Alemania]], ken dagiti simmarunoa panagdeklarasion iti gubat iti Alemania babaen ti [[Maikatlo a Republika ti Pransia|Pranses]] ken kaaduan kadagiti pagilian iti [[Imperio a Britaniko]] ken [[Mankomunidad a Pagpagilian|Mankomunidad]]. Ti Alemania ket kayatna nga agpatakder ti maysa a dakkel nga imperio idiay [[Europa]]. Manipu dti naladaw a 1939 aginggan ti nasapa a 1941, kadagiti serie iti kampania ken dagiti [[Pinagkatlo a Tulag|tulag]], ti Alemania ket nagparakma wenno pinarmekna ti iti kaaduana kontinente ti Europa; iti tengnga ti [[Aleman–Sobiet a Pagbeddengan ken Komersio a Tulagan|Nasi-Sobiet a tulagan]], ti agmangngamangnga bassit a Sobiet ket napno wenno bassit a naiparukma, nasakopan ken nagilpo ti teritorio dagiti innem a Europeano a kaarubana, ti [[Sobiet panagraut iti Polonia|mairaman ti Polonia]]. Ti Britani aken ti mankomunidad ket nabatbati nga is-isu laeng ti kangrunaan a puersa a nagtultuloy a nakilablaban a sumipiat ti Aksis, a dagiti gubat ket nararamid idiay [[Kampania ti Lumaud a Disierto|Amianan nga Aprika]] ken ti pay nabayagen a [[Gubat ti Atlantiko]]. Idi Hunio 1941, ti Aksis a Europa ket nagirugi ti panagraut iti Kappon ti Sobiet, a nakaited daytoy ti panagrugi ti [[Dumaya a Sanguanan (Sangalubongan a Gubat II)|kadakkelan a teatro ti daga iti pakasaritaan ti gubat]], a nakabedbed daytoy kadagiti kangrunaan a paset dagiti Aksis a puersa ti milisia. Idi Disiembre 1941, ti [[Imperio iti Hapon|Hapon]], a maipanggepanna ti mangituray iti [[Asia]], ket timmipon iti Aksis, ti [[Panagdaruros iti Pearl Harbor|panagdaruros iti Estados Unidos]] ken dagiti [[Panagrauti ti Hapon iti Malaya|tagikua ti Europa]] idiay [[Taaw Pasipiko]], ken napardas a nangparukma ti kaaduan iti Lumaud a Pasipiko.
 
Ti panagabanse ti Aksis ket naipasardeng idi 1942, kalpasan a ti Hapon ket napaay kadagiti serie iti gubgubat ken dagiti Europeano a tropa ti Aksis ket naabakda idiay [[Maikadua a Gubat iti El Alamein|Amianan nga Aprika]] ken, mangikeddeng, idiay [[Gubat iti Stalingrad|Stalingrad]]. Idi 1943, nga adda dagiti serie iti [[Gubat iti Kursk|panakaabak ti Alemania]] idiay [[Dumaya a Europa]], ti [[Aliado a panagraut iti Sicily|Aliado a panagraut]] iti [[Pagarian iti Italia (1861–1946)|Pasista nga Italia]], ken dagiti panagballigi ti Amerikano idiay a Pasipiko, ti Aksis ket napukawna ti kaessemanna ken nangaramid kadagiti estratihiko a panagsanod kadagiti amin a sanguanan. Idi1944, dagiti lUmaud a Kumaduaan ket [[Panagsanglad ti Normandy|rinautda ti Pransia]], bayat a ti Kappon ti Sobiet nakagunod met laeng kadagiti amin a napukawna a teritorio ken rinautna ti Alemania ken dagiti kumaduaanna. Ti gubat idiay Europa ket simmardent iti [[Gubat iti Berlin|panakatiliw iti Berlin]] baben dagiti tropa ti Sobiet ken Polako ken ti simmaruno a [[Alemannga Instrumento iti Panagsuko|awan kondisonna a panagsuko ti Alemania]] idi [[Aldaw ti Panagballigi idiay Europa|8&nbsp;Mayo 1945]]. Idi panawen ti 1944 ken 1945 ti Estado sUnidos ket inabakna ti marina ti Hapon ken natiliwna dagiti nagrunanga is-isla iti Laud a Pasipiko, a nangtinnag kadagiti bomba nga atomiko iti dayta a pagilian idi ti panagraut iti [[Hapon a Purpuro]] ("Balay nga Is-isla") ket nagbalin a nagarasugas. Ti gubat idiay Asia ket nagsardeng idi 15&nbsp;Agostot 1945 idi ti Hapon ket immannurot a sumuko.
 
