Shahnameh

Ti Shahnameh wenno Shahnama (Persiano: شاهنامه‎ panangibalikas [ʃɒːhnɒːˈme], "Ti Libro dagiti Ari") ket ti atiddog nga epiko a daniw a sinurat babaen ti Persiano a mannaiw a ni Ferdowsi idi baetan ti c. 977 ken 1010 CE ken daytoy ti nailian nga epiko ti Kalatakan nga Iran. Daytoy ket buklen dagiti 60,000 a berso,^[1] ti Shahnameh ket isu ti kaatiddogan nga epiko a sinurat babaen ti maymaysa a mannaniw iti lubong. Daytoy ket kangrunaan a mangibaga ti mitiko ken ti dadduma ti historikal a napalabas ti Persiano nga Imeprio manipud iti pannakapartuat ti lubong aginggana ti Islamiko a panagrukma ti Persia idi maika-7 a siglo. Ita nga aldaw ti Iran, Apganistan ken ti kaaduan iti rehion a naimpluensiaan babaen ti Persiano a kultura (a kas it Georgia, Armenia, Turkia, ken Dagestan) ket mangselebrar iti daytoy a nailian nga epiko.

Ti obra ket ket sentral iti kinapangruna iti Persiano a kultura, ken naipammategan a literario a maestra obra, ken depenitibo iti etno-nasional a kultural nga identidad ti moderno nga aldaw nga Iran ken Apganistan.^[2] Daytoy ket nangruna pay kadagiti kontemporaneo nga agraraem iti Soroastrianismo, gapu ta daytoy ket tugotanna ti historikal a silsilpo a nagbaetan dagiti ununa ti relihion iti ipupusay ti naudi a Sasanida a nagturay ti Persia idi las-ud ti panagrukma ti Muslim ken ti panagpatingga ti impluensia ti Soroastrianismo idiay Iran.

Komposision

Ti pannakaasasinado ni Khosrau II iti manuskrito ti Mughal a Panawen idi 535

Ni Ferdowsi ket nangrugrugi a nangsurat ti Shahnameh idi977 A.D ken nakompletona daytoy idi 8 Marso 1010.^[3] Ti Shahnameh ket monumento ti daniw ken historiograpia, gapu ta nangruna daytoy a daniw a panangibaga manen ni Ferdowsi, dagiti kontemporaneona, ken dagiti sinarununa a kas naikeddeng a pannakalagip ti taga-ugma a pakasaritaan ti Iran. Adu kadagiti kastoy a pannakalagip ket addan kadagiti prosa,ti maysa a kas pagarigan ket ti Shahnameh ni Abu-Mansur Daqiqi. Ti bassit a paset ti obra ni Ferdowsi, kadagiti pasahe a naiwarwaras iti amin a paset ti Shahnameh, ket intero daytoy a bukodna a pinarnuay.

Ti Shahnameh ket maysa nga epiko a daniw kadagiti sumurok a 50,000 dagiti dua a linia ti metro, a naisurat idi nasapa a Moderno a Persiano. Daytoy ket kangrunaan a naibatay iti obra a prosa iti isu met laeng nga inumnong iti nasapa a biag ni Ferdowsi iti natibona a Tus. Daytoy a prosa ti Shahnameh ket kaaduan met a patarus iti obra a Pahlavi (tengnga a Persiano), nga ammo a kas ti X^wadāynāmag ("Libro dagiti Ari"), ti naudi nga umnong ti Sasanida iti pakasaritaan dagiti ari ti Persia manipud dagiti mitiko a panawen aginggana ti panagturay ni Khosrau II (590–628). Ti X^wadāynāmag ket naglaon iti historikal a pakaammo iti naud-udi a paset ti panawen ti Sasanida, ngem agparparang a saan a nangala iti ania man a historikal a tataudan para iti nasapsapa a paset ti panawen ti Sasanida (maika-3 aginggana ti maika-4 a sigsiglo).^[4] Ni Ferdowsi ket nanginayon ti meterial a nangituloy ti istoria aginggana pannakaabak dagiti Sasanida babaen dagiti Arabo iti tegnga ti maika-7 a siglo.

