Karayan Pampanga
Ti Karayan Pampanga (naamammuan pay a kas ti Rio Grande de Pampanga – Nalatak a Karayan ti Pampanga) ket isu ti maikadua a kadakkelan a karayan ti isla ti Luzon, kalpasan ti Karayan Cagayan ken ti maikatlo a kadakkelan ken kapangrunaan a karayan iti Filipinas.[3][4][5] Daytoy ket mabirukan idiay rehion ti Tengnga a Luzon ken labsanna dagiti probinsia ti Pampanga, Bulacan, ken Nueva Ecija.
| Karayan Pampanga | |
|---|---|
Rio Grande de Pampanga | |
 Ti Karayan Pampanga a makitkita ti Bantay Arayat iti likudan | |
 Pagayusan a lugar ti Karayan Pampanga | |
.svg)  .svg) | |
| Lokasion | |
| Pagilian | Filipinas |
| Rehion | Tengnga a Luzon |
| Siudad | Cabanatuan, Palayan |
| Pisikal a pakaidumdumaan | |
| Taudan | |
| - lokasion | Sierra Madre, Tengnga a Luzon |
| Sabangan | Luek Manila |
- lokasion | Hagonoy, Bulacan, Tengnga a Luzon |
- nagsasabtan | 14°46′N 120°39′E / 14.767°N 120.650°ENagsasabtan: 14°46′N 120°39′E / 14.767°N 120.650°E |
- kangato | 0 m (0 ft) |
| Kaatiddog | 190 km (120 mi)[1] |
| Kadakkel ti labneng | 10,434 km2 (4,029 sq mi)[2] |
| Panagayus | |
| - lokasion | Luek Manila |
Topograpia
urnosenDagiti taudan ti danumna ket mabirukan idiay Sierra Madre ken agayos nga agpa-abagatan ken dumalan nga agpa-abagatan a laud para kadagiti 260 kilometro aginggana intono maatianan idiay Luek Manila.
Ti labneng ti karayan ket sakupenna ti kalawa iti 10,540 km², ken mairaman ti naikadkadua a labneng ti Karayan Guagua. Ti labneng ket maatianan babaen ti Karayan Pampanga ken babaen ti Kanal Labangan ken agpatingga idiay Luek Manila.
Dagiti kangrunaan a tributariona ket dagiti Karayan Peñaranda ken Koronel-Santor iti daya a bangir ti labneng ken ti Karayan Rio Chico manipud iti amianan a laud a bangir . Ti Karayan Angat ket tumipon iti Karayan Pampanga idiay Calumpit, Bulacan babaen ti Karayan Bagbag. Ti Bantay Arayat (kangato: 1,026) ket sitatakder iti tengnga ti labneng. Iti abagatan a daya ti Bantay Arayat ken ti Karayan Pampanga ket ti Kalugnakan Candaba, a mangsakop ti kalawa iti agarup a 250 km². ken mangsagsagepsep ti kaaduan kadagiti ayus ti layus manipud kadagiti lumaud a bakras ti paset ti Sierra Madre ken ti panagluppias ti Karayan Pampanga babaen ti Paglayusan a dalan ti Cabiao. Daytoy a lugar ket lumned iti las-ud ti tiempo ti panagtudtudo ken kadawyan daytoy a namaga iti las-ud ti tiempo ti kalgaw.
Panaglayus
urnosenTi labneng ket makasanay, iti natimbeng, iti maysa a panaglayus iti tinawen. Ti namaga a tiempo ket mapasamak manipud iti Disiembre aginggana ti Mayo, ken nabasamet dagiti nabatbati a paset ti tawen. Ti kabasaan a bulbulan ket manipud iti Hulio aginggana ti Septiembre. Ti Labneng ti Karayan Pampanga ket makatengngel ti nagbaetan ti 100-130mm iti 24 nga oras a panagtudtudo.
Ti nakaro a panaglayus ket napasamak idiay labneng ti Karayan Pampanga idi Hulio 1962, Mayo 1966, Mayo 1976, Oktubre 1993, Agosto 2003, Agosto 2004, naladaw a Septiembre-Oktubre 2009, ken Agosto 2012. Ti layus a napasamak idi Septiembre 2011 a mainaig iti Pedring (Nesat) ket ganganina a sinakop ti Probinsia ti Pampanga ken dagiti Akin-abagatan a paset ti Bulacan
Napasamak pay ti makadidigra ken nakaro a panaglayus iti labneng ti karayan a gangani nangsakop ti intero a Probinsia ti Pampanga, Bulacan, Nueva Ecija ken Tarlac idi Hulio ken Agosto 1972. Iti kinapudno idi 1972 ti panaglayus ket nakaro unay ken linayusna dagiti 14 a probinsia ti Ilocos, Pangasinan, Tengnga a Luzon, dagiti probinsia ti Akin-abagatan a Tagalog ken ti Metro Manila. Ti Karayan Pampanga ken ti Labneng Karayan Agno ket nagtinnumpongda idiay Tarlac, ken nagaramid daytoy kadagiti tanap ti Tengnga a Luzon ken ti Pangasinan iti maysa a nalatak a danaw idi Hulio ken Agosto ti 1972.
Kinapangruna iti ekonomia
urnosenKadagiti nangatngato a paset ti labneng, dagiti penned a naipangpangruna ti Penned Pantabangan a mabirukan idiay Pantabangan, Nueva Ecija ket mangited ti panagsibog para kadagiti taltalon ti probinsia ti Nueva Ecija.
Kadagiti ab-ababa a paset ti labneng, idiay pakabirukan ti delta ti Pampanga, ti sistema ti Karayan Pampanga ket mabingbingay kadagiti babbabassit a sanga, a naballasiwan kadagiti alog ti ikan a mangporma ti network ti nabuntog, dagiti atab a lugar ken dagiti kanal, ken kanungpalan a mapan idiay Luek Manila.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ "Pampanga River – River, Philippines". www.britannica.com (iti Ingles). Encyclopedia Britannica. Hulio 20, 1998. Naala idi Abril 10, 2017.
- ^ Vicente B. Tuddao Jr. (Septiembre 21, 2011). "Water Quality Management in the Context of Basin Management: Water Quality, River Basin Management and Governance Dynamics in the Philippines" (PDF). www.wepa-db.net. Department of Environment and Natural Resources. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2016-08-29. Naala idi Abril 5, 2017.
- ^ Kundel, Jim (Hunio 7, 2007). "Bariweswes ti Danum ti Filipinas". Ensiklopedia ti Daga. Naala idi 2008-09-30.
- ^ "Karayan Pampanga iti Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica. Naala idi 2008-10-24.
- ^ "Ti Labneng Karayan Pampanga". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-08-10. Naala idi 2008-10-24.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Karayan Pampanga iti Wikimedia Commons