|
'''Dagup dagiti natay: 676,585 – 1,035,585'''<br />'''Dagup dagiti nasugatan: ~1,490,000+'''
|
|casualties2 = {{wagaywayikono|North Vietnam}}{{wagaywayikono|Republic of South Vietnam}} '''Amianan a Bietnam & NLF'''<br />50,000{{sfn|Rummel|1997}}<ref name=FOOTNOTERummel1997 />-182,000<ref>{{cite web|url=http://www.pbs.org/battlefieldvietnam/timeline/index2.html |title=Paggugubatan:Linia aPagurasana Pagurasan ti Bietnam |publisher=Pbs.org |accessdate=31 Oktubre 2011}}</ref> sibilian a natnatay<br /> 533,000 – 1,489,000 a militar a natnatay wenno napukpukaw;<ref name=FOOTNOTERummel1997 /> 600,000+ a nasugsugatan<ref>Soames, John. ''Ti Pakasaritaan iti Lubong'', Routledge, 2005.</ref><br />
{{wagaywayikono|Tsína}} '''Republika dagiti Tattao iti Tsina'''<br />1,446 a natnatay; 4,200 a nasugsugatan<br />{{wagaywayikono|Kappon ti Sobiet}} '''Kappon ti Sobiet'''<br />16 a natnatay<ref>Dunnigan, James & Nofi, Albert: ''Dagiti Babassit a Sekreto ti Gubat ti Bietnam: Dagiti Pakaammo ti Militar a Saanmo koma a Maamuan.'' St. Martin's Press, 2000, p. 284. ISBN 0-312-25282-X.</ref>
'''Dagiti sibilian a Kambodiano a nanatay''': 200,000 – 300,000*<ref name="Heuveline, Patrick 2001" /><ref name="Marek Sliwinski 1995" /><ref name="Banister, Judith 1993" /><br />
'''Dagiti sibilian a Laotiano a natnatay''': 20,000 – 200,000*<br />
'''Dagup dagiti sibilian a natnatay:''' 631,000 – 2,500,000<ref name="afp1995-a">{{cite news |title=20 a Tawtawen kaplasan ti PanaballigiPanagballigi, Dagiti Bietnamis a Komunista ket Agpanpanunotda no Kasanoda nga Agrambak |first=Philip |last=Shenon |url=http://www.nytimes.com/1995/04/23/world/20-years-after-victory-vietnamese-communists-ponder-how-to-celebrate.html |date=23 Abril 1995 |newspaper=The New York Times |accessdate=24 Pebrero 2011 }} Ti Bietnamis a gobierno ket opisial a nagtunton ti narusanger a karkulo kadagiti 2 a riwriw a natnatay a sibilian, ngem saanna a biningbingay dagitoy a natay ti nagbaetan ti Amianan ken Abagatan a Bietnam.</ref><br />
'''Total dead''': 1,481,047 – 4,008,047
}}
Ti '''Gubat ti Bietnam'''{{#tag:ref|Makunkuna pay a ti ''Maikadua nga Indotsina a Gubat'', ''Bietnam a Suppiat'', ''Amerikano a Gubat'' idiay Bietnam, ken, ken idiay pay Bietnam, a kas ti ''Gubat a panagsuppiat kadagiti Amerikano tapno a Maisalakan ti Pagilian''.<ref>{{cite web |url=http://vietnamnews.vnagency.com.vn/Social-Isssues/193440/Two-250kg-wartime-bombs-defused.html |title=Opisial a taudan ti panag-usarpanagusar ti nagan |publisher=Vietnamnews.vnagency.com.vn |date=29 Oktubre 2009 |accessdate=28 Abril 2010|archiveurl=http://web.archive.org/web/20110429011017/http://vietnamnews.vnagency.com.vn/Social-Isssues/193440/Two-250kg-wartime-bombs-defused.html|archivedate=2011-04-29}}</ref>|group="A"}} ket maysa idi a [[Nalamiis a Gubat]] a panawen a [[Palikud a gubat|suppiat ti militar]] a rimsua idiay [[Bietnam]], [[Laos]], ken [[Cambodia]] manipud idi 1 Nobiembre 1955{{#tag:ref|Gapu ti nasapa a kaadda dagiti tropa ti Amerikano idiay Bietnam ti petsa a panangrugi ti Gubat ti Bietnam ket narigat a maammuan. Idi 1998 kalpasan ti nangato a panagrepaso babaen ti [[Departamento iti Salaknib ti Estados Unidos|Departamento iti Salaknib (DoD)]] ken babaen dagiti ganetget ti pamilia ni [[Richard B. Fitzgibbon, Jr.|Richard B. Fitzgibbon]] ti panangrugi a petsa ti Gubat ti Bietnam ket nasukatan ti 1 Nobiembre 1955.