Ti immuna a nangpadas iti panagaramid kadagiti berso iti kroniko ti Pahlavi ket ni Abu-Mansur Daqiqi, ti kontemporaneo ni Ferdowsi, ti mannaniw iti korte dagiti Samanida, a napatinggaan iti naranggas kalapsan ti pannakakomplto dagiti 1,000 a berso. Dagitoy a berso, a naipanggep iti irurumsua ti propeta Zoroastro, ket nairaman kalpasanna babaen ni Ferdowsi, nga inakuna iti bukodna a daniw. Ti estilo ti Shahnameh ket mangipakpakita dagiti pakailasinan iti naisurat ken naisao a literatura . Adda met dagiti nagtunton a ni Ferdowsi ket nagusar pay ti Zoroastriano a nasks, ken nagusar pay ti taudan manipud iti Chihrdad a napukaw itan.

Dagiti adu pay a taudan ti Pahlavi ket nausar iti panagsurat ti epiko, tikadayegan iti daytoyket ti Kārnāmag-ī Ardaxšīr-ī Pābagān, a kasisigud a naisurat idi las-ud ti naladaw a panawen ti Sasanida ken nangited kadagiti panaglagip no kasano a nagturay ni Ardashir I ken gapu iti daytoy a historikal a kaasideg, daytoy ket naipagpagarup a umiso unay. Ti teksto ket naisurat iti naladaw a Tengnga a Persiano, ken isu daytoy ti dagus a nagtaudan ti Moderno a Persiano. Isu a ti adu a paset dagiti historikal a kroniko a naited iti Shahnameh ket naibatay iti daytoy nga epiko ken adda met ti pudno a nadumaduma nga insasao ken dagiti balikas a mabalin a maipada iti nagbaetan dagiti dua a nagtaudan segun kenni Zabihollah Safa.^[5]

Segun ti maysa a panaglagip kadagiti taudan, ti Persiano nga agnagan iti Dehqan iti korte ni Ari Anushehrawan Dadgar ken nagsurat ti adu ti tomona a libro iti porma ti prosa, nga ammo kas ti Khoday Nameh. Kalpasan ti pannakatnag ti Irani nga Imperio, ti Khoday Nameh ket nagbalin a tagikua ni Ari Yaqub Lais ken kalapasanna ti ari ti Samani a ni Nuh ket binilinna ni mannaniw a ni Daqiqi a mangkompleto, ngem ni Daqiqi pinatay met idi ti aadipenna. Ni Ferdowsi ket nakaala iti libro manipud iti gayyemna.

Dagiti taudan ken dagiti nagibasaran

Ti mannaniw a ni Moniruddin Yusuf (1919–1987) ket nangipatrus ti napno a bersion ti 'Shahnameh' iti pagsasao a Bengali (1963–1981). Daytoy ket naipablaak babaen ti Nailian nga Organisasion ti Bangladesh 'Bangla nga Akademia', kadagiti 6 a tomo, idi Pebrero 1991.

Persiano a teksto

A. E. Bertels (editor), Shax-nāme: Kriticheskij Tekst, 9 a tomtomo (Moscow: Izdatel'stvo Nauka, 1960–71) (maipapan ti eskolar a Persiano a teksto)
Jalal Khāleghi Motlagh (editor), Ti Shahnameh, kadagiti 12 a tomo a buklen dagiti walo a tomo ti teksto ken uppat a tomo dagiti panagipalpalawag a nota. (Bibliotheca Persica, 1988–2009) (maipapan iti eskolar a Persiano a teksto). Kitaen ti: Sentro para kadagiti Irani a Panagadadal, Unibersidad ti Columbia.