Ti dagup a panagballigi dagiti Kumaduaan kadagiti AksiseAksis idi1945idi 1945 ket nagpasardeng iti daytoy a suppiat.Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nangibalbaliw ti politiko a panagitaratar ken sosial a patakder iti lubong. Ti [[Nagkaykaysa aPagpagiliana Pagpagilian]] ({{lang-en|UN}}) ket naipatakder tapno makaayaywan para iti internasional a panagtitinnulongan ken mangipawil kadagiti sumakbay a suppiatan. Dagiti nalatak a kabilegan ket isuda ti nagballigi iti gubat-ti Estados Unidos, Kappon ti Sobiet, Tsina, Britania, ken Pransia ken nagbalin dagitoy a permanente a kameng iti [[Salaknib a Konsilol]] ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.<ref>{{Citation | title = Ti Salaknib aKonsilo ti UN | url = http://www.unfoundation.org/what-we-do/issues/united-nations/the-un-security-council.html | accessdate = 5-15-2012}}</ref> Ti Kappon ti Sobiet ken ti Estados Unidos ket rimsuada a kas kadagiti agsinuppiat a nalatag a kabilegan, a nakaaramid daytoy ti entablada ti [[Nalamiis a Gubat]], a nagbayag para kadagiti sumaruno a 46 a tawtawen. Iti kabayatan, ti impluensi dagiti nalatak a bileg ti Europa ket nagrugrugi ti panakaapdayda, bayat a ti [[dekolonisasion iti Asia]] ken [[dekolonisasion iti Aprika|Aprika]] ket nagrugi. Kaaduan kadagiti pagilian a nadadaelan kadgiti industriada ket immakarda iti [[kalpasan ti Maikadua a Gubat a panagpadakkel ti ekonomia|ekonomia apanagungara panagungar]]. ti politiko a panagtitipon, a naipangpangruna ti [[Europeano panagtitinnipon|idiay Europa]], ket rimsua gapo kadagiti ganetget a panagtalinaed kadagiti panakibiang kalpasan ti gubat.
 
==Kronolohia==
{{Kitaen pay ti|Pagurasan a linia iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat}}
Ti panagrugi iti gubat ket sapasap a naamammoan nga idi 1&nbsp;Septiembre 1939, iti panagrugi ti [Panagraut iti Polonia|Aleman a panagraut iti Polonia]]; ti Britani aken Pransia ket nagideklara ti gubat iti Alemani a kalpasan daytoy ti dua nga aldaw. Dagiti sabsabali a petsa para iti panagrugi iti gubat ketmairaman ti panagrugi iti [[Maikadua a Gubat ti Sino-Hapon]] idi 7&nbsp;Hulio 1937.<ref>{{Cite book|first= Roger |last=Chickering |title=Ti Lubong iti Dagup a Gubat: Sangalubongan a Suppiat ken dagiti Politiko tiPanagdadaelti Panagdadael, 1937–1945|page=64|url=http://books.google.com/?id=evVPoSwqrG4C|accessdate=15 Nobiembre 2009|isbn=0-275-98710-8|publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan |year= 2006 }}</ref><ref>{{Cite book|last=Fiscus|first= James W |title=Kritikal a Perspektibo iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|page= 44|url=http://books.google.com/?id=6MTcnkLfDZAC|publisher=Rosen Publishing Group|isbn=1-4042-0065-7|year=2007|accessdate=15 NobiembrerNobiembre 2009}}</ref>
 
Dagiti dadduma ket sumorsurotda ti Britaniko a historiador a ni [[A. J. P. Taylor]], nga isu ket nagtengtengngel a ti Gubat ti Sino-Hapon ken ti gubat idiay Europa ken dagiti koloniana ket nagpapadada a rimsua ken dagiti dua ket naitipon idi 1941. Daytoy nga artikulo ket agususar ti kadaywan a panagipetsa. Dagiti dadduma pay a petsa ti panagrugi ket sagpaminsan a nausar para iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket mairaman ti [[Maikadua a Italo-Abyssiniano a Gubat|Italiano a panagraut iti Abyssinia]] idi 3 Oktubre 1935.<ref>(Ben-Horin, Eliahu (1943). ''Ti Tengnga a Daya: Nagsasabtan iti Pakasaritaan''. W. W. Norton & Co. p. 169; [[A. J. P. Taylor|Taylor, A. J. P]] (1979). ''Kasano ti Panagrugrugi dagiti Gubat''. Hamilton. p. 124. [[ISBN]] [[Special:BookSources/0241100178|0241100178]]; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). ''Panagadadal ti Asia ken Aprika'', p. 191). Para iti 1941 kitaen ti (Taylor, A. J. P (1961). ''Ti Taudan iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat''. Hamilton. p. vii; Kellogg, William O (2003). ''Amerikano a Pakasaritaan ti Nalaka a Pamay-an''. Edukasianal a Serie ni Barron. p. 236 [[ISBN]] [[Special:BookSources/0764119737|0764119737]]). Adda pay dagiti kapanunutan a ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ken ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket agpadpada a paset iti "[[Sibil a Gubat ti Europa]]" wenno "[[Maikadua a Tallopulo a Tawen a Gubat]]". (Canfora, Luciano; Jones, Simon (2006). ''Demokrasia idiay Europa: Maysa a Pakasaritaan iti Ideolohia''. Wiley-Blackwell. p. 155. [[ISBN]] [[Special:BookSources/1405111313|1405111313]]; Prin, Gwyn (2002). ''Ti Puso iti Gubat: Iti Bileg, Suppiat ken Obligasion iti Maikaduapulo ket Maysa a Siglo''. Routledge. p. 11. [[ISBN]] [[Special:BookSources/0415369606|0415369606]]).</ref>
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/wiki/Maikadua_a_Sangalubongan_a_Gubat"