Masa

Iti pisika, ti masa (manipud ti Griego μᾶζα "sebada a bibingka, tukel [iti masa]") ket tagikua ti pisikal a sistema wenno bagi, a mangited ti irurumsua ti penomena ti resistansia iti bagi iti pannakaipardas babaen ti puersa ken ti kapigsa iti agsinnaranay a maipapan ti grabidad a panagawis dagiti bagi. Dagiti instrumento a kas dagiti balanse ken gantingan ti masa ket agus-usar kadagita a penomena a panagrukod ti masa. Ti SI unit ti masa ket isu ti kilogramo (kg).

Para kadagiti inaldaw a banag ken dagiti enerhia a nasayaat nga inpalplawag babaen ti Newtonio a pisika, ti masa ket naibagbaga payen a mangirepresenta ti maysa a dagup ti banag, ngem daytoy a panirigan agbalin a madi, kas pagarigan, kadagiti napardas unay wenno dagiti subatomiko a partikula. Iti sapasap daytoy ket agpaypayso met, ti aniaman a bagi nga addaan ti masa ket addaan ti maysa a kapada a dagup ti enerhia, ken dagiti amin a porma ti enernia ket likudanna ti akselerasion babaen ti puersa ken addaan ti maipapan ti grabidad a panagawis; ti pannakaibaga a banag ket awan ti sapasap a naitunos a pannakaipalawag babaen ti daytoy a moderno a panirigan.

A kas naibagbaga, malaksid ti pannakaipadana iti enerhia, dagiti nadumadma a kita ti mapaliiw men marukod a penomena ket rimsua manipud ti masa. Amin dagitoy ket naipakitan a kapada ken agtinnunos iti tungngal maysa no mausar dagitoy iti panagrukod ti masa.

Ti maipapan ti enerhia a masa ket isu ti kaadu a panagrukod ti resistansia kadagiti panagbalbaliw iti kapardas ti maysa a banag, (akselerasion).

Ti maipapan ti grabidad a masa ket isu ti kaadu a panagrukod a maibagay ti kakaro ti maipapan ti grabidad a puersa a daytoy ket

1. ipeksa babaen ti maysa a banag (aktibo a maipapan ti grabidad a masa), wenno
2. nasanay babaen ti maysa a banag (natalinaay a maipapan ti grabidad a puersa) no agtinnignay iti maikadua a banag.

Dita ngato iti maikadua a pagarigan ti masa, mangidurog kadagiti panagbalbaliw iti gunay; kasla ti maipapan ti grabidad a puersa ti Daga ket mangidurog kadagiti panagbalbaliw iti gunay iti inaldaw a biag, kasla ti nagtinnag a mansanas ni Newton wenno ti gapuanan ti arko ti beisbol. Daytoy ket maipakat kadagiti amin nga adda iti daga a banag, manipud kadagiti dutdot ken dagiti kutonn dagiti bato ti banbantay ken dagiti elepante.

Bibliograpia

• Sir Isaac Newton; N. W. Chittenden (1848). Newton's Principia: Dagiti matematiko a pamunganayan ti masna a pilosopia. D. Adee. Naala idi 12 Marso 2011.

Dagiti akinruar a silpo

• "Ti Kapada ti Masa ken Enerhia Mass and Energy" (iti Ingles) babaen ni Francisco Flores.
• "Dagiti Misterio ti Masa," (iti Ingles)
  • "Agbaliw kadi ti masa iti kapardas?" (iti Ingles)
  • "Ania kadi ti masa poton?" (iti Ingles)