Amianan nga Ungto: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

[[Papeles:Arctic Ocean.png|275px|thumb|Mapa a mangipakpakita ti Taaw Artiko ken Amianan nga Ungto. Ti mapa ket mangipalpakita pay ti [[maika-75 a paralelo nga amianan]] ken [[maika60maika-60 a paralelo nga amianan]].]]

Ti '''Amianan nga Ungto''', naamammoan pay a kas ti '''Heograpiko nga Anmianan nga Ungto''' wenno '''Naindagaan nga Amianan nga Ungto''', ket, suheto kadagiti panakaipalpalawag dita baba, ket naipalpalawag a kas tipuntosti puntos idiay [[Akin-amianan a Hemiperio]] a ti [[Pagtayyekan ti Daga|aksis a pagtayyekan ti daga]] ket mangsabat ti rabawna. Daytoy ket nasken a saan a maiyallilaw iti [[Ungto ti Magnetiko nga Amianan]].

Ti Amianan nga Ungto ket isu ti akin-amianan unay a puntos ti Daga, a naisanglad ti kaatiddog ti diametro a kasumbangir ti [[Abagatan nga Ungto]]. Daytoy ket mangipalpalawag ti heodetiko [[latitud]] ti 90° nga Amianan, ken ti pay turong ti [[pudno nga amianan]]. Idiay Amianan nga Ungto amin a direksion ket tumurong iti abagatan; amin a linia ti [[longitud]] a pagsasabtan idiay, tapno ti longitudna ket mabalin a maipalplawag a ksakas aniaman a pateg ti degrado.

Bayta a ti Abagatan nga Ungto ket naisanglad idiay kontinental a [[Antartika|masa ti daga]], ti Amianan nga ungto ket mabirukan idiay tengnga ti [[Taaw Artiko]] idiay katengaan ti dandanum a kankanayon a naabbingan kadagiti kanayon nga umalalis a [[yelo ti baybay]]. Isu a daytoy ket saan a mabalin kadagiti panagipatakder ti permanente nag estasion idiay Amianan nga Ungto (a saan a kas iti Abagatan nga Ungto). Nupay kasta, ti [[Kappon ti Sobiet]], ken kalpasan daytoy ti Rusia, ket nangipatakderda kadagiti adu a [[Agan-anud nga estasion ti yelo|napatpataray nga agan-anud nga estasion]] iti sapasap a tinawen manipud idi 1937, nga adu kadagitoy ketlimmabasket limmabas wenno asideg idiay Ungto. Dagiti kinaudi a panagadadal ket nangipadto a ti Amianan nga Ungto ket mabalinton nga awan yelona kadagiti tiempo gapu ti [[Panagbalbaliw ti klima idiay Artiko|panagpabassit ti Artiko]], nga adda dagiti gatad ti panawen a naggigiddiat manipud ti sumaruna a tawen<ref>Richard Black (2001-04-08). [http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13002706 Baro a Balaag iti panagtunaw ti baybay Artiko]. BBC</ref><ref>David Ljunggren (2009-03-05). [http://www.reuters.com/article/2009/03/05/us-canada-arctic-idUSTRE52468B20090305 Ti yelo ti kalgaw nga Artiko ket mabalin a mapukaw intono 2013: eksperto]. Reuters</ref> aginggan ti limapulo a tawtawen wenno adadu pay.

Ti kaadalem ti baybay aidiay Amianan nga Ungto ket narukoden iti {{convert|4261|m|abbr=on}} babaen ti Ruso a [[MIR (maipabatok)|maipabatok a Mir]] idiay [[Arktika 2007|2007]]<ref>[http://uk.reuters.com/article/worldNews/idUKL0286134520070802 Ti Ruso a maipabatok ket nangikabil ti wagayyway idiay Amianannga Ungto], Reuters, Agosto 2, 2007</ref> ken iti 4,087 m (13,410&nbsp;ftpié) babaen ti [[USS Nautilus (SSN-571)|USS ''Nautilus'']] idi 1958.<ref>{{cite web |url=http://militera.lib.ru/memo/usa/anderson_w/18.html | title="Наутилус" у Северного полюса |publisher=[[Voenizdat|Воениздат]] | year=1965 | accessdate=2012-01-12 | author=[[William Anderson (naval officer)|Андерсон, Уильям Роберт]]}}</ref><ref>{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=7rftTUAUXOIC&pg=PA202| title=Ti Internasional a Turay dagiti Rehion ti Polar | publisher=[[Hague nga Akademia ti Internasional a Linteg|Acadimie de Droit International de La Ha]] | year=1968 | accessdate=2012-01-12 | author=Mouton, M.W. | pages=202 (34)}}</ref> Ti kaasitgan a daga ket kadawyan a naibagbaga a ti [[Isla ti Kaffeklubben]], idiay akin-amianan nga aplaya ti Greenland iti agarup a {{convert|700|km|abbr=on}} a kaadayo, ngem adda dagiti saan a permanente a bangkag ti graba nga asasideg a naisanglad. Ti kaasitgan a permanente a natataengan a lugar ket ti [[Alert, Nunavut|Alert]] idiay [[Rehion ti Qikiqtaaluk]], Nunavut, Kanada, a mabirukan idiay {{convert|817|km|abbr=on}} manipud ti Ungto.