<ref name="DoD p. ">{{harvnb|DoD|1998|p=}}</ref> Ti gobierno ti E.U. ket agdama nga agdakdakamat ti 1 Nobiembre 1955 a kas ti panagrugi iti "Bietnam a Suppiat," gaputa daytoy ket ti aldaw a pannakaibaniaga dagiti Grupo ti Militar a Panagtulong ti Panagbalakad ti E.U. ({{lang-en|U.S. Military Assistance Advisory Group (MAAG)}}) idiay Indotsina (naibaniganaibaniaga idiay Abagatan a daya nga Asia babaen ni Presidente Truman) ket naurnong manen a kas dagiti naisangsangayan ti pagilian a paspaset ken ti MAAG a Bietnam ket napabangon idi.<ref name="Lawrence p. 20">{{harvnb|Lawrence|2009|p=[http://books.google.com/books?id=CxtJ56I2cjMC&pg=PA20 20]}}</ref>
Dagiti sabsabali pay a petsa a panagrugi ketmairaman idi ti Hanoi ket nangipalubos kadagiti puersa ti Viet Cong idiay Abagatn a Bietnam a mangrugi kadagiti ababa nga agpang ti [[insureksion]] idi Disiembre1956,<ref name=autogenerated1>James Olson ken Randy Roberts, ''Idiay Nagtinnagan ti Domino: Amerika ken Bietnam, 1945–1990'', p. 67 (New York: St. Martin's Press, 1991).</ref> nga adda dagiti makakitkita a ti 26 Septiembre 1959 idi ti immuna a gubat ket rimsua ti nagbaetan ti Komunista ken Abagatan a Bietnam a Buyot, a kas tipetsa a panagrugi.<ref name="WarBegan">[http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/pentagon/pent14.htm Dagiti nagtaudan ti Insureksion idiay Abagatan a Bietnam, 1954–1960], Dagiti Papel ti Pentagon (Gravel nga Edision), Tomo 1, Kapitulio 5, (Boston: Beacon Press, 1971), Paset 3, pp. 314–346; Departamento ti Internasional a Pannakibiang, Kolehio ti Bantay Holyoke.</ref>
|group="A"|name="start date"}} aginggana ti [[Panakatnag iti Saigon]] odi 30 Abril 1975. Daytoy a gubat ket sinarunona ti [[Umuna nga Indotsina a Gubat]] ken naglabana a nagbaetan ti [[Amianan a Bietnam]], ketn sinopurtaran babaen dagiti [[komunismo|komunista]] a kumaduaanna, ken ti gobierno ti [[Abagatan a Bietnam]], a sinopurtaran babaen ti [[Estados Unidos]] ken dagiti sabsabali a [[kontra-komunismo|kontra-komunista]] a pagpagilian.<ref>{{cite web |publisher=Encyclopædia Britannica |title=Gubat ti Bietnam |quote=Kabayatan a, ti Estados Unidos, ti militarna ket desmoralisado ken dagiti sibilian nga elektorado ket naunegda a nabingbingay, ket nagrugida kadagiti pamay-an a panakaawat ti panaapaay ti kaatddogan ken kaaduan ti nagsuppiat a gubat|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/628478/Vietnam-War |accessdate=5 Marso 2008}}</ref> Ti [[Viet Cong]] (makunkuna pay a ti Sangauanag ti Nailaina Panagwayawaya, wenno NLF), ti maysa a nalagan a naarmasan nga Abagtana Bietnam a tinengtengngel ti komunista a [[sapasap a sanguanan]], ket kaaduan a nakilablaban ti maysa a [[gerilia a pannakigubatan|gerilia agubat]] a sumuppiat kadagiti konta-komunista a pursa iti dayta a rehion. Ti [[Buyot dagiti Tattao ti Bietnam]] (Buyot ti Amianan a Bietnam) ken nakisinnupiat kadagiti kaaduan a [[kadawyan a pannakigubatan|kadawyan a gubat]], nga adda dagiti panawen nagitalek kadagiti dadakkel a unit iti gubatan. Ti E.U. ken dagiti puersa ti Abagatan a Bietnam ket nagitaltalekda kadagiti [[Supremasia ti angin]] ken ti agparmek a kabilegan tapno agaramid kadagiti [[agbiruk ken dadaelen]] nga operasion, a mairaman dagiti [[Buyot|puersa ti daga]], [[artileria]], ken dagiti [[panagpunta manipud iti tangatang]].
