Pannakaisilpo (lingguistika)
Iti naipakasaritaan a lingguistika, ti maysa a pannakaisilpo ket ti maysa a grupo dagiti agkakabagian a pagsasao a nabukel no ti maysa a proto-pagsasao ket agsisina kadagiti network dagiti dialekto nga agin-inut a maigiddiat kadagiti sabali a pagsasao.[1]
Ti termino ket inpayammo babaen ni Malcolm Ross iti panagadalna iti sasao nga Akinlaud nga Oceaniko (Ross 1988). Daytoy ket maigiddiat iti maysa a pamilia, a rumsua no ti komunidad ti bitla ti proto-pagsasao ket maisina kadagiti grupo nga isolado manipud iti tunggal maysa kaniada, imbes a mangbukel iti maysa a network.[2]
Pamunganayan
urnosenDagiti pannakaisilpo ket mabukel no dagiti pagsasao ket naipakasaritaanda a rumsua manipud iti dibersipikasion iti maysa a nasapsapa a lugar ti dialekto. Dagiti kamengna ket mabalin a nagbaliw uray no nakibinningay kadagiti simmaruno nga inobasion, wenno dagitikasta a dialekto ket mabalin a naipan a naiyasideg ken isu a nagtipon.[a] Iti ania man a lugar ti dialekto, dagiti inobasion ket pagbibingayan iti pagbaetan dagiti agkakaarruba a dialekto kadagiti agtutumpong a langa. Dagiti langa ti panagtutumpong dagiti inobasion ket agtultuloy nga adda iti panawen a panagbaliw ti lugar ti dialekto iti pannakaisilpo.
Segun iti komparatibo a pamay-an, ti maysa a grupo dagiti pagsasao nga eksklusibo a makibinningay iti agasmang dagiti inobasion ket mangbukel iti maysa a "(heneolohiko) subgrupo". Ti maysa a pannakaisilpo ket kadawyan a mailasin babaen ti kadda dagiti agtutumpong a subgrupo.[3] Saan a mangipalubos ti modelo ti kayo para iti kadda dagiti agtutumpong a subgrupo ken isu a saan a nasayaat a mangirepresenta kadagiti pannakaisilpo, a nasaysayaatda a maarngian babaen ti panagusar iti modelo ti allon.[4][5]
Ti kladistiko nga arngian a puonan ti modelo ti kayo ket makasapul iti sapasap a taudan iti tunggal maysa a subgrupo tapno agtultuloy manipud kadagiti tunggal maysa nga agkakabagian a pagsasao ken saan a makabael a makibinningay iti ania man nga inobasion kaniada kalpasan iti "pannakaisinada". Daytoy a panangipagarup ket awanan manipud kadagiti arngian dagiti pannakaisilpo da Ross ken François. Dagiti heneolohiko a subgrupoda ket addaanda pay kadagiti pagsasao a nagtaud manipud iti sapasap a tinaudan, kas naipalawag babaen ti maysa nga agasmang dagiti eksklusibo a nagbibingayan nga inobasion, ngen dagiti sapasap a tinaudan ket mabalin a saan a diskreto a naisina manipud kadagiti kaarrubana. Kas pagarigan, ti kadena dagiti dialekto {A B C D E F} ket mabalinda a mapan kadagiti nadumaduma a lingguistiko nga inobasion, adda dagiti mangbaliw iti {BCD}, dagiti dadduma ket mangbaliw iti {CDE}, ken mangbaliw pay dagiti dadduma iti {DEF}.[5] Dagiti tunggal maysa kaniada pay dagiti agasmang ti dialekto ket agsinnaranayda idi a maawatan iti panawen dagiti inobasion, amin ket makita a kas mangbukel kadagiti sabali a pagsasao. Kadagitoy ket ti Proto-BCD ket isunto ti tinaudan a pagsasao iti subgrupo ti BCD, ti Proto-CDE titinaudan apagsasao ti CDE ken dadduma pay. Para iti pagsasao a nagtaud manipud iti dialekto a D, daytoy ket dagusto a maitagikua kadagiti tallo nga "agtutumpong a subgrupo" (BCD, CDE ken DEF).
Kadagiti arngian ti kayo ken pannakaisilpo, dagiti heneolohiko a subgrupo ket naingetda a naipalawag babaen ti nagbibingayanda a tawid manipud iti sapsap a tinaudan. Iti nalaka a pannakaibaga, uray no dagiti kayo ket mangibaga nga amin dagiti proto-pagsasao ket nasken a diskreto a maisina, ti modelo ti pannakaisilpo ket liklikanna dayta a panagipagarup.