Dagiti pannakaampon

Rostam: Sarsarita manipud iti Shahnameh (Nangipablaak: Hyperwerks 2005), Ti Sarita ni Rostam ken Sohrab Naiyarkibo 2014-08-06 iti Wayback Machine ISBN 0-9770213-1-9, moderno nga Ingles a Grapiko a Nobela.
Rostam: Panagsubli ti Ari (Nangipablaak: Hyperwerks 2007), Ti Sarita ni Kai-Kavous ken Soodabeh Naiyarkibo 2014-08-06 iti Wayback Machine ISBN 0-9770213-2-7, moderno nga Ingles a Grapiko a Nobela.
Rostam: Pannakigubat Kadagiti Deev (Nangipablaak: Hyperwerks 2008), Ti Sarita ti Sairo a Puraw a Deev Naiyarkibo 2009-04-01 iti Wayback Machine ISBN 978-0-9770213-3-8, moderno nga Ingles a Grapiko a Nobela.
Rostam: Panagbiruk ti Ari (Nangipablaak: Hyperwerks 2010), Ti Sarita ti Kinaubing ni Rostam Naiyarkibo 2011-01-19 iti Wayback Machine ISBN 978-0-9770213-4-5, moderno nga Ingles a Grapiko a Nobela.

Adu pay a mabasbasa

Shirzad Aghaee, Imazh-ha-ye mehr va mah dar Shahnama-ye Ferdousi (Init ken Bulan iti Shahnama ni Ferdousi, Spånga, Suesia, 1997. (ISBN 91-630-5369-1)
Shirzad Aghaee, Nam-e kasan va ja'i-ha dar Shahnama-ye Ferdousi (Dagiti Personalidad ken Luglugar iti Shahnama ni Ferdousi, Nyköping, Suesia, 1993. (ISBN 91-630-1959-0)

Paammo

^ Lalani, Farah (13 Mayo 2010). "A thousand years of Firdawsi's Shahnama is celebrated". The Ismaili. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-08-05. Naala idi 24 Mayo 2010.
^ Ashraf, Ahmad (30 Marso 2012). "Iranian Identity iii. Medieval Islamic Period". Encyclopædia Iranica. Naala idi 1 Abril 2010.
^ Khaleghi-Motlagh, Djalal (26 Enero 2012). "Ferdowsi, Abu'l Qāsem i. Life". Encyclopædia Iranica. Naala idi 27 Mayo 2012. the poet refers... to the date of the Šāh-nāma’s completion as the day of Ard (i.e., 25th) of Esfand in the year 378 Š. (400 Lunar)/8 Marso 1010
^ Zaehner, Robert Charles (1955). Zurvan: a Zoroastrian Dilemma. Biblo and Tannen. p. 10. ISBN 0-8196-0280-9.
^ Safa, Zabihollah (2000). Hamase-sarâ’i dar Iran, Tehran 1945.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Shahnameh iti Wikimedia Commons
Dagiti obra a mainaig iti Shahnameh iti Wikisource (iti Ingles)

Patarus iti Ingles

Helen Zimmern, 1883, Kagimongan ti Kamara ti Iran, MIT Naiyarkibo 2011-01-06 iti Wayback Machine
Arthur ken Edmond Warner, 1905–1925, (kadagiti siam a tomo) iti Internet Archive: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Ti libro ti ari kadagiti ari: ti Shah-nameh ti Shah Tahmasp

["TIO20100513"-1] Lalani, Farah (13 Mayo 2010). "A thousand years of Firdawsi's Shahnama is celebrated". The Ismaili. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-08-05. Naala idi 24 Mayo 2010.

[2] Ashraf, Ahmad (30 Marso 2012). "Iranian Identity iii. Medieval Islamic Period". Encyclopædia Iranica. Naala idi 1 Abril 2010.

[3] Khaleghi-Motlagh, Djalal (26 Enero 2012). "Ferdowsi, Abu'l Qāsem i. Life". Encyclopædia Iranica. Naala idi 27 Mayo 2012. the poet refers... to the date of the Šāh-nāma’s completion as the day of Ard (i.e., 25th) of Esfand in the year 378 Š. (400 Lunar)/8 Marso 1010

[4] Zaehner, Robert Charles (1955). Zurvan: a Zoroastrian Dilemma. Biblo and Tannen. p. 10. ISBN 0-8196-0280-9.

[5] Safa, Zabihollah (2000). Hamase-sarâ’i dar Iran, Tehran 1945.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]