Ti pannakakita ti gobierno ti E.U. ti panakibiang ti daytoy a gubat ket ti kasla dalan a panagpawil ti panagraut dagiti [[komunista]] iti Abagatan a Bietnam a kas paset ti nalawlawa nga estratehia iti [[panaglas-ud]]. Ti gobierno ti Amianan a Bietnam ken Viet Cong ket nakitkitada daytoy a siuppiatsuppiat a kas maysa a [[kolonial a gubat]], nga immuna a nilabanan a maisuppiat ti [[Pransia]], a sinuportaran babaen ti Estados Unidos, ken kalpasan daytoy ti suppiatan a maipapapnmaipapan ti AbagatnAbagatan a Bietnam, a daytoy ket naipanunotanda a kas [[tirtiris nga estado]] ti Estados Unidos .<ref>{{cite web|author=Digital History, Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/modules/vietnam/index.cfm |title=The Vietnam War |publisher=Digitalhistory.uh.edu|accessdate=31 October 2011}}</ref> Dagiti Amerikano nga [[agbalbalakad a militar]] ket simmangpetda idi idiay [[Pranses nga Indotsina]] a nangrugi idi 1950. Ti panakairamanpannakairaman ti Estados Unidos ket kimmaro idi kasapaan ti 1960, nga dagiti kaadu ti tropa ket natriple idi 1961 ken natriple manen idi 1962.<ref>[http://25thaviation.org/facts/id430.htm Dagiti Estadistika ken Kinapudno I ti Gubat ti Bietnam], sapot a pagsaaadan ti Maika-25 nga Abiasion a Batalion.</ref> Dagiti [[Militar nga organisasion|pananakigubat a unit]] ti Estados Unidos ket nagrugida a naibaniaga idi 1965. Dagiti operasio ket naigay-at kadagiti internasional a pagbeddengan, a dagitoy ket nakaro a binomba ti Laos ken Cambodia. Ti Amerikano a pannakairaman ti daytoy a gubat ket kimmaro idi 1968, iti panawen ti [[Tet Offensive|Tet a Panagraut]]. Kalpasan daytoy, dagiti puersa ti daga ti Estados Unidos ket naininutda a naikkat a kas paset ti annuroten nga ammo a kas ti [[Bietnamisasion]]. Uray pay no ti [[Paris a Panagtunos ti kappia]], a pinirmaan dagiti aminaamin a nairaman idi Enero 1973, ti pannakilablaban ket nagtutuloy.
Ti pannakairaman ti Estados Unidos ket nagpatingga idi 15 Agosto 1973 a aks nagbanagan ti [[Case–Church Panagpasayaat]] nga impasa ti Kongreso ti Estados Unidos.<ref>Kolko, Gabriel ''Anatomia iti Gubat'', pp. 457, 461 ff., ISBN 1-898876-67-3.</ref> Ti [[Pannakatnag iti Saigon|pannakatiliw iti Saigon]] babaen dagiti Buyot dagiti Tattao iti Bietnam idi Abril 1975 ket nangmarka daytoy ti panagpatingga ti gubat, ken ti Amianan ken Abagatan a Bietnam ket napagkaykaysa ti simmaruno a tawen. Ti gubat ket gapuanan ti adu a bayad iti termino dagiti nadangran (kitaen ti [[Dagiti nadangran ti Gubat ti Bietnam]]). Dagiti karkulo ti bilang dagiti soldado ti Bietnam ket dagiti sibilian anatnataya natnatay ket agdumaduma manipud iti basbassit a maysa a riwriw<ref>Charles Hirschman et al., "Dagiti nadangran a Bietnamis idi Panawen ti Amerikano a Gubat: Baro a Karkulo," Panagrepaso ti Populasion ken Panagrang-ay, Disiembre 1995.</ref> aginggana iti ad-adu ngem tallo a riwriw.<ref name="afp1995">{{cite news |title=20 a Tawtawen Kalpasan ti Panagballigi, Dagiti Bietnamis a Komunista ket Agpanpanunotda no Kasanoda nga Agrambak |first=Philip |last=Shenon |url=http://www.nytimes.com/1995/04/23/world/20-years-after-victory-vietnamese-communists-ponder-how-to-celebrate.html |date=23 Abril 1995 |newspaper=The New York Times |accessdate=24 Pebrero 2011 }}</ref><ref>Associated Press, 3 Abril 1995, "Ti Bietnam ket agkunkuna a 1.1 a Riwriw dagiti Natnatay a Nakilablaban Para iti Amianan."</ref> Addda ti 200,000–300,000 a [[Tattao a Khmer|Kambodiano]],<ref name="Heuveline, Patrick 2001">Heuveline, Patrick (2001). "Ti Demograpiko a Panagusig iti Mortalidad idiay Kambodia." Iti Napilit a Panagtalaw ken Mortalidad, eds. Holly E. Reed ken Charles B. Keely. Washington, D.C.: Nailian nga Akademia a Pagmalditan.