Tinunton pay ni François a ti maysa kayo ket mabalin a maikeddeng a maysa nga espesial a kaso iti maysa a pannakaisilpo nga amin dagiti subgrupo ket mabalinda a naiyumok ken temporario a naurnos manipud iti kaakabaan ken kaakikidan.[3]
Dagiti pagarigan
urnosenTi maysa pagarigan iti pannakaisilpo ket ti maysa a binukel ti sasao a Tengnga a Malayo-Polinesio iti Baybay Banda (ti maysa a Baybay iti Abagatan a Molucca iti Indonesia).[6] Ti sasao a Tengnga–Akindaya a Malayo-Polinesio ket kadawyanda a nabingbingay kadagiti dua a sanga, ti Tengnga a Malayo-Polinesio ken ti Akindaya a Malayo-Polinesio, iti tungngal maysa ket addaan kadagiti naisangayan a mangipalawag a langa a mangikaysa kaniada ken mangislasin iti tunggal maysa kaniada. Nupay kasta, ti Proto-Akindaya ken ti Proto-Tengnga–Akindaya a Malayo-Polinesio ket mabalin a makonstrukto manen (ti kabsat ken ti nagannak ti Tengnga a Malayo-Polinesio), ti pannakakonstrukto manen ti maysa a pagsasao a Proto-Tengnga a Malayo-Polinesio, a naisangayan manipud iti Proto-Tengnga-Akindaya a Malayo-Polinesio ket saan a mabalin.
Mabalin nga iti tunggal maysa dagiti dua a sanga ti Tengnga a Malayo-Polinesio ket duogda kas ti Akindaya a Malayo-Polinesio ngem napanda nakisinnukat kadagiti langa nga itan ket naikeddeng a mangipalawag kaniada a kas pamilia. Dagiti langa a kadawyan iti Akindaya a Malayo-Polinesio ket mabalin a maipagarup nga adda iti tunggal maysa a tinaudan a pagsasao, ngem saan a kasta ti kaso para iti Tengnga a Malayo-Polinesio.
Daytoy a senario ket saan a gapuanan iti pananglikud iti sapasap a tinaudan ti sasao a Tengnga a Malayo-Polinesio. Daytoy re-interpretasion laeng iti tawen ti panagkabagian a naduduog a kas ti pannakikabagianda iti Akindaya a Malayo-Polinesio.
Insingasing ni François (2014, p. 171) a kaaduan kadagiti pamilia ti pagsasao iti lubong ket pudnoda a dagiti pannakaisilpo a naaramid kadagiti panagtutumpong, saan a naiyumok, a subgrupo. Indakamatna ti sasao nga Oceaniko ti akin-amianan a Vanuatu ken dagiti pay adda iti pamilia ti Fiji ken ti Polinesia ken dagiti pay seksion ti Pama-Nyungan, Athabaskan, Semitiko, Sinitiko, ken Indo-Europeano
Iti kaunegan ti Indo-Europeano, Indo-Aryano, Akinlaud a Romanse ken Alemaniko, ket mangbukelda pay kadagiti pannakaisilpo iti bukoddda.
Dagiti nota
urnosen- ^ Ross's concept of a linkage differs from R. M. W. Dixon, who posits that over long periods, unrelated languages in contact may converge until they appear to be related.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ "I use the term linkage to refer to a group of communalects [i.e. dialects or languages] which have arisen by dialect differentiation" (Ross 1988, p. 8).
- ^ "I use the term family to refer to a group of communalects which have diversified from a single language by separation, rather than by dialect differentiation" (Ross 1988, p. 8).
- ^ a b Kitaen ti François (2014:171–172).
- ^ Kitaen ti Heggarty, Maguire & McMahon (2010), François (2014).
- ^ a b Kitaen ti Lynch, Ross & Crowley (2002:92–93)
- ^ "Banda Sea". Encyclopædia Britannica Online (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-03-19. Naala idi 2007-01-15.
Dagiti taudan
urnosen- François, Alexandre (2014). "Trees, Waves and Linkages: Models of Language Diversification" (PDF). Iti Bowern, Claire; Evans, Bethwyn (dagiti ed.). The Routledge Handbook of Historical Linguistics (iti Ingles). London: Routledge. pp. 161–189. ISBN 978-0-415-52789-7.
- Heggarty, Paul; Maguire, Warren; McMahon, April (2010). "Splits or waves? Trees or webs? How divergence measures and network analysis can unravel language histories". Philosophical Transactions of the Royal Society B (iti Ingles). 365: 3829–3843. doi:10.1098/rstb.2010.0099. PMC 2981917.
- Lynch, John; Ross, Malcolm; Crowley, Terry (2002). The Oceanic Languages (iti Ingles). Richmond, Surrey: Curzon. ISBN 978-0-7007-1128-4.
- Ross, Malcolm D. (1988). Proto Oceanic and the Austronesian languages of Western Melanesia. Pacific Linguistics C-98 (iti Ingles). Canberra: The Australian National University. doi:10.15144/PL-C98. hdl:1885/145428.