</ref><ref name="Marek Sliwinski 1995">Marek Sliwinski, Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique (L'Harmattan, 1995).</ref><ref name="Banister, Judith 1993">Banister, Judith, ken Paige Johnson (1993). "After the Nightmare: The Population of Cambodia." In Genocide and Democracy in Cambodia: The Khmer Rouge, the United Nations and the International Community, ed. Ben Kiernan. New Haven, Conn.: Unibersidad ti Yale a Panagadadal ti Abagatan a daya nga Asia .</ref> 20,000–200,000 [[Tattao a Lao|Laotiano]],<ref>Warner, Roger, [[Punpuntaan ti Bulan (libro)|Punpuntaan ti Bulan]], (1996), pp366, nagkarkulo ti 30,000 a Hmong.</ref><ref>Obermeyer, "Limapulo a tawtawen dagiti natnatay ti naranggas a gubat manipud iti Bietnam aginggana ti Bosnia", ''Medisina a Warnakan ti Britaniko,'' 2008, nagkarkulo ti 60,000 a dagup.</ref><ref>T. Lomperis, ''Manipud iti Gubat dagiti Tattao aginggan ti Panagturay dagiti Tattao,'' (1996), nagkarkulo ti 35,000 a dagup.</ref><ref>Small, Melvin & Joel David Singer, ''Agresorta kadagiti Armas: Internasional ken Sibil a Gubagubat 1816–1980'', (1982), nagkarkulo ti 20,000 a dagup.</ref><ref>Taylor, Charles Lewis, ''Ti Libro ti Lubong iti Politiko a Sosial a Pangituduan,'' nagkarkulo ti 20,000 a dagup.</ref><ref>Stuart-Fox, Martin, ''Pakasaritaan iti Laos,'' nagkarkulo ti 200,000 babaen idi 1973.</ref> ken 58,220 a kamkamen dagiti serbisio ti Estados Unidos ket natnatay pay iti daytoy a suppiat.{{#Tag:Ref|Dagiti bilang ti 58,220 ken 303,644 para kadagiti natnatay ti E.U. ken nasugsugatan ket nanipud ti Departamento iti Dibision ti Estadistika iti Panagusig ti Pakaammo (SIAD), Defense Manpower Data Center, ken nanipud pay idiay Departamento dagiti Beterano ti kipudno a papel a napetsaan idi Mayo 2010<ref>{{cite report |date=26 Pebrero 2010 |title=Dagiti Gubat ti Amerika |url=http://www1.va.gov/opa/publications/factsheets/fs_americas_wars.pdf |publisher=Departamento ti Beterano a Pannakibiang }}</ref> ti CRS ([[Serbiso ti Kongreso a Panagsukisok]]) Reporta para iti Kongreso, Amerikano a Gubat ken dagiti Nadangran ti Militar nga Operasion: Dagiti Listaan ken Estadistika, napetsaan ti 26 Pebrero 2010,<ref>{{cite report |date=26 Pebrero 2010 |title=Amerikano a Gubat ken dagiti Nadangran ti Militar nga Operasion: Dagiti Listaan ken Estadistika |url=http://www.fas.org/sgp/crs/natsec/RL32492.pdf |author1=Anne Leland |author2=Mari–Jana "M-J" Oboroceanu |publisher=Serbiso ti Kongreso a Panagsukisok}}</ref> ken ti libro a Kriso a Bietnam: Panaglaplagip ti Inpateria a Teniente.<ref>{{Harvnb|Lawrence|2009|pp=[http://books.google.com/books?id=CxtJ56I2cjMC&pg=PA65 65], [http://books.google.com/books?id=CxtJ56I2cjMC&pg=PA107 107], [http://books.google.com/books?id=CxtJ56I2cjMC&pg=PA154 154], [http://books.google.com/books?id=CxtJ56I2cjMC&pg=PA217 217]}}</ref> Adda dagiti sabali a nagtaudan nga agited kadagiti sabali a bilang (a kas ti 2005/2006 a dokumentario a ''Puso iti Kasipngetan: Dagiti Kronika ti Gubat ti Bietnam 1945–1975'' a nagdakat iti daytoy nga artkulo ket agited ti bilang iti 58,159 a natnatay ti E.U.,<ref name="aaron">{{cite video |people = Aaron Ulrich (editor); Edward FeuerHerd (nagpatpataud ken direktor) |date=2005–2006 |title = Puso iti Kasipngetan: Dagiti Kronika ti Gubat ti Bietnam 1945–1975 |medium = Dokumentario|publisher = Koch Vision |time = 321 a minuto |isbn = 1-4172-2920-9 }}</ref> ken ti 2007 libro a ''Annak a Lallaki ti Bietnam'' ket agited ti bilang iti 58,226)<ref>Kueter, Dale. ''Annak a Lallaki ti Bietnam: Para kadagiti dadduma, ti Gubat ket Saan pay a Nalpas.'' AuthorHouse (Marso 21, 2007). ISBN 978-1-4259-6931-8</ref>|name=USd&w|group=A}}
== Anotasion